Zatoka jamista - budowa, funkcje, choroby

Zatoka jamista jest jedną z zatok żylnych opony twardej. Jest to ważna struktura wewnątrzczaszkowa – powiązane są z nią chociażby rozmaite nerwy czaszkowe czy istotne naczynia krwionośne. Zazwyczaj nie zdajemy sobie sprawy z tego, że w ogóle ją posiadamy, ani gdzie jest. Choroby zatoki jamistej występują stosunkowo rzadko, a należą do nich np. zakrzepica zatoki jamistej lub zapalenie zatoki jamistej.

Zatoka jamista (ang. cavernous sinus) należy go grupy zatok żylnych opony twardej, czyli zbiorników, w których gromadzi się krew we wnętrzu ludzkiej czaszki. U każdego człowieka, w warunkach prawidłowych, wyróżnia się dwie zatoki jamiste – prawą i lewą.

Spis treści

1. Zatoka jamista: struktura
2. Zatoka jamista: położenie
3. Zatoka jamista: zawartość
4. Zatoka jamista: naczynia krwionośne
5. Zatoka jamista: choroby

Zatoka jamista: struktura

Zatoka jamista ma około 2 cm długości i 1 cm szerokości i jest ona swego rodzaju jamą, która poprzedzielana jest licznymi beleczkami – z tego powodu w przekroju przypomina ona gąbkę. Beleczki te powstały wskutek zlania się ze sobą wielu różnych naczyń żylnych, których ściany ostatecznie uległy zanikowi.

Zatoka jamista ma trójkątny kształt i w związku z tym posiada trzy ściany:

• górną, tworzoną przez przeponę siodła tureckiego,
• przyśrodkową, która tworzy wypustka opony twardej,
• boczną, związaną ze śródkostną kości klinowej.

Zatoka jamista: położenie

Zatoka jamista rozciąga się od przodu od tylnej części oczodołu (dokładniej mówiąc, od szczeliny oczodołowej górnej) aż do części skalistej kości skroniowej. Ogólnie struktura ta zlokalizowana jest po obu stronach siodła tureckiego. Omawiane zatoki sąsiadują z przysadką mózgową – z narządem tym stykają się ściany przyśrodkowe zatok jamistych.

Zatoka jamista: zawartość

Zatoka jamista jest szczególną strukturą wewnątrzczaszkową ze względu na to, jak wiele różnych ważnych elementów przebiega właśnie przez nią lub w jej otoczeniu. Jednym z ważniejszych naczyń mózgowych, które związane są z zatoką jamistą, jest tętnica szyjna wewnętrzna – wchodzi ona do niej przez przeponę siodła tureckiego, biegnie w jej świetle, a ostatecznie uchodzi z zatoki poprzez jej ścianę górną.

Tętnicy szyjnej wewnętrznej towarzyszy w tym wypadku splot współczulny, który ją otacza. Warto tutaj zauważyć, iż jest to miejsce unikatowe dla całego ludzkiego organizmu – nie ma drugiej takiej lokalizacji w ciele człowieka, gdzie naczynie tętnicze biegłoby bezpośrednio przez strukturę typowo żylną.

Zatoka jamista jest również miejscem powiązanym z wieloma ważnymi włóknami nerwowymi. Połączenie z nią mają bowiem:

• nerw odwodzący, przebiegający w świetle zatoki jamistej,
• nerw okoruchowy, bloczkowy i nerwy oczny oraz szczękowy (gałęzie nerwu trójdzielnego), które przebiegają w obrębie bocznej ściany zatoki jamistej.

Warto tutaj również wspomnieć o zwoju nerwu trójdzielnego, który zlokalizowany jest w okolicy bocznej ściany zatoki jamistej.

Zatoka jamista: naczynia krwionośne

O jednym, powiązanym z zatoką jamistą naczyniu krwionośnym – tętnicy szyjnej wewnętrznej – wspomniano już wcześniej. Najistotniejsze jednak dla pełnionej przez tę struktury funkcji są naczynia żylne. Do zatoki jamistej uchodzi wiele różnych żył, wśród których wymienić można:

• żyłę oczną górną,
• żyłę oczną dolną (czasami żyła ta uchodzi bezpośrednio do zatoki jamistej, a czasami do żyły ocznej górnej),
• żyłę środkową siatkówki,
• żyły oponowe,
• żyły przysadki mózgowej,
• żyły kości klinowej.

Poza krwią z wymienionych powyżej naczyń żylnych, do zatoki jamistej trafia również krew z zatoki klinowo-ciemieniowej.

Krew do zatoki jamistej napływa, ale i również z niej odpływa – ze struktury tej krew żylna kierowana jest do zatoki skalistej górnej oraz do zatoki skalistej dolnej.

Warto tutaj nadmienić, iż obie zatoki jamiste mają połączenia również i z samymi sobą – odbywa się to za pośrednictwem żył międzyjamistych.

Zatoka jamista: choroby

Mało kto zdaje sobie w ogóle sprawę z tego, że posiada takie twory jak zatoki jamiste – sytuacja zmienia się jednak diametralnie wtedy, gdy u danego człowieka wystąpi jakiś obejmujący te struktury proces patologiczny. Chorób zatok jamistych wyróżnia się co prawda dosłownie kilka, większość jednak z nich skutkować może zagrożeniem życia.

Jednym z problemów, które mogą dotyczyć zatoki jamistej, jest przetoka szyjno-jamista. Dochodzić do jej wystąpienia może wtedy, gdy uszkodzeniu ulegnie odcinek tętnicy szyjnej wewnętrznej biegnący właśnie w świetle zatoki jamistej.

W przebiegu schorzenia rozwijać się mogą takie objawy, jak m.in. obrzęk i przekrwienie gałki ocznej oraz wytrzeszcz oczu, dodatkowo – gdy dojdzie do uszkodzenia nerwów okoruchowego, bloczkowego i odwodzącego – pojawiać się mogą także opadanie powiek czy zaburzenia ruchomości gałki ocznej.

Innym schorzeniem zatoki jamistej może być jej zapalenie. Dochodzić do tego problemu może w związku z zapaleniem zatok przynosowych, ale i w powiązaniu z wyciskaniem zmian skórnych w obrębie szczególnego miejsca na twarzy, które określane jest jako trójkąt śmierci.

Objawy zapalenia zatoki jamistej bywają bardzo różnorodne i obejmują one mniej poważne dolegliwości, takie jak m.in. nudności, wymioty, wytrzeszcz oczu i bóle głowy, jak i zdecydowanie poważniejsze symptomy, takie jak zaburzenia widzenia czy zaburzenia świadomości.

Zasadniczo prawdopodobnie najgroźniejszą chorobą omawianej struktury jest zakrzepica zatoki jamistej. Spotykana jest ona szczęśliwie rzadko – według statystyk odpowiada ona za mniej niż 1% udarów mózgu.

Czynnikiem ryzyka zakrzepicy zatoki jamistej są m.in. zakażenia, a objawiać się ona może bólami głowy, wymiotami, zaburzeniami widzeniami (np. w postaci odbierania zdwojonego obrazu) czy zaburzeniami ruchomości gałki ocznej (które to wynikać mogą z porażenia nerwów zawiadujących ruchami oka, to jest nerwów bloczkowego, odwodzącego i okoruchowego).

Czytaj też:

• Zapalenie zatok przynosowych: przyczyny, objawy i leczenie
• Zakrzepica zatok żylnych mózgu: przyczyny, objawy, leczenie
• Zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej: przyczyny, objawy, leczenie
• Domowe sposoby na zapalenie zatok