Co robić, gdy podejrzewasz ZAWAŁ? Pierwsza pomoc przy zawale
Coraz więcej osób, które dopada zawał serca, przeżywa, jeśli tylko szybko trafi do lekarza. Wiedząc, jak postępować, gdy podejrzewamy zawał mięśnia sercowego, dajemy sobie drugą szansę na życie. Poznaj symptomy, wskazujące na zawał serca.
Spis treści
- Co zwiększa ryzyko zawału
- Objawy wystąpienia zawału
- Jeśli wystąpią objawy zawału, dzwoń pod nr 999 lub 112
- Badania i zabiegi w przypadku wystąpienia zawału
- By uniknąć zawału
Serce pracuje ciężko: u zrelaksowanego dorosłego człowieka bije ok. 70 razy na minutę i codziennie przepompowuje 7200 litrów krwi. Gdy się zdenerwujesz, przestraszysz albo bez opamiętania ćwiczysz na siłowni czy namiętnie się kochasz – serce przyspiesza nawet dwukrotnie. Żeby mięsień wielkością odpowiadający zaledwie pięści swego właściciela wytrzymał to wszystko, musi być w dobrej kondycji. Niestety, nie dbając o siebie, zwiększasz ryzyko poważnych chorób układu krwionośnego – w tym zawału mięśnia sercowego.
Co zwiększa ryzyko zawału
Cały organizm oplata system naczyń krwionośnych: żył i tętnic. Tętnicami w kierunku serca płynie krew utlenowana i zawierająca składniki odżywcze. Te najbliższe sercu nazywane są tętnicami wieńcowymi, bowiem okalają je niczym wieniec laurowy. Tętnica to rurka o ściśle określonej średnicy. Jeśli na co dzień „grzeszysz” – jadasz tłusto i obficie, nie uprawiasz sportu, palisz papierosy, pijesz alkohol, stresujesz się, nie leczysz przewlekłych chorób (nadciśnienia tętniczego, cukrzycy) – przekrój tych rureczek powoli, ale systematycznie zmniejsza się, a ich ścianki stają się mniej elastyczne. Trwa to przeważnie wiele lat. Gdy w ścianach osadza się tzw. blaszka miażdżycowa (złogi cholesterolu, triglicerydów, białek), wówczas krew nie może się przez nie przedrzeć. Tlen i składniki odżywcze w coraz mniejszej ilości docierają do serca. A gdy blaszka miażdżycowa pęknie i powstanie w tym miejscu zakrzep – sprawa jest niemal przesądzona. Zakrzep w każdej chwili (np. w trakcie wysiłku czy zdenerwowania, gdy naczynia krwionośne naturalnie się kurczą) może się oderwać od ściany tętnicy, wraz z krwią powędrować w stronę serca, zatrzymać się w najbardziej zwężonym odcinku tętnicy i zatkać ją. Wtedy krew nie dopływa do serca i powstaje zawał.
Objawy wystąpienia zawału
Tkanki mięśnia sercowego, do których nie dociera krew, obumierają. Około 4. dnia od zawału obumarłe komórki są uprzątane przez tzw. komórki żerne. Stopniowo ich miejsce wypełni tkanka bliznowata, ale to zmniejszy tzw. czynną masę serca, czyli część sprawnie pracującą. Jak duży będzie obszar tkanki bliznowatej (jak rozległy zawał) – przesądzają godziny, a nawet minuty, jakie upływają od rozpoczęcia się zawału do czasu udzielenia pomocy. Kardiolodzy mówią nawet o tzw. złotej godzinie – rozpoczęcie w tym czasie terapii daje najwięcej szans na ograniczenie rozległości zawału i na powrót do zdrowia. Najważniejszy jest czas tuż po wystąpieniu pierwszych objawów. W ciągu 3, a nawet 6 godzin można przeprowadzić zabieg udrożnienia tętnic, a jeśli nie jest to możliwe – podać leki rozpuszczające zakrzep. Po 12 godzinach od pojawienia się ostrego bólu zawałowego lekarze niewiele mogą już zrobić. Dlatego tak ważne jest, by nie przeoczyć ani nie zbagatelizować objawów. Nie zawsze są one charakterystyczne, ale najczęściej są to:
- ból i/lub ucisk w klatce piersiowej, który może promieniować do barków, rąk, gardła, żuchwy, a nawet do pleców; ból zawałowy zwykle trwa ponad 30 minut
- trudności w oddychaniu i nudności, objawy podobne jak w zatruciu pokarmowym
- obfite pocenie się i nieuzasadniony niepokój
- niekiedy zasłabnięcie.
Nie wszystkie objawy muszą wystąpić u każdego i jednocześnie. Zdarzają się tzw. zawały nieme (np. często u osób chorych na cukrzycę), czyli bez charakterystycznego bólu. Ponadto objawy zawału są nieco inne u kobiet niż u mężczyzn, np. panie częściej miewają tzw. dolegliwości żołądkowe.
Jeśli wystąpią objawy zawału, dzwoń pod nr 999 lub 112
Nie obawiaj się, że wezwiesz pogotowie niepotrzebnie. W przypadku podejrzenia zawału lepiej dmuchać na zimne. Wzywając pomoc z telefonu stacjonarnego dzwoń pod numer 999, z komórkowego – 112. Gdy zawał dotyczy ciebie, jeśli to możliwe, powiadom kogoś bliskiego, zażyj lek zawierający kwas acetylosalicylowy (np. Aspiryna, Acard), który hamuje zlepianie się płytek krwi, zmierz sobie ciśnienie, usiądź lub położyć się i spokojnie poczekać na lekarza. Pamiętaj, że ograniczając ruch, zmniejszasz zapotrzebowanie serca na tlen. Jeśli jesteś świadkiem zawału serca:
- wezwij pogotowie
- gdy chory jest przytomny – dowiedz się, jak długo źle się czuje, czy zażył jakieś leki, czy choruje na serce; to ułatwi pracę ekipie reanimacyjnej
- przed przybyciem karetki posadź chorego na krześle
- zbadaj mu tętno (najlepiej na tętnicy szyjnej) i – jeśli to możliwe – także ciśnienie krwi
- jeśli ciśnienie jest wysokie, czekając na pomoc możesz podać jedną dawkę nitrogliceryny (w aerozolu lub tabletkę pod język); dawki nie można powtarzać częściej niż co kwadrans. Jeśli ciśnienie rozkurczowe jest niższe niż 100 mmHg lub tętno zbyt szybkie – nie wolno stosować nitrogliceryny
- staraj się chorego uspokoić, możesz podać tabletkę leku z kwasem acetylosalicylowym.
Jeśli chory jest nieprzytomny:
- ułóż go wygodnie na plecach (nie podkładaj nic pod głowę, ponieważ to utrudnia oddychanie)
- sprawdź, czy oddycha (np. przykładając mu do ust lusterko lub nachylając ucho do jego ust)
- zmierz tętno na tętnicy szyjnej
- jeśli nie wyczuwasz tętna i/lub oddechu, musisz jak najszybciej rozpocząć akcję reanimacyjną, bo doszło do zatrzymania krążenia
- sprawdź, czy chory nie ma czegoś w ustach; jeśli tak, wymieć to palcem (wyjmij też protezę zębową)
- zrób sztuczne oddychanie metodą usta-usta: jedną ręką odciągnij żuchwę chorego w stronę klatki piersiowej, drugą ręką zatkaj mu nos i wdmuchaj do ust powietrze (klatka piersiowa powinna wyraźnie się unieść)
- jeśli nadal nie wyczuwasz tętna, rozpoczynasz masaż serca: układasz swoje ręce jedna na drugiej i kładziesz je między piersiami chorego. Przyciskasz je na tyle mocno, by mostek uginał się na 3–4 cm. Co 15 ugnieceń klatki piersiowej wykonujemy 2 wdechy (jeden po drugim).
Taką akcję reanimacyjną prowadzisz do czasu przyjazdu lekarza.
Badania i zabiegi w przypadku wystąpienia zawału
Gdy chory trafi do szpitala, lekarz upewnia się, że ma do czynienia z zawałem. Wykonuje się więc podstawowe badania (m.in. rytmu serca, ciśnienie, EKG, analizę krwi). W razie zatrzymania krążenia – szybko rozpoczyna się zabiegi reanimacyjne, z których najważniejsza jest defibrylacja serca (jednorazowy – może być powtarzany – wstrząs prądem stałym o niskiej częstotliwości) przywracająca prawidłowy rytm jego pracy. Potem najczęściej wykonuje się zabieg tzw. pierwotnej przezskórnej angioplastyki wieńcowej, która polega na udrożnieniu zatkanej tętnicy wieńcowej. Przez naczynie w pachwinie wprowadza się cewnik, który dociera do serca (lekarz śledzi to na monitorze). Cewnik ma na końcu balonik, który rozszerza zwężoną tętnicę. Niekiedy zakłada się też stent – rurkę, która podpiera od środka ściany udrożnionej tętnicy. Jeśli nie można szybko wykonać angioplastyki, chory dostaje leki trombolityczne, których zadaniem jest rozpuszczenie zakrzepu zamykającego tętnicę wieńcową. Specjaliści dobierają także inne leki, np. zapobiegające dalszemu niedokrwieniu serca czy zlepianiu się płytek krwi. Niekiedy podaje się też tlen. Postępowanie w szpitalu zależy od stanu chorego. Zawsze jednak podłączony jest do aparatury, która monitoruje pracę jego serca.
By uniknąć zawału
Musisz przede wszystkim przeciwdziałać rozwojowi miażdżycy i choroby wieńcowej, dlatego:
- nie pal papierosów
- nie pij alkoholu (okazjonalnie lampkę czerwonego wytrawnego wina)
- codziennie się gimnastykuj i chociaż 2 razy w tygodniu uprawiaj sport
- ogranicz w diecie do minimum tłuszcze zwierzęce, jadaj więcej ryb, warzyw i owoców, zastąp sól ziołami, czosnkiem, cebulą
- naucz się różnych technik relaksacyjnych, by zwalczyć stres
- regularnie zażywaj zlecone przez lekarza leki (jeśli nie ma przeciwwskazań – profilaktycznie tabletki z kwasem acetylosalicylowym)
- badaj poziom cholesterolu i cukru we krwi, ciśnienie tętnicze
- systematycznie chodź do lekarza na wizyty kontrolne.
Życie po zawale
Jeśli nie pojawią się powikłania, chory po małym zawale może już po 5–6 dniach wyjść ze szpitala (zwykle zostaje jednak ok. 10 dni). Już w 2. dobie zaczyna się rehabilitacja ruchowa – najpierw są to spokojne ruchy rąk i nóg na łóżku. Lekarze są zdania, że im szybciej rozpocznie się cały proces rehabilitacji, tym lepiej. Zanim pacjent opuści szpital, przechodzi badania, które mają ocenić ewentualne zaburzenia funkcji serca (24-godzinne EKG metodą Holtera, USG serca, tzw. EKG wysiłkowe, niekiedy badanie koronarograficzne oceniające drożność tętnic wieńcowych). Jeśli specjaliści są zadowoleni z wyników badań – pacjent dostaje leki i wskazówki, jak dalej żyć, by nie dopuścić do kolejnego zawału. A można żyć całkiem normalnie, jeśli tylko zechce się coś zrobić dla własnego serca...
miesięcznik "Zdrowie"
Porady eksperta
