Gestageny - funkcje, działanie, przeciwwskazania

Gestageny to grupa hormonów steroidowych działających podobnie do progesteronu. Gestageny nie tylko odpowiadają za rozwój i podtrzymanie ciąży, stosowane są także w antykoncepcji. Do tego często stanowią wsparcie dla kobiet w okresie menopauzy. Co trzeba wiedzieć o gestagenach?

Spis treści

1. Gestageny - funkcje
2. Gestageny a ciąża
3. Gestageny - podział ze względu na zakres zastosowań
4. Gestageny - podział chemiczny
5. Gestageny jako środki antykoncepcyjne
6. Naturalny gestagen - progesteron

Gestageny to hormony steroidowe, które należą obok androgenów i estrogenów do hormonów działających na układ płciowy. Endogennym gestagenem jest progesteron odpowiedzialny za comiesięczne działanie na błonę śluzową macicy, a tym samym przygotowanie organizmu kobiety do ciąży, a następnie jej podtrzymywanie.

W latach 50. XX wieku zaczęto możliwe stało się chemiczne syntetyzowanie tego związku. Preparaty, których głównym składnikiem są syntetyczne pochodne związków progesteronu, nazywane są gestagenami.

Gestageny - funkcje

Gestageny są powszechnie stosowane:

• w ginekologii i położnictwie w leczeniu zaburzeń w krwawieniu miesiączkowym
• pierwotnym lub wtórnym braku miesiączki
• w leczeniu niepłodności
• w zaburzeniach pomenopauzalnych
• w zapobieganiu przedwczesnym porodom
• w endometriozie
• w leczeniu nowotworów endometrium lub raka gruczołu sutkowego
• jako środki antykoncepcyjne

Gestageny a ciąża

Gestagen endogenny produkowany podczas ciąży to progesteron. Działa w sposób pozwalający utrzymać w ciele kobiety rozwijający się zarodek.

Na początku ułatwia jego zagnieżdżenie w ścianie macicy. Progesteron sprawia, że mięśniówka się rozluźnia, macica jest odpowiednio ukrwiona i przygotowana do utrzymania ciąży.

Gestagen ten stymuluje do wzrostu łożysko, dzięki któremu zachodzi wymiana gazów, metabolitów i produktów energetycznych.

Gestageny - podział ze względu na zakres zastosowań

Ze względu na zakres zastosowań gestageny można podzielić na:

• gestageny o szerokim zakresie stosowania:
  
  • medroksyprogesteron
  • noretisteron
  • linestrenol

• gestageny o wąskim zakresie stosowania, spośród których wyróżnić można gestageny stosowane:
  
  • jako środki antykoncepcyjne (gestoden, dezogestrel, drospirenon)
  • w nawykowym poronieniu (hydroksyprogesteron)
  • w leczeniu nowotworów endometrium lub raka sutka (megestrol)
  • w zaburzeniach miesiączkowania (dydrogesteron, nomegestrol)
  • w leczeniu niepłodności (dydrogesteron, nomegestrol)

Gestageny - podział chemiczny

Ze względu na budowę chemiczną wyróżniamy:

• pochodne progesteronu - pregnany, oprócz działania progesteronowego, mogą wykazywać działanie androgenne i charakterystyczne dla estrogenów
• pochodne 19-nortestosteronu - estrany, które zazwyczaj wykazują, oprócz działania progestagennego również działanie androgenne
• związki o budowie podobnej do norgestrelu - gonany o silnym działaniu gestagennym i słabym działaniu androgennym

Zazwyczaj gestageny o działaniu androgennym hamują owulację i wydzielanie gonadotropin przysadkowych, natomiast gestageny pozbawione działania androgennego i estrogennego silniej działają na błonę śluzową macicy oraz nie wpływają na owulację i wydzielanie gonadotropin.

Związki o działaniu estrogennym i androgennym mogą wykazywać działanie pośrednie. Należy dobrać odpowiedni gestagen w zależności od stanu chorobowego.

Gestageny jako środki antykoncepcyjne

Ze względu na drogę podania wyróżniamy środki:

• doustne (tabletki) – różnią się między sobą dawką hormonów, zarówno estrogenów jak i gestagenów oraz schematem podawania, tabletki należy przyjmować codziennie przez 21, 24 lub 28 dni
• plastry - hormony w tej postaci aplikowane są raz w tygodniu
• implanty podskórne - długodziałające metody antykoncepcji, lek wszczepiany jest w okolicę przedramienia.

Przeciwwskazania:

• ciąża, karmienie piersią
• zapalenie żył, przebyta lub trwająca zakrzepica
• nowotwory hormonozależne
• ciężkie zaburzenia czynności wątroby
• cukrzyca ze zmianami naczyniowymi

Naturalny gestagen - progesteron

Naturalnym gestagenem występującym w ustroju kobiety jest progesteron, który służy przygotowaniu organizmu do zajścia, a następnie utrzymania ciąży. Progesteron jest metabolizowany w wątrobie i wydalany głównie z moczem. Progesteron jest hormonem wytwarzanym w:

• jajnikach, jądrach
• korze nadnerczy
• łożysku (od 3 miesiąca ciąży)

Działanie progesteronu polega na:

• wywoływaniu zmian w błonie śluzowej macicy przygotowujących do ciąży
• ułatwianiu owulacji
• umożliwianiu rozwoju endometrium, umożliwianiu implantacji zarodka
• hamowaniu nadmiernego rozrostu endometrium pod wpływem działania estrogenów
• zmniejszeniu perystaltyki jajowodów
• wywieraniu wpływu na śluz, który staje się gęsty i nieprzenikliwy dla plemników
• pobudzaniu gruczołu mlekowego.

O autorze

Natalia Młyńska

Studentka kierunku lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi. Jej największą pasją jest medycyna. Uwielbia też sport, głównie bieganie i taniec. Chciałaby swoich przyszłych pacjentów leczyć tak, aby widzieć w nich człowieka, nie tylko chorobę.

Przeczytaj więcej artykułów tej autorki

Natalia Młyńska