Gruźlica układu nerwowego: przyczyny, objawy, leczenie

2016-12-22 8:53

Gruźlica układu nerwowego to najgroźniejsza postać gruźlicy, zwykle o ciężkim przebiegu i wysokiej śmiertelności. Na szczęście – w Polsce bardzo rzadka. Jakie objawy daje gruźlica układu nerwowego? Jak wygląda diagnostyka choroby?

Gruźlica układu nerwowego: przyczyny, objawy, leczenie
Autor: thinkstockphotos.com Gruźlica układu nerwowego to najgroźniejsza postać gruźlicy, zwykle o ciężkim przebiegu i wysokiej śmiertelności.

Spis treści

  1. Na czym polega gruźlica układu nerwowego
  2. 1. Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
  3. Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych: rokowania
  4. 2. Gruźliczaki wewnątrzczaszkowe
  5. 3. Gruźlica rdzenia kręgowego

Gruźlica układu nerwowego to jedna z odmian gruźlicy – chorobę wywołują prątki (Mycobacterium tuberculosis), zwane prątkami Kocha. Bakterie te zwykle atakują płuca, ale czasem także ośrodkowy układ nerwowy, układ krwionośny, układ limfatyczny, kostno-stawowy, układ moczowo-płciowy, a także skórę, śledzionę, wątrobę i inne narządy. Są to wyjątkowo niebezpieczne drobnoustroje, trudne do zwalczenia ze względu na wysoką oporność na wiele czynników środowiskowych, takich jak np.: bardzo wysoka lub bardzo niska temperatura, wysokie lub niskie pH, wysuszenie. Gruźlica układu nerwowego to najcięższa postać gruźlicy, z wysoką śmiertelnością.

Na czym polega gruźlica układu nerwowego

O tej postaci choroby mówimy, gdy chorobotwórcze prątki dostaną się do mózgu i rdzenia kręgowego, gdzie tworzą się podkorowo lub na oponach ogniska zapalne (ogniska Richa) – gruzełki (stąd nazwa). Najczęstszą postacią tej choroby jest gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Czasem dochodzi do tworzenia się gruźliczaków wewnątrzczaszkowych i gruźlicy rdzenia kręgowego.

1. Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Ta odmiana gruźlicy zaczyna się w chwili, gdy zawartość gruzełka dostanie się do przestrzeni podpajęczynówkowej. Może to się stać w okresie od kilku tygodni do kilku lat od zakażenia. W tym momencie rozwija się zapalenie, najsilniejsze na podstawie mózgu. Tam zaczyna się gromadzić gęsty, galaretowaty wysięk. Reakcja zapalna uszkadza nerwy czaszkowe, hamuje krążenie płynu mózgowo-rdzeniowego (prowadząc do wodogłowia). Obejmuje także naczynia krwionośne prowadząc do zawału mózgu. Pierwsze objawy występują 2-8 tygodni od zakażenia.

  • Objawy gruźliczego zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

Przeważnie chory przewieziony zostaje do szpitala w momencie, gdy już jest nieprzytomny. Rzadko reaguje się wcześniej, gdyż objawy są niejednoznaczne, mogą świadczyć o wielu innych dolegliwościach. Objawy początkowe:

Z upływem czasu pojawiają się:

Ważne

U dzieci gruźlicze zapalenie opon mózgowych rozwija się szybciej. Charakterystycznym objawem choroby u małych pacjentów jest tzw. sztywność odmóżdżeniowa. Częściej także skarżą się one na bóle brzucha – u dorosłych w pierwszej fazie dominuje raczej ból głowy.

  • Rozpoznanie i leczenie gruźliczego zapalenia opon mózgowych
  • Przede wszystkim należy podkreślić, że rozpoznanie gruźlicy o lokalizacji pozapłucnej jest trudniejsze niż w przypadku gruźlicy płuc. Tę pozapłucną postać choroby można podejrzewać u chorych, u których występuje:

  • przewlekłe zapalnie węzłów chłonnych
  • wysiękowe zapalenie opłucnej lub zapalenie otrzewnej gdy płyn jest bogaty w limfocyty, a jego posiew ujemny
  • zapalenie pojedynczego stawu z ujemnymi wynikami badań bakteriologicznych
  • przewlekły ropomocz
  • wysięk w osierdziu niewiadomego pochodzenia
  • zapalenie kości i szpiku z zajęciem kręgów kręgosłupa piersiowego
  • zmiany w płynie mózgowo-rdzeniowym z wysoką liczbą limfocytów, podwyższonym stężeniem białka i obniżonym stężeniem glukozy
  • Gruźlica pozapłucna jest przeważnie wtórna do gruźlicy płuc. Dlatego podstawowym badaniem diagnostycznym jest RTG klatki piersiowej i rezonans magnetyczny. U połowy dorosłych i większości dzieci pokazują one zmiany, do których doprowadziła gruźlica. Wykonuje się także próbę tuberkpinową, jednak wynik ujemny nie wyklucza gruźlicy. Zaleca się również badanie dna oka, dzięki któremu można zlokalizować gruzełki gruźlicze. Trzeba także wykonać pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego.

    Gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych: rokowania

    Nieleczone gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych zawsze prowadzi do śmierci. By temu zapobiec, przy samym tylko podejrzeniu tego zakażenia (bez czekania na wyniki badań) podaje się leki przeciwprątkowe, gdyż czas gra tu decydującą rolę. Wśród tych leków można wymienić: izoniazyd (INH), ryfampicynę (RMP), pirazynamid (PZA) oraz streptomycynę (SM). W bardziej zaawansowanych stadiach choroby dodaje się glikokortykosteroidy (prednizon lub deksametazon), czasem przeprowadza się także operacje chirurgiczne, w celu zmniejszenia wodogłowia.Jeśli chodzi o rokowania, wszystko zależy od stadium choroby, w którym podjęto leczenie, a także od nasilenia zaburzeń świadomości. U dzieci i osób w podeszłym wieku te rokowania zwykle są gorsze. Śmiertelność u chorych nieprzytomnych wynosi 50-70%. Połowa wyleczonych osób mimo wszystko ma trwałe uszkodzenia układu nerwowego. Pozostałością po gruźlicy może być utrata pamięci, otępienie, wodogłowie, padaczka, ślepota, głuchota, porażenia nerwów czaszkowych. Powikłaniem gruźliczego zapalenia opon w dzieciństwie bywa także upośledzenie intelektu.

    Ważne

    Gruźlica to choroba zakaźna przenoszona drogą kropelkową. Najczęściej atakuje płuca, ale może też objąć każdy inny narząd. W pierwszym etapie prątki dostają się do układu oddechowego – wędrują do pęcherzyków płucnych, gdzie zaczynają się rozmnażać. Stamtąd właśnie, poprzez krew, mogą przedostać się dalej.

    2. Gruźliczaki wewnątrzczaszkowe

    Gruźliczaki wewnątrzczaszkowe mogą występować odrębnie lub łącznie z gruźliczym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Gruźliczaki tworzą się z gruzełków wewnątrzczaszkowych, które powiększyły się, ale nie pękły do przestrzeni podpajęczynówkowej. Objawy są uzależnione od wielkości i umiejscowienia gruźliczaków oraz nacisku, jaki wywierają na sąsiednie struktury. Mogą to być:

    • bóle głowy
    • drgawki
    • niedowłady
    • zmiany osobowości
    • Diagnostyka i leczenie gruźliczaków

    Jeśli jednocześnie z gruźliczakami nie występuje zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, płyn mózgowo-rdzeniowy może być prawidłowy. Do wykrycia gruźliczaków służy rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa. Trzeba dodać, że w obrazie gruźliczaki nie różnią się od guzów nowotworowych. Dlatego do rozpoznania konieczne jest wykonanie biopsji (po usunięciu chirurgicznym zmiany). Gruźliczaki leczy się izoniazydem i ryfampicyną przez dwa lata.

    3. Gruźlica rdzenia kręgowego

    Bardzo rzadka postać gruźlicy układu nerwowego. Wśród objawów znajdują się:

    • bóle korzonkowe
    • parestezje
    • porażenia
    • zaburzenia czynności pęcherza
    • zaniki mięśniowe.

    Leczenie podobne do opisanego wyżej.

    Warto wiedzieć

    W 2005 roku w Europie 81% wszystkich zachorowań na gruźlicę stanowiła gruźlica płucna. Reszta to były przypadki gruźlicy pozapłucnej, w tym układu nerwowego. W tym samym roku w Polsce gruźlica pozapłucna dotknęła tylko 8,8% chorych na gruźlicę. Rozbieżność ta wynikać może zarówno z niepełnej rejestracji wszystkich zachorowań, jak i z braków w diagnostyce. Jednak ogólna tendencja, jeśli chodzi o zachorowania na gruźlicę, jest malejąca. Ta choroba jest problemem głównie w krajach rozwijających się w Azji Południowo-Wschodniej, Afryce Równikowej. Warto też dodać, że zakażenie pozostaje w 90% bezobjawowe. Spośród osób zakażonych zachoruje nie więcej niż 10%, ale ryzyko zachorowania utrzymuje się przez całe życie.