Anoreksja atypowa (jadłowstręt psychiczny atypowy) - objawy, przyczyny i leczenie

Anoreksja atypowa bywa trudna do zdiagnozowania. Niektóre osoby z anoreksją atypową mają wagę w normie, a czasem mogą mieć nawet nadwagę. A jednak podobnie jak w "klasycznej" anoreksji, ich myśli krążą stale wokół (nie)jedzenia, któremu podporządkowane zostaje całe życie. Jakie są objawy anoreksji atypowej? Jak można ją wyleczyć? Wyjaśniamy.

Anoreksja atypowa - co to jest?

Anoreksja to zaburzenie odżywiania, polegające na intencjonalnym dążeniu do utraty masy ciała. Wyróżnia się jadłowstręt psychiczny (anoreksję) typu ograniczającego, w którym osoba stosuje głodówki, diety, aktywność służącą utracie masy ciała oraz typ zaburzeń związany z objadaniem się i przeczyszczaniem i/lub wymiotowaniem. Jest to tzw. anoreksja bulimiczna.

W przypadku anoreksji atypowej diagnostyka bywa utrudniona, ponieważ w przebiegu pojawiają się tylko niektóre objawy charakterystyczne dla anoreksji, a chorzy nie zawsze są wychudzeni, a u pacjentek nie dochodzi do zaburzeń miesiączkowania. To sprawia, że choroba bywa trudna do rozpoznania, a co za tym idzie, trudna w leczeniu.

Anoreksja atypowa – objawy

Osoba chora na anoreksję atypową nie musi być chuda. Jej waga może być w normie. Nie zauważa się również takich skutków anoreksji jak m.in. zanik miesiączki czy wyniszczenie organizmu. Jednak pacjenci mają inne cechy charakterystyczne dla anorektyków. Objawy anoreksji atypowej to:

• skupienie myśli na jedzeniu i aktywności fizycznej, mające na celu kontrolowanie wagi
• eliminowanie grup produktów np. słodyczy, pieczywa, produktów mącznych itd.
• obsesyjne kontrolowanie diety i treningów, opuszczanie posiłków, komponowanie diet innych niż reszta domowników
• skupienie na wyglądzie, jako czynniku postrzeganym jako decydujący w relacjach społecznych czy zawodowych,
• postrzeganie siebie przez pryzmat wyglądu, dysmorfobia, lęk przed przytyciem,
• zauważalna utrata masy ciała (nawet jeśli masa ciała wciąż jest w normie)
• uczucie zmęczenia, rozdrażnienia, nerwowość
• zaburzenia snu, zaburzenia rytmu dobowego,
• niskie poczucie własnej wartości, obniżenie nastroju, depresja, myśli samobójcze
• trudności z koncentracją
• częste ważenie się, mierzenie wymiarów

U osób, które chorują na anoreksję atypową, można zauważać też objawy powodowane niedoborami witamin i minerałów wskutek utraty masy ciała i zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej. Najczęściej pojawiającym się problemem są zaburzenia poziomów potasu, czyli hipokaliemia, sodu – tj. hiponatremia lub fosforu - hipofosfatemia.

Skutki to m.in. zaburzenia pracy serca i układu krążenia, osłabienie, zaburzenia pracy nerek i układu moczowego, a nawet specyficzny zapach potu. Odnotowuje się też zwolnienie akcji serca i obniżenie ciśnienia, które są również charakterystyczne dla typowej anoreksji.

Ponadto wiele osób z anoreksją atypową cierpi z powodu zaparć lub biegunek, co jest efektem niedożywienia i niewłaściwego dostarczania składników odżywczych. Mogą pojawić się też wymioty, nudności czy refluks. Pacjenci miewają również bóle brzucha, wzdęcia i inne dolegliwości żołądkowe.

Wskutek niedoborów i niedożywienia, może pojawić się anemia, zaburzenia hormonalne, zaburzenia miesiączkowania, zatrzymanie rośnięcia u młodych osób w okresie wzrostu. Zauważono też, że osoby z normalną masą ciała, a więc „wysoką” na tle innych osób z anoreksją, miewają częściej skłonności do samookaleczeń i innych autodestrukcyjnych zachowań.

Anoreksja atypowa - przyczyny 

Kompulsywne jedzenie i niejedzenie to są jedynie objawy, a nie przyczyny choroby. Jak sama nazwa wskazuje, u podłoża jadłowstrętu psychicznego leżą problemy psychiczne, emocjonalne. Przyczyny anoreksji atypowej, podobnie jak innych zaburzeń odżywiania to m.in.

• brak pewności siebie,
• niskie poczucie własnej wartości,
• wzrastanie w niesprzyjającym środowisku, co skutkuje próbami nadkontroli nad własnym ciałem,
• poczucie braku kontroli nad życiem przekładające się na obsesyjną kontrolę wagi i odżywiania.
• na anoreksję atypową nierzadko chorują osoby ambitne lub wychowane przez wymagających rodziców czy też spotykające w szkole zbyt wymagających nauczycieli.

Osoby z anoreksją atypową starają się w ten sposób mieć poczucie sprawczości, kontroli i realizowania swoich planów. Towarzyszyć im mogą stany depresyjne lub lękowe. Skupienie na żywieniu pozwala też na odsuwanie od siebie innych myśli i trudności. W chudości zaś upatruje się rozwiązania wszystkich problemów.

Osoby z anoreksją atypową nie akceptują swoich ciał. Mogą też mieć skłonność do perfekcjonizmu i uprawiać sporty, w których mniejsza masa ciała może być postrzegana jako czynnik prowadzący do sukcesu (np. gimnastyka, balet, biegi długodystansowe).

Anoreksja atypowa – leczenie

Anoreksja atypowa, podobnie jak inne postaci zaburzeń odżywiania wymaga przede wszystkim psychoterapii, która pozwala pacjentowi na dostrzeżenie problemu, co stanowi bazę do pracy nad postrzeganiem siebie. Anoreksja atypowa często bywa powodowana problemami w życiu, przez co dotarcie do nich, zdefiniowanie ich i ustalenie możliwości rozwiązania to przestrzeń, w której można pracować, żeby osoba z anoreksją atypową wróciła do zdrowia.

Istotne jest również skupienie na uzupełnieniu niedoborów witamin i minerałów oraz zwiększenie kaloryczności diety, celem uniknięcia dalszego pogorszenia stanu fizycznego pacjenta. W razie potrzeby może okazać się niezbędne leczenie celowane w obszary, które szczególnie ucierpiały z powodu zaburzeń odżywiania.

Niezbędne mogą się okazać farmaceutyki sprzyjające prawidłowej pracy układu pokarmowego, nerek, serca i układu krążenia. Odpowiednia farmakoterapia, psychoterapia, a także autoterapia, polegająca m.in. na zmianie wyniszczającego środowiska, zmianie trybu życia, zmianie nawyków, może prowadzić do trwałej poprawy stanu zdrowia pacjenta.

W przypadku anoreksji podobnie jak w przypadku uzależnień behawioralnych, istnieje wysokie ryzyko nawrotu choroby w określonych okolicznościach. Osoba lecząca się powinna być świadoma potencjalnych zagrożeń i umieć rozpoznawać sytuacje będące potencjalnym zagrożeniem i wyzwalaczem destrukcyjnych zachowań.

Katarzyna Głuszak, redaktorka