Spis treści
- Endorfiny: budowa i działanie
- Endorfiny: co wpływa na ich wydzielanie?
- Endorfiny a euforia biegaczy
- Endorfiny: niedobór może wywoływać choroby?
- Endorfiny: dlaczego nie uzależniają?
Endorfiny czyli hormony szczęścia odkryto nie aż tak dawno temu, bo około przed pięćdziesięcioma laty, a dokładniej w latach 70. XX wieku. Stało się to przypadkiem, podczas badań dotyczących opioidów.
Najpierw zauważono, że leki należące do tej grupy - takie jak np. morfina czy fentanyl - wywierają swoje działanie poprzez wiązanie się ze specyficznym receptorem, który ostatecznie nazwano receptorem opioidowym μ.
To odkrycie nie zaspokoiło jednak ciekawości badaczy - skoro jakiś receptor jest obecny w organizmie, to zapewne krążą w ludzkim ciele jakieś naturalne substancje, które to mogą się z nim wiązać.
Ostatecznie okazało się, że rzeczywiście - w ciele człowieka można znaleźć cząstki, które mogą przyłączać się do receptorów μ i są nimi właśnie endorfiny.
Ponieważ świat medyczny najpierw dowiedział się o opioidach, a dopiero potem o endorfinach, to od tych pierwszych wzięła się nazwa hormonów szczęścia. Stanowi ona bowiem tak naprawdę skrót od połączenia słów "endogenny" (czyli pochodzący z wnętrza) i "morfina".
Ogólnie więc można powiedzieć, że endorfiny przyrównane są do opioidów, z tym, że są one po prostu produkowane w obrębie organizmu, a nie dostarczane do niego z zewnątrz.
Endorfiny: budowa i działanie
Endorfiny są hormonami peptydowymi, składającymi się – w zależności od konkretnego ich typu – z różnej liczby aminokwasów. Obecnie udało się odkryć już około 20 różnych endorfin, najczęściej jednak wyróżnia się trzy ich rodzaje:
- α-endorfiny
- β-endorfiny
- γ-endorfiny
Produkcją endorfin zajmują się struktury układu nerwowego - m.in. różne komórki nerwowe, ale i przysadka mózgowa. Zasadniczo substancje te zaliczane są do szerokiej grupy neuroprzekaźników.
Receptory dla endorfin zlokalizowane są zarówno w strukturach mózgowia, jak i w obrębie rdzenia kręgowego oraz w położonych obwodowo elementach układu nerwowego.
Hormony szczęścia są agonistami receptorów opioidowych - przyłączenie się endorfin do tych struktur prowadzi do ich aktywacji.
Podstawowe działania endorfin skupiają się na redukowaniu odczuwania bólu, a także na łagodzeniu poziomu doświadczanego przez nas stresu.
Nie są to jednak jedyne efekty, które wywierają te substancje - pod ich wpływem zaczynamy odczuwać również i błogość, zadowolenie, a czasami nawet i euforię. Kiedy jednak w ogóle endorfiny są wydzielane w organizmie?
Endorfiny: co wpływa na ich wydzielanie?
Biorąc pod uwagę to, jakie są podstawowe działania endorfin, dość łatwo można skojarzyć, że wydzielanie tychże substancji pobudzają bodźce bólowe, a także stres. Wymienić można jednak szereg innych sytuacji, przez które w strukturach układu nerwowego pojawiają się znacznie zwiększone ilości hormonów szczęścia - to m.in.:
1. Jedzenie różnych produktów. Szczególny wpływ na wydzielanie endorfin ma czekolada, ale nie tylko - związki te są produkowane również i w sytuacji, kiedy jemy coś pikantnego.
Im spożywany przez nas produkt jest bardziej pikantny, tym więcej endorfin jest wtedy produkowanych
Odczuwanie ostrego smaku związane jest z bólem, w związku z czym przy spożywaniu pikantnych pokarmów endorfiny mają za zadanie łagodzić odczuwany w tym czasie ból. A że przy okazji doprowadzać mogą one również i do uczucia błogostanu… Nic, tylko się cieszyć.
2. Wysiłek fizyczny. Tutaj należy jednak podkreślić, że u różnych osób wydzielanie endorfin może być całkowicie różne - jedni poczują działanie hormonów szczęścia już po krótkim spacerze, u innych zaś efekty działania endorfin mogą wystąpić dopiero po przebiegnięciu maratonu.
3. Poród. Dla wielu osób - szczególnie dla mężczyzn - to, że po trudnym porodzie kobieta jest w stanie z radością wziąć swojego maluszka w objęcia, bywa wręcz niezrozumiałe.
To, że młode mamy mogą czerpać radość z pierwszego kontaktu z dzieckiem, prawdopodobnie związane jest właśnie z endorfinami – ich wydzielanie zwiększa się bowiem w czasie porodu.
4. Seks.
5. Relaks. Chociażby ćwiczenie jogi lub medytowanie mogą skutkować zwiększonym uwalnianiem endorfin, może do tego prowadzić jednak także i czytanie pasjonującej książki ulubionego autora.
6. Śmiech. Mówi się nawet o tym, że samo tylko myślenie o śmiechu może zwiększać produkcję endorfin w układzie nerwowym.
7. Picie alkoholu. Tutaj jednak konieczne jest drobne wyjaśnienie - alkohol rzeczywiście może pobudzać produkcję endorfin, ale tylko wtedy, gdy spożywamy go w niewielkich ilościach.
Endorfiny a euforia biegaczy
Ciekawym zagadnieniem, które najprawdopodobniej jest związane z endorfinami, jest euforia biegaczy. Nazwa jest tutaj poniekąd nieco myląca - otóż do tego rodzaju pozytywnych doznań mogą doprowadzić również i inne aktywności, takie jak np. pływanie czy wioślarstwo.
Zdarza się, że niektórzy ludzie podczas wysiłku odczuwają wyjątkowego stopnia ekscytację, a czasami nawet i właśnie euforię. Hipotez dotyczących mechanizmu, w którym zjawiska te występują, jest co najmniej kilka.
Jedna z nich jest związana z endorfinami. Otóż wtedy, kiedy wysiłek trwa przez długi czas, metabolizm organizmu przechodzi w końcu z tlenowego na beztlenowy.
Pojawiający się w tym czasie swoisty niedostatek tlenu jest czynnikiem stresogennym - jak już zaznaczano z kolei wcześniej, stres jest jednym z czynników, które zwiększają wydzielanie endorfin.
Sportowcy różnie opisują pozytywne emocje, które targają nimi w trakcie aktywności - niektórzy twierdzą nawet, że w trakcie wysiłku ciało niejako przejmuje kontrolę nad ich umysłem i że są oni dzięki temu w stanie nadal ćwiczyć mimo tego, że w normalnych warunkach nie daliby już rady dalej trenować. Możliwe, że za tego typu odczucia odpowiadają właśnie substancje z grupy endorfin.
Endorfiny: niedobór może wywoływać choroby?
Medycy mają już pewne pojęcie o endorfinach, wiedza ta nie jest jednak jeszcze pełna - to właśnie dlatego wciąż prowadzone są badania nad hormonami szczęścia i tym, jak to wpływają one na ludzki organizm.
Zauważalne jest, że endorfiny dobrze wpływają na samopoczucie i nastrój ludzi - wysunięta została więc hipoteza, że niedobór endorfin w organizmie mógłby być potencjalną przyczyną różnych problemów, które związane są czy to z obniżonym nastrojem, czy też z przewlekle doświadczanym bólem.
Co prawda jednoznacznych zależności do tej pory nie udało się potwierdzić, niektórzy jednak naukowcy są zdania, że niedostateczna ilość endorfin w organizmie może być związana z takimi dolegliwościami jak np.:
Endorfiny: dlaczego nie uzależniają?
Do opioidowych leków przeciwbólowych z ostrożnością podchodzi zarówno wielu lekarzy, jak i pacjentów – wszystko to wynika z ryzyka uzależnienia się od tych preparatów.
Opioidy pobudzają receptory opioidowe, podobnie jest z endorfinami. Od pierwszych z wymienionych można się uzależnić, jak natomiast jest z hormonami szczęścia?Otóż od endorfin raczej uzależnić się nie da. Wynika to z przebiegu naturalnych procesów metabolicznych - hormony szczęścia, które zwiążą się ze swoimi receptorami, dość szybko ulegają przemianom enzymatycznym i są po prostu rozkładane.
Działają one więc krótko - organizm nie ma więc czasu, aby się do nich "przyzwyczaić".
Inna jest sytuacja z dostarczanymi do organizmu z zewnątrz opioidami - one wiążą się z receptorami na zdecydowanie dłuższy czas, wywierając swoje przeciwbólowe, ale i euforyzujące działanie znacznie dłużej i to właśnie sprawia, że u ludzi może rozwijać się silnego stopnia uzależnienie od tych preparatów.
Źródła:
- Sprouse-Blum Adam S. et al., Understanding Endorphins and Their Importance in Pain Management, Hawai’I Medical Journal, vol. 69, March 2010, 70-71
- Rokade P.B., Release of Endomorphin Hormone and Its Effects on Our Body and Moods: A Review, International Conference on Chemical, Biological and Environment Sciences (ICCEBS'2011) Bangkok Dec., 2011
- Materiały Encyclopaedia Britannica, dostęp on-line: https://www.britannica.com/science/endorphin
