Mikrobiom jelitowy - czyli fundament naszego zdrowia

Mikrobiota jelitowa to klucz do zdrowia człowieka. Odgrywa ważną rolę w procesach immunologicznych, metabolicznych, trawiennych. Mikrobiom jelitowy powinien być traktowany jako osobny organ, bez którego nasz organizm nie jest w stanie prawidłowo funkcjonować. Poznaj jego rolę, konsekwencje jego zaburzenia oraz czynniki, którymi możesz wpłynąć na regulację mikrobioty jelitowej.

Przewód pokarmowy człowieka zamieszkują miliony mikroorganizmów. Należą do nich bakterie, wirusy, grzyby, archeony czy inne eukariota. Szacuje się obecność ponad 35000 gatunków bakterii. Mikrobiota to nic innego jak indywidualny zbiór wszystkich mikroorganizmów zamieszkująca dany organizm. W jej skład wchodzi również materiał genetyczny bakterii. Uważa się, że geny naszych mikroorganizmów stanowią trzeci genom człowieka, od razu po genomie jądrowym i mitochondrialnym. Badania dowodzą, że więcej w organizmie człowieka jest komórek bakterii niż komórek organizmu. Dane literaturowe określają ten stosunek jako 1,3 :1. W ostatnich latach coraz bardziej rośnie zainteresowanie mikrobiomem jelitowym. Mamy już tysiące badań naukowych potwierdzający wpływ mikrobiomu na rozwój wielu jednostek chorobowych, dotyczących zarówno chorób przewodu pokarmowego, chorób o podłożu autoagresji jak i chorób dotyczących naszej psychiki. Oznacza to, że mikrobiom to fundament naszego zdrowia zarówno fizycznego jak i psychicznego. Poznaj fakty o mikrobiomie i jego wpływ na zdrowie.

Spis treści

1. Rola mikrobioty jelitowej
2. Fakty o mikrobiomie
3. Dysbioza jelitowa i jej konsekwencje
4. Co ma wpływ na nasz mikrobiom?
5. Czy colostrum wpływa na mikrobiom?

Rola mikrobioty jelitowej

Mikrobiota jelitowa odgrywa ważną rolę w procesie trawienia i pozyskiwania energii z pożywienia. Mikroorganizmy biorą udział w metabolizmie różnorodnych leków i mogą wpływać na ich skuteczność i toksyczność. Wpływają na to odpowiednie bakterie jelitowe odpowiadają za fermentację niestrawionych resztek pokarmowych. Produktami tych procesów są między innymi krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe - SCFA (short-chain fatty acids), które pełnią bardzo ważną rolę - dostarczania energii komórkom nabłonka jelit, zapewniając tym samym prawidłową barierę jelitową - jako fundament zdrowego mikrobiomu. Najbardziej znanym krótko łańcuchowym kwasem tłuszczowym jest maślan sodu. W prawidłowo pracującym jelicie z odpowiednią podażą błonnika - maślan jest wytwarzany naturalnie.

Mikrobiom odgrywa również ważną rolę w utrzymaniu prawidłowej masy ciała. Nieodpowiednia kompoenta mikroibiomu może zwiększać ryzyko otyłości oraz insulinooporniści i cukrzyty typu II.

Mikrobiota jelitowa bierze udział w metabolizmie kwasów żółciowych, bilirubiny, cholesterolu oraz enzymów karcynogennych (np:ureaza). Bierze udział w syntezie i metabolizmie witaminy z grupy K oraz witamin z grupy B. Badania wykazują, że mikrobiota jelitowa bierze udział w  rozkładzie różnych polifenoli spożywanych wraz z dietą do formy aktywnej dla człowieka.

Mikrobiom jelitowy jest pośrednikiem w osi jelito - mózg. To co dzieje się na poziomie jelit ma wpływ na nasz system nerwowy ale również nasz system nerwowy wpływa na pracę jelit. Wszystkie bodźce z narządów zmysłu trafiają do OUN (ośrodkowego  układu nerwowego), następnie docierają przez rdzeń kręgowy i układ autonomiczny do jelitowego układu nerwowego (dlatego mówi się, że jelita to drugi mózg, ponieważ maja swój enteryczny układ nerwowy). Finalnie bodźce wpływają na motorykę jelit, przepływ krwi w przewodzie pokarmowym, procesy wydzielnicze, immunologiczne. Może wydawać się to bardzo skomplikowane, wręcz niemożliwe, jednak każdy z nas doświadczył, często przykrych dolegliwości jelitowych, chociażby pod wpływem stresu. Nasze bakterie jelitowe również wpływają na kondycję systemu nerwowego. Aż 90% serotoniny jest syntezowana w jelitach przez komórki enterochromafinowe, na które mają wpływ metabolity drobnoustrojów. Serotonina produkowana na poziomie jelit ma wpływ na modulację nastroju i stanów emocjonalnych wpływając pośrednio przez wpływ na nerw błędny - który łączy jelita z mózgiem. Kolejnym ważnym produktem bakterii z gatunku Lactobacillus i Bifidobacterium jest neurotransmiter GABA (kwas gamma-aminomasłowy), który wykazuje działanie przeciwlękowe. Bakterie wytwarzające neuroprzekaźniki wpływają zatem na nasze zdrowie psychiczne i codzienne samopoczucie.

Jedną z równie ważnych roli mikrobioty jelitowej jest rozwój, dojrzewanie układu odpornościowego i regulacja odpowiedzi immunologicznej. Możemy podzielić mikrobiotę na ochronną i immunoregulującą. Bakterie przyczyniają się do utrzymania homeostazy immunologicznej oraz mogą zapobiegać reakcjom autoimmunologicznym. W jelicie znajduje się układ GALT - czyli układ odpornościowy znajdujący się w jelitach, który jest najważniejszą częścią całego układu odpornościowego związanego z błoną śluzową. Oprócz GALT wyróżniamy również odporność śluzówkową w górnych drogach oddechowych, układzie moczowo - płciowym zwany inaczej  MALT. Dlatego jelita są centrum dowodzenia, jakiekolwiek nawracające infekcje układu moczowo - płciowego, górnych dróg oddechowych czy innych infekcji mają swoje źródło w jelitach.

Mikrobiota jest częścią całej bariery jelitowej, która tworzy ochronę przeciwko drobnoustrojom. Stymuluje produkcję naturalnych przeciwciał i peptydów przeciw drobnoustrojom.

Fakty o mikrobiomie

Najczęściej mówi się o mikrobiomie jelitowym, z racji iż ilość bakterii w tym odcinku przewodu pokarmowego jest największa. Wynika to z faktu korzystnych warunków jak i powierzchni - w końcu powierzchnia samego jelita cienkiego to 200 m², biorąc pod uwagę powierzchnię skóry, która wynosi 1,5 do 1,8 m², możemy sobie wyobrazić jak ogromną rolę pełnią tam bytujące mikroorganizmy. Szacuje się, że ich waga to 2 kg! Dlatego to co dzieje się na poziomie śluzówki jelita jest nieodłącznym elementem wpływu na cały nasz organizm.

Jednak musimy pamiętać, iż bakterie zasiedlają nie tylko jelito, ale cały przewód pokarmowy w tym jamę ustną, żołądek. Wyróżniamy mikrobiotę skóry, dróg oddechowych, układu moczowo-płciowego a nawet mikrobiotę oka. Każdy z tych układów charakteryzuje się innym składem jakościowym i ilościowym bakterii.

Każdy człowiek ma inny, niepowtarzalny skład mikrobiomu jelitowego. Można powiedzieć, że mikrobiom jest jak nasze linie papilarne. Choć znamy główne typy bakterii, które powinny dominować w danym odcinku i są to bakterie typu Firmicutes oraz Bacterioidess, które stanowią ponad 66 %  składu mikrobiota jelit. Znane są również bakterie potencjalnie chorobotwórcze, które nie powinny być obecne. Ważną komponentą naszego mikrobiomu jest mykobiom - czyli komponenta grzybicza.

Dysbioza jelitowa i jej konsekwencje

Wszystkie zaburzenia w obrębie mikrobiomu nazywamy dysbiozą jelit. Zmniejszenie ogólnej liczny bakterii lub pojawienie się bakterii patogennych, czy przerosty grzybicze (zmiany jakościowe), a nawet infekcje pasożytnicze zaburzają cały skomplikowany ekosystem. Dysbioza jelitowa, czyli nieprawidłowy stan mikrobiomu jelitowego wpływa na rozwój wielu zaburzeń.

Dysbioza jelitowa wiąże się z:

• zaburzeniami trawienia (wzdęcia, gazy, zaparcia, biegunki)
• chorobami zapalnymi jelit ( WZJG, Crohn)
• zespołem jelita drażliwego
• chorobami związanymi z autoagresją
• alergiami
• spadkiem odporności
• zaburzeniami neurologicznymi i psychicznymi (depresja, stany lękowe, przewlekłe zmęczenie)
• chorobami metabolicznymi (otyłość, insulinooporność, cukrzyca typu 2, stłuszczenie wątroby)
• zespół nieszczelnego jelita (,,leaky gut’’)
• problemy skórne (trądzik. AZS)
• nowotworami (np.: jelita grubego)

Co ma wpływ na nasz mikrobiom?

Dziecko otrzymuje mikrobiom od swojej mamy. Przyjście na świat naturalnym porodem to jeden z ważniejszych czynników kolonizujących mikrobiom dziecka. Karmienie piersią to kolejny aspekt korzystnego wpływu na kolonizacje. Inne czynniki wpływające pozytywnie na mikrobiom to to dieta bogata w błonnik, a uboga w cukry proste, unikanie alkoholu. Odpowiednia ilość snu, zarządzanie stresem. Przebyte infekcje, stosowanie antybiotyków - nawet jednorazowe spożycie antybiotyku ma wpływ na mikrobiom zaburzając jego cały ekosystem. Przyjmowanie leków w tym NLPZ (niesteroidowe leki przeciwzapalne) czy IPP (inhibitory pompy protonowej). Oznacza to, że mamy wpływ na swój mikrobiom. Nawet jeśli zostanie on w jakimś momencie zaburzony, często nie do końca przez czynniki na które mamy wpływ, można na niego wpływać, choćby przez modyfikację diety, celowaną probiotykoterapię czy dobraną suplementację.

Czy colostrum wpływa na mikrobiom?

Zacznijmy od tego czym jest colostrum - czyli siara. To pierwszy pokarm wydzielany przez gruczoły mleczne ssaków tuż po porodzie. Jest bogate w przeciwciała, białka, witaminy i minerały, co sprawia, że odgrywa kluczową rolę w ochronie noworodków przed infekcjami oraz wspieraniu ich układu odpornościowego. Działanie colostrum ma również udokumentowany wpływ na mikrobiom jelitowy nie tylko dla niemowlaków, ale dla dzieci w późniejszym wieku i dorosłych.

Colostrum zawiera w swoim składzie immunoglobuliny, które wspierają układ immunologiczny oraz neutralizują patogeny. Zawiera laktoglobuliny laktoalbuminy - specjalistyczne białka mające właściwości przeciwzapalne wspomagające odpowiedź immunologiczną. W skład colostrum wchodzą również oligosacharydy, które działają jak prebiotyki - promują rozwój korzystnych bakterii w jelitach, takich jak Bifidobacterium i Lactobacillus. Colostrum jest bogate w czynniki wzrostu, które regenerują i wspierają komórki jelit.

Colostrum zwiększa różnorodność mikrobiomu jelitowego i chroni przed patogenami bakteryjnymi czy wirusami. Jego działanie wpływa na funkcjonowanie całej bariery jelitowej - wspiera produkcję śluzu, która zapobiega przenikaniu toksyn i patogenów. Regeneruje jelita co jest istotne w stanach zapalnych i uszkodzeniach błony śluzowej. Zmniejsza stany zapalne w jelitach.  Zapobiega rozwojowi tzw. zespołu nieszczelnego jelita. Zawarta w nim laktoferyna, wiąże żelazo i ogranicza tym samym jego dostępność bakteriom chorobotwórczym.

Colostrum dostępne jest w formie suplementu diety, który można wprowadzić do swojej suplementacji w celu wsparcia mikrobiomu jelitowego i bariery jelitowej. Jego szerokie działanie prebiotyczne, przeciwbakteryjne, immunomodulujące, regenerujące i przeciwzapalne jest jednym z bardziej przebadanych i korzystnych strategii suplementacji w celu wsparcia całego mikrobiomu jelitowego człowieka.

AUTORKA:

mgr Karolina Nowak - dietetyk kliniczny, psychodietetyk, specjalistka mikroodżywiania i probiotykoterapii. Absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, SGGW i SWPS w Warszawie. Pracuje z pacjentem z dysbiozą jelit, zaburzeniami przewodu pokarmowego, systemu nerwowego i problemami hormonalnymi.