Staw łokciowy często opisuje się jako staw zawiasowy, lecz jest to uproszczenie, ponieważ tak naprawdę składają się na niego zespoły współpracujących ze sobą stawów. Stawy ramienno-łokciowy oraz ramienno-promieniowy pozwalają na wykonywanie zgięcia i wyprostu przedramienia, natomiast staw promieniowo-łokciowy bliższy wspólnie z promieniowo-łokciowym dalszym (który leży na drugim końcu przedramienia i nie wchodzi w skład stawu łokciowego) umożliwiają rotacje przedramienia do wewnątrz (nawracanie) i na zewnątrz (odwracanie).
i
Staw łokciowy - budowa
Staw łokciowy współtworzą dwa stawy - zawiasowy (ramienno-łokciowy) i kulisty (ramienno-promieniowy) - które współpracują ze sobą przy wykonywaniu zgięcia i wyprostu łokcia. Poza nimi w skład stawu łokciowego wchodzi także czynnościowo niezależny od dwóch pozostałych staw obrotowy (promieniowo-łokciowy bliższy).
Głowę stawu ramienno-łokciowego stanowi bloczek kości ramiennej, a panewkę wcięcie bloczkowe kości łokciowej ograniczone przez wyrostki łokciowy i dziobiasty. Obejmuje ono głowę kości ramiennej niczym obcegi.
Głowę stawu ramienno-promieniowego tworzy główka kości ramiennej, która ma prawie kulisty kształt, ale tylko jej powierzchnie przednia i dolna, jako powierzchnie stawowe, są pokryte chrząstką. Panewkę stanowi natomiast dołek głowy kości promieniowej.
Staw promieniowo-łokciowy bliższy to staw obrotowy, dla którego główką stawową jest obwód stawowy głowy kości promieniowej, natomiast panewkę stanowi wcięcie promieniowe kości łokciowej i więzadło pierścieniowate. Więzadło pierścieniowate stanowi uzupełnienie panewki kostnej. Przyczepia się ono do przedniego i tylnego brzegu wcięcia promieniowego kości łokciowej i obejmuje obwód stawowy głowy kości promieniowej. Głowa ta jest w nim mocno osadzona, co utrudnia zwichnięcie stawu. Jedynie u dzieci, u których więzadło nie jest jeszcze tak silne, łatwiej zwichnąć staw, ciągnąc je za rękę. Obie kości przedramienia łączy również więzadło czworokątne.
Torebka stawowa stawu łokciowego po bokach jest napięta i wzmocniona więzadłami, natomiast z przodu i z tyłu obszerna oraz cienka. Dzięki temu w trakcie zginania jej przednia ściana się rozluźnia, a biegnący nad nią m. naramienny odciąga wtedy i napina torebkę, aby nie wpukliła się w obręb stawu. Gdy łokieć jest wyprostowany, torebka uwypukla się z tyłu po obu stronach wyrostka łokciowego, a wpuklaniu się torebki zapobiega głowa środkowa mięśnia trójgłowego.
Powierzchnie kości, które znajdują się wewnątrz torebki stawowej stawu łokciowego, lecz nie pokrywa ich chrząstka stawowa, są wysłane gładką i błyszczącą błoną maziową.
Boczne ściany torebki stawowej stawu łokciowego są wzmocnione silnymi więzadłami, które zabezpieczają staw przed zwichnięciem. Ściany przednia i tylna stanowią zazwyczaj słabsze strony torebki. Za boczne i przyśrodkowe wzmocnienie stawu odpowiadają:
- więzadło poboczne łokciowe, które biegnie od nadkłykcia przyśrodkowego do brzegu łokciowego wcięcia bloczkowego i którego gruby pęczek przyczepia się też u podstawy wyrostka dziobiastego. Więzadło poboczne łokciowe zapobiega przesuwaniu się kości łokciowej w kierunku promieniowym;
- więzadło poboczne promieniowe, które znajduje się po stronie promieniowej torebki. Jego bieg rozpoczyna się na nadkłykciu bocznym, następnie dzieli się na dwa rozbieżne ramiona: jedno kieruje się do przodu, drugie do tyłu głowy kości promieniowej. Przyczepiają się na kości łokciowej częściowo do przodu, a częściowo do tyłu od wcięcia promieniowego. Między ramionami tego więzadła biegną znajdują się włókna, które biegną od nadkłykcia, by w dalszej części połączyć się z włóknami więzadła pierścieniowego. Więzadło poboczne promieniowe nie przyczepia się zatem do kości promieniowej, dzięki czemu nie ogranicza jej ruchów obrotowych. Zapobiega jednak przemieszczaniu się kości promieniowej w kierunku łokciowym oraz wzmacnia więzadło pierścieniowate.
Staw łokciowy - funkcje
Najlepiej widocznym ruchem w stawie łokciowym jest zginanie i prostowanie, w którym uczestniczą obie kości przedramienia. Dzieje się tak dlatego, że więzadło pierścieniowe przymocowuje kość promieniową do kości łokciowej, w związku z czym wykonuje ona ruchy razem z kością łokciową. Staw łokciowy (ramienno-łokciowy) uważa się za staw zawiasowy, mimo że w trakcie ruchu wystepują nieznaczne wyhylenia w stosunku do średniej osi stawu.
W położeniu wyprostowanym ramię i przedramię tworzą kąt 175-180 stopni. Wyższe wartości to tzw. przeprost stawu łokciowego, który częściej wystepuje u kobiet niż u mężczyzn, a najczęściej u dzieci, które mają słabiej rozwinięte wyrostki dziobiasty i łokciowy. Przekroczenie normy o więcej niż 10 stopni uważa się za patologiczne. W położeniu maksymalnego zgięcia ramię i przedramię tworzą kąt około 40 stopni. Do zahamowania ruchu zgięcia dochodzi wskutek oparcia się wyrostka łokciowego o dno dołu tego wyrostka, a także w efekcie napięcia tylnej ściany torebki stawowej i mięśni prostujących przedramię. Ruch wyprostu łokcia wyhamowuje zetknięcie się wyrostka dziobiastego z dołem tego wyrostka. Zgięciowo-wyprostny zakres ruchomości u osoby zdrowej wynosi w stawie łokciowym 140-150 stopni.
Poza zginaniem i prostowaniem w stawie łokciowym występują też ruchy obrotowe głowy kości promieniowej na główce kości ramiennej połączone z ruchami obrotowymi w stawie promieniowo-łokciowym bliższym, czyli tzw. nawracanie (pronacja) i odwracanie (supinacja) przedramienia. Zakresy ruchu obrotowego przedramienia wynoszą około 90 stopni dla supinacji oraz około 80-90 stopni dla pronacji.
Za zginanie stawu łokciowego odpowiadają mięśnie:
- dwugłowy ramienia
- ramienny
- ramienno-promieniowy (wspomagający)
- nawrotny obły (w mniejszym stopniu)
- prostownik długi nadgarstka (w mniejszym stopniu)
Głównymi prostownikami stawu łokciowego są natomiast mięśnie:
- trójgłówy ramienia
- łokciowy (działane pomocnicze)
Nawracanie (rotację wewnętrzną) przedramienia powodują mięśnie:
- nawrotny obły (szczególnie przy zgiętym stawie łokciowym)
- nawrotny czworoboczny
- zginacz promieniowy nadgarstka
- prostownik promieniowy długi nadgarstka
Odwracanie (rotacja zewnętrzna) przedramienia odbywa się natomiast dzięki następującym mięśniom:
- dwugłowy ramienia
- odwracacz przedramienia
- odwodziciel długi kciuka
- prostownik długi kciuka
- prostownik krótki kciuka
- prostownik wskaziciela
Staw łokciowy - ból i urazy
Staw łokciowy jest narażony na liczne urazy zarówno ze względu na złożoną budowę, jak i z powodu częstego przeciążania jego struktur podczas wykonywania czynności codziennych oraz w trakcie uprawiania sportu. Wśród najczęstszych schorzeń i kontuzji są:
- złamania wyrostka dziobiastego i łokciowego;
- łokieć tenisisty;
- łokieć golfisty;
- skostnienia okołostawowe lub wewnątrzstawowe;
- przykurcze mięśniowe;
- zmiany zwyrodnieniowe;
- zespół rowka nerwu łokciowego (zespół kanału łokciowego);
- zapalenie kaletek;
- stłuczenia.
Wiele z nich wiąże się z silnym bólem, który może nawet na dłuższy czas uniemożliwić normalne funkcjonowanie. Ze względu na to, że wiele spośród tych urazów wynika z przeciążania stuktur stawu łokciowego, warto zwrócić szczególną uwagę na ergonomię pracy oraz właściwe metody treningowe.
Polecany artykuł:
Bibliografia
Bochenek A., Reicher M., Anatomia człowieka, Tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
