Przeszczep (transplantacja) wątroby - wskazania, czas oczekiwania i rokowania

2017-06-21 14:23

Przeszczep (transplantacja) wątroby to zabieg, który jest jedyną metodą leczenia niewydolności tego narządu. Niestety, mimo wielkich postępów w dziecinie transplantologii, liczba osób oczekujących na przeszczep wątroby wciąż jest wysoka. Jakie są wskazania do przeszczepu wątroby? Kto ma największe szanse na otrzymanie narządu? Ile się czeka na zabieg? Jakie są rokowania po operacji?

PRZESZCZEP WĄTROBY - wskazania, czas oczekiwania i rokowania
Autor: Thinkstockphotos.com PRZESZCZEP WĄTROBY - wskazania, czas oczekiwania i rokowania

Spis treści

  1. Przeszczep wątroby - wskazania
  2. Przeszczep wątroby - kto kwalifikuje się do zabiegu?
  3. Przeszczep wątroby - ile się czeka na operację?
  4. Przeszczep wątroby - jak wygląda zabieg?
  5. Przeszczep wątroby - powikłania u biorcy
  6. Przeszczep wątroby - rokowania
Gadaj Zdrów: Pani Grażyna oddała nerkę mężowi. „Moja radość była chyba większa niż jego”

Przeszczep (transplantacja) wątroby to zabieg, który z roku na rok wykonuje się coraz częściej. Mimo to liczba transplantacji wątroby w Polsce jest wciąż niewystarczająca. Wszystko przez przewagę przeszczepów ze zwłok nad tymi do żywych dawców oraz brak powszechnej akceptacji społecznej dla pobierania narządów od zmarłych, a także przez wciąż małą wiedzę na temat przeszczepów.

Przeszczep wątroby - wskazania

Wskazaniem do przeszczepu wątroby jest przewlekła lub ostra niewydolność wątroby w wyniku choroby trwale uszkadzającej jej miąższ. Według Polskiego Towarzystwa Hepatologicznego, głównymi wskazaniami do przeszczepu wątroby u dorosłych są:¹

  • marskość wątroby pozapalna (na tle zakażenia HBV, HCV)
  • cholestatyczne choroby wątroby (marskość żółciowa pierwotna, pierwotne sklerotyzujące zapalenie dróg żółciowych)
  • alkoholowa choroba wątroby (wyklucza: czynny alkoholizm i zespół zależności alkoholowej)
  • autoimmunologiczna marskość wątroby
  • metaboliczne choroby wątroby (choroba Wilsona, hemochromatoza, niedobór alfa1-antytrypsyny)
  • piorunująca niewydolność wątroby (zatrucie paracetamolem lub innymi lekami hepatotoksycznymi, zatrucie muchomorem sromotnikowym, piorunujące wzw B, ostra dekompensacja choroby Wilsona, inne przyczyny ostrej niedomogi funkcji wątroby)
  • guzy wątroby

Do niedawna bezwzględnym przeciwwskazaniem było również zakażenie wirusem HIV. Jednak w ostatnich latach, w związku z wysoką skutecznością terapii antyretrowirusowej, dokonuje się zabiegu transplantacji także u biorców zakażonych tym wirusem. Pierwszy w Polsce przeszczep wątroby u pacjenta z wirusem HIV odbył się w 2011 roku. Przeprowadzili go transplantolodzy z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Według Polskiego Towarzystwa Hepatologicznego, głównymi wskazaniami do przeszczepu wątroby u dzieci są:¹

Przeszczep wątroby - kto kwalifikuje się do zabiegu?

Z grupy osób, u których istnieją wskazania do przeszczepu wątroby, do zabiegu zostają zakwalifikowane tylko te, które mają mniej niż 90 proc. szans na przeżycie roku, a także te, u których przeszczepienie wątroby może zapewnić długoterminowe przeżycie.

Proces kwalifikacji do zabiegu obejmuje wiele różnych badań. Procedura ta jest konieczna, ponieważ jej celem jest wykluczenie czynników, które mogłyby nie tylko w negatywny sposób wpłynąć na przebieg samej operacji, lecz także pogorszyć rokowanie po zabiegu.

Ważne

Przeszczep wątroby - przeciwwskazania¹

Przeciwwskazania bezwzględne

    • nowotwory o lokalizacji pozawątrobowej
    • zaawansowania choroba płucno-sercowa
    • aktywne uzależnienie od substancji psychoaktywnych
    • psychoza
    • socjalne albo rodzinne problemy uniemożliwiające przeszczepienie wątroby (np. bezdomność, ubezwłasnowolnienie)
    • niedomoga wielonarządowa

    Przeciwwskazania względne:

    • zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS)
    • rak wątrobowokomórkowy poza kryteriami mediolańskimi
    • niewydolność nerek
    • bardzo głębokie niedożywienie białkowo-kaloryczne
    • aktywne zakażenie poza drogami moczowymi
    • zakrzepica żyły wrotnej, jeżeli jest skojarzona z zakrzepicą żyły krezkowej lub śledzionowej
    • zakażenie HBV z wysoką wiremią

      Przeszczep wątroby - ile się czeka na operację?

      Średni czas oczekiwania osób z przewlekłą niewydolnością wątroby, które otrzymują organ od osoby zmarłej, wynosi 4-6 miesięcy. Czekając na przeszczep, można normalnie żyć z przewlekłą niewydolnością (np. marskością) wątroby. W tym czasie bardzo ważne są odpowiednia dieta, środki hepatotropowe i zdrowy styl życia. Wówczas proces marskości wątroby może się zatrzymać, a co za tym idzie - można czekać na przeszczep wątroby.

      W przypadkach ostrej niewydolności wątroby, zabieg powinien być wykonany jak najszybciej (zwykle odbywa się w ciągu ok. 10 dni). Niestety, jak wynika ze statystyk, zaledwie ok. 20 proc. osób z ostrą niewydolnością wątroby dożywa transplantacji.

      To ci się przyda

      Przeszczep wątroby wykonuje się u ok. 50 proc. oczekujących

      W 2015 roku wykonano 332 przeszczepów wątroby (w tym 22 fragmenty wątroby od dawców żywych dla dzieci). W 2014 roku wykonano 366 zabiegów, w 2013 - 336. Niestety, na liście oczekujących w 2015 roku i w latach ubiegłych było ok. 600 osób, co oznacza, że tylko ok. 50 proc. osób czekających na przeszczep wątroby dostaje ten narząd.

      Dane: www.poltransplant.org.pl

      Przeszczep wątroby - jak wygląda zabieg?

      Zabieg składa się z dwóch etapów. Pierwszy polega na usunięciu wątroby własnej chorego z zachowaniem lub wycięciem leżącego za wątrobą fragmentu żyły głównej dolnej. W drugim etapie wykonuje się zespolenia naczyniowe w układzie żyły głównej dolnej, żyły wrotnej i tętnicy wątrobowej dawcy i biorcy oraz zespolenie żółciowe.

      W większości przypadków przeszczepia się całą wątrobę, która jest pobrana zwykle od osoby zmarłej (OLT - Orthotopic Liver Transplantation). Transplantacja wątroby w układzie dorosły – dorosłemu jest niezwykle trudna i ryzykowna. Od dawcy trzeba bowiem pobrać aż 40 proc. narządu. To bardzo dużo, bo chociaż wątroba potrafi się regenerować, bezpośrednio po pobraniu jej fragmentu musi sobie poradzić z poważnym okaleczeniem. Ryzyko zgonu przy takich pobraniach jest dość wysokie, ponieważ wynosi 0,5-0,6 proc.

      Inne metody przeszczepienia wątroby to:

      • RLT (Reduced-size Liver Transplantation) – przeszczepieniu ulega fragment wątroby, który zostaje pobrany od osoby zmarłej;
      • SLT (Split Liver Transplantation) – operacja polega na podzieleniu wątroby od osoby zmarłej dla dwóch biorców, dziecka i dorosłego. Lewy płat otrzymuje dziecko, natomiast pozostałą część osoba dorosła;
      • LDLT (Living Doneer Liver Transplantation) – przeszczepianie fragmentu wątroby, który zostaje pobrany od żywego, najczęściej spokrewnionego dawcy i wszczepienie biorcy, którym jest najczęściej dziecko. Przeszczep rodzinny wątroby jest najlepszym rozwiązaniem w przypadku małych dzieci;
      • DLT (Domino Liver Transplantation) - tzw. metoda domina - przeszczepienie fragmentów wątroby od kilku dawców kilku biorcom;

      Po przeszczepieniu wątroby chory do końca życia musi przyjmować leki immunosupresyjne. Ich celem jest osłabienie układu odpornościowego, aby zapobiec odrzuceniu przeszczepu.

      Zdaniem eksperta
      prof. dr hab. n. med. Krzysztof Zieniewicz, chirurg-transplantolog, prezes Polskiego Towarzystwa Transplantacyjnego

      Przeszczepienie wątroby podzielonej

      W niektórych krajach wykonuje się przeszczep dwóch fragmentów jednej podzielonej wątroby. Jest to sposób na zwiększanie puli narządów, w sytuacji, w której czas oczekiwania przekracza rozsądne granice. Miarą tego czasu oczekiwania jest śmiertelność na liście oczekujących. W krajach, gdzie ta śmiertelność jest wysoka i przekracza 8-9 proc., ten sposób leczenia jest stosowany. W naszych realiach nie jest to bezwzględnie konieczne, ponieważ ten wskaźnik w naszych statystykach jest dużo niższy. W sensie technicznym jest to wyjątkowo trudna operacja. Nie każda wątroba przeznaczona do przeszczepienia może być podzielona, miąższ takiej wątroby musi być bardzo dobrej jakości. Co więcej, udowodniono, że odsetek powikłań, liczba tych powikłań, przeżycie chorych są gorsze.

      To ci się przyda

      Przeszczep wątroby w Polsce - gdzie jest wykonywany?

      W Polsce przeszczepienia wątroby u dorosłych są wykonywane tylko w kliku ośrodkach w Polsce:

      • Bydgoszcz - Klinika Chirurgii Wątroby i Chirurgii Ogólnej Szpital Uniwersytecki nr 1 im. dr A. Jurasza w Bydgoszczy
      • Katowice: Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej SPSK im. A. Mielęckiego, Śląskiego Uniwersytetu Medycznego;
      • Szczecin: Oddział Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej, SP Wojewódzki Szpital Zespolony
      • Warszawa:

      - Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Wątroby WUM- Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Instytut Transplantologii WUM Szpital Kliniczny Dzieciątka Jezus- Klinika Chirurgii Dziecięcej i Transplantacji Narządów Instytut "Pomnik - Centrum Zdrowia Dziecka"

      • Wrocław

      - Katedra i Klinika Chirurgii Naczyniowej, Ogólnej i Transplantacyjnej  Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego- Klinika Chirurgiczna 4 Wojskowy Szpital Kliniczny z Polikliniką SP ZOZ

        Dane: www.poltransplant.org.pl

        Przeszczep wątroby - powikłania u biorcy

        Wśród powikłań u biorcy najczęściej wymienia się zakrzepicę, zwężenie i zagięcie w obrębie tętnicy wątrobowej i żyły wrotnej oraz upośledzenie odpływu krwi z przeszczepionej wątroby. Występują one u około 8–10 proc. dorosłych biorców i nieco częściej u dzieci.

        Przeszczep wątroby - rokowania

        Rok po przeszczepieniu wątroby przeżywa około 90 proc. osób, zaś 5 lat 75 proc. biorców. Ostre odrzucanie narządu notuje się u 40-50 proc. pacjentów, a przewlekłe u mniej niż 4 proc. osób po przeszczepie.

        Ważne

        Przeszczep wątroby - informacje dla dawców wątroby

        Wskazaniem do przeszczepienia wątroby od dawcy żywego są na ogół wrodzone choroby wątroby u małych dzieci. Wskazaniem może być też ostra niewydolność wątroby.

        Ryzyko zgonu dawcy wątroby wynosi ok. 0,5 proc.

        Powikłaniami po zabiegu mogą być (u 10-20 proc. dawców): przeciek żółci, krwawienie, infekcja, silny ból brzucha, powikłania zakrzepowo-zatorowe, zapalenie żołądka.

        Wątroba ma niezwykłą zdolność regeneracji. U dawcy jest ona w stanie odnowić się aż do 95 proc. wyjściowej masy i wymiarów. Jest to szybki proces i zachodzi w pierwszych trzech miesiącach po zabiegu.

        Przez rok od zabiegu, co trzy miesiące, dawca powinien mieć wykonywanie badania krwi oceniające funkcję wątroby i USG wątroby.

        Bibliografia:

        1. Standardy Polskiego Towarzystwa Hepatologicznego w ustalaniu wskazań i przeciwwskazań do przeszczepiania wątroby, www.pasl.pl/wp-content/uploads/2014/10/rekomendacje_pth_do_oltx.pdf