Stomatolożka wyjaśnia, co dzieje się z zębami astronautów. “Ryzyko barodontalgii”

Lot w kosmos wymaga od pretendentów wyjątkowej kondycji zdrowotnej. To jedno z wyśrubowanych wymagań, które muszą spełnić kandydaci. Ważne jest również to, aby dana osoba cieszyła się nienagannym zdrowiem jamy ustnej. Powodem jest fakt, że warunki panujące w przestrzeni kosmicznej mogą prowadzić do nietypowych problemów dentystycznych. Lek. dent. Agnieszka Juśkiewicz z Medicover Stomatologia wyjaśnia szczegóły.

Zarówno Sławosz Uznański-Wiśniewski jak i pozostali członkowie załogi Falcon 9 przebywają w warunkach o zmniejszonej grawitacji i ciśnieniu. Towarzyszy im także podniesiony poziom promieniowania kosmicznego oraz sztucznie stworzona wilgotność, skład powietrza i temperatura. Dentystka wyjaśnia, jak takie warunki mogą wpływać na zdrowie jamy ustnej astronautów.

Czy w kosmosie może boleć ząb?

Pierwszym ważnym aspektem, na który zwraca uwagę lek. dent. Agnieszka Juśkiewicz z Medicover Stomatologia jest wpływ obniżonego ciśnienia na zdrowie jamy ustnej. Specjalistka wyjaśnia, że warunki, w których przebywają astronauci, sprawia, iż wystarczy zaledwie obecność mikroskopijnego pęcherzyka powietrza pod wypełnieniami (plombą), by doszło do barodontalgii. To określenie odnosi się do silnego bólu zęba spowodowanego rozszerzaniem się gazu.  Powietrze uciskując okoliczne tkanki, czyli unerwioną miazgę zęba powoduje dotkliwy ból.

Co ważne, to nie dotyczy tylko lotów w kosmos! Barodontalgia, czyli doświadczanie bólu wynikającego ze zmian otaczającego nas ciśnienia, może dotknąć również osoby podróżujące samolotem, skaczące ze spadochronem, wybierające się na wyprawę wysokogórską i… nurkujące. To oznacza, że warto regularnie sprawdzać szczelność wypełnień, zwłaszcza jeśli planujemy tego typu aktywności

 – podkreśla lek. dent. Agnieszka Juśkiewicz.

Stomatolożka dodaje, że  ryzyko barodontalgii dotyczy także osób korzystających z komór hiperbarycznych, wykorzystywanych zarówno w rekonwalescencji sportowców jak  i pacjentów.

Jak zmienia się mikrobiom jamy ustnej astronautów?

Kolejnym ważnym faktem dotyczącym zębów w kosmosie jest to, iż naszą jamę ustną zasiedlają miliony bakterii. Po pierwsze nie można się ich całkowicie pozbyć, a po drugie byłoby to ze szkodą dla organizmu. Dentystka zaznacza, że w przestrzeni kosmicznej badania mikrobiomu jamy ustnej są ograniczone, natomiast podczas tego rodzaju misji może dojść do znaczących zmian w składzie mikrobiomu. 

- Wiele czynników wpływa na mikrobiom jamy ustnej, jednym z najważniejszych jest po prostu higiena, ale także nasza dieta, choroby towarzyszące i używki. W specyficznych warunkach, jakimi niewątpliwie jest pokład stacji kosmicznej, załoga nie może sobie zapewne pozwolić na tak szeroką higienę jak na Ziemi. Wiemy, że musi ograniczać wykorzystanie wody, ma określony czas na zadania do wykonania i czynności codzienne, związane z higieną. Ma też ustaloną dietę, w której brak jest świeżych produktów, wspomaga się natomiast suplementami. Ale istotne są także wilgotność powietrza, ilość przyjmowanych płynów, ekspozycja na czynniki chemiczne i fizyczne z otoczenia, światło słoneczne, promieniowanie kosmiczne oraz stres towarzyszący całej misji - mówi dentystka. 

Ekspertka dodaje, że stres stanowi jedną z głównych przyczyn deregulacji układu odpornościowego. Z kolei w ślinie astronautów, którzy dotychczas brali udział w różnych misjach odnotowano zmiany zarówno w ilości białek jak i enzymów odpornościowych takich jak sIgA i lizozym, co mogło być odpowiedzią na zwiększone narażenie na drobnoustroje powodowane stresem związanym z misją.  Lek. dent. Agnieszka Juśkiewicz wyjaśnia, że kiedy astronauci przez długi czas przebywają poza naturalnym dla siebie środowiskiem, to nowe okoliczności są wyzwaniem dla układu odpornościowego. 

- U części osób odbywających loty wahadłowcami i przebywających na stacji kosmicznej reaktywowały się wirusy między innymi opryszczki (HCV) czy ospy i półpaśca (VZV). Choć w większości nie dawały objawów, to przy dłuższych misjach może to stanowić istotny problem. Z rozregulowania układu odpornościowego mogły wynikać ponadto pojawiające się stany zapalne dziąseł. Im dłużej taka misja trwa, tym bardziej potrzebne są odpowiednia opieka stomatologiczna i profilaktyka chorób jamy ustnej – mówi ekspertka Medicover Stomatologia. 

Czy astronauci mogą zgrzytać zębami ze stresu? Bruksizm w kosmosie

Choć załoga przygotowuje się do swojej misji bardzo długo nie tylko fizycznie, ale i psychicznie to jednak trudno w momencie startu i całego lotu, który odbywa się z prędkością ponad 20 000 km/h nie odczuwać stresu. 

Wówczas u astronautów może pojawić się bruksizm. Nieświadomie i mimowolnie mogą zaciskać zęby, a nawet nimi zgrzytać. Jeżeli stan się nasili, może dojść do rozwoju dolegliwości bólowych w obrębie stawów skroniowo-żuchwowych, głowy, obręczy barkowej, ale też szeregu urazów samych zębów, jak ukruszenie i starcie szkliwa. 

- Wiadomo, że im dłużej przebywa się w warunkach mikrograwitacji, tym większe zmiany zachodzą w kościach, mięśniach i stawach. Załoga prowadzi ćwiczenia na poszczególne grupy mięśni, co po części kompensuje trudne warunki. Brak grawitacji może dotknąć także mięśnie mimiczne i te biorące udział w przeżuwaniu, skutkując, ogólnie mówiąc, zmianami rysów twarzy. Utrata masy kostnej to poważny problem. Dentyści obserwują zanik kości w sytuacji utraty zębów. Tam, gdzie brakuje zębów, obniża się linia kości wyrostka zębodołowego. Rodzi to problemy przy chęci odbudowy uzębienia na implantach. Kość musi być cały czas stymulowana, a tę funkcję pełnią zęby i czynności, jakie wykonujemy nimi, czyli gryzienie, żucie, przeżuwanie - wyjaśnia stomatolożka.

Trzeba także pamiętać, że stacja ISS, na której przebywają astronauci, znajduje się 400 km wysokości nad Ziemią. A to oznacza, że muszą radzić sobie sami jeżeli okaże się, że coś zaczyna się dziać w jamie ustnej. Uczestników wyposażono w podstawowe narzędzia takie jak:

• leki przeciwbólowe,
• tymczasowe wypełnienia,
• zestaw do ekstrakcji zęba wraz z instruktażem podania znieczulenia w odpowiednie okolice. 

Dentystka dodaje, że stan zapalny miazgi może być niebezpieczny dla zdrowia i w normalnych warunkach wymaga leczenia kanałowego, co na ISS nie jest możliwe. Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest usunięcie źródła infekcji, niemniej zalecenie to dotyczy ściśle określonych sytuacji, takich choćby jak przebywanie w kosmosie i brak dostępu do profesjonalnej pomocy.

Magdalena Siraga