Smog niszczy nie tylko płuca. Nowe badania potwierdzają związek z Alzheimerem

Troska o sprawność umysłu bliskich i obawa przed utratą pamięci to codzienne wyzwania dla wielu rodzin. Mało kto jednak podejrzewa, że jedno z największych zagrożeń dla mózgu może kryć się w powietrzu. Okazuje się, że związek między zanieczyszczeniem powietrza a chorobą Alzheimera jest znacznie bardziej znaczący, niż mogłoby się wydawać.

• Badanie z września 2025 roku dostarcza pierwszych dowodów z autopsji, że smog fizycznie uszkadza mózg prowadząc do zmian typowych dla choroby Alzheimera. Każdy dodatkowy mikrogram pyłu PM2,5 w powietrzu zwiększa ryzyko patologicznych zmian w mózgu o 19%.
• Naukowcy potwierdzają, że cząsteczki smogu mogą przekraczać barierę krew-mózg i wywoływać stan zapalny tkanki nerwowej.
• Analiza danych blisko 30 milionów osób wykazała, że długotrwałe narażenie na smog podnosi ryzyko demencji o 17%.
• Jakość powietrza w Polsce pogorszyła się w 2024 roku, co zwiększa zagrożenie dla zdrowia neurologicznego mieszkańców.

Smog w Polsce" Czy smog uszkadza mózg? Mamy niepodważalne dowody

To, czym oddychamy, ma bezpośredni wpływ na zdrowie naszego mózgu. Choć od lat podejrzewano, że smog może sprzyjać rozwojowi demencji, dopiero teraz nauka dostarcza na to jednoznacznych dowodów. Badacze z University of Pennsylvania, na łamach czasopisma „JAMA Neurology”, przedstawili wyniki przełomowej analizy. Po raz pierwszy, badając tkanki mózgowe po śmierci (podczas autopsji), udowodniono, że zanieczyszczone powietrze nie tylko zwiększa ryzyko choroby, ale dosłownie przyspiesza niszczycielskie zmiany w mózgu typowe dla choroby Alzheimera.

W ramach badania przeanalizowano ponad 600 próbek mózgów i odkryto, że nawet niewielki wzrost stężenia pyłu PM2.5, czyli mikroskopijnych, niewidocznych gołym okiem cząsteczek unoszących się w powietrzu, ma ogromne znaczenie. Każdy dodatkowy mikrogram tych zanieczyszczeń w metrze sześciennym powietrza wiązał się z aż 19% większym prawdopodobieństwem wystąpienia zaawansowanych uszkodzeń tkanki nerwowej.

U osób, które oddychały bardziej zanieczyszczonym powietrzem, po śmierci znajdowano w mózgach znacznie więcej szkodliwych złogów białkowych, znanych jako blaszki amyloidowe oraz splątki białka tau. To właśnie one są głównymi winowajcami w chorobie Alzheimera, ponieważ prowadzą do obumierania komórek mózgowych. Co niepokojące, badacze podkreślają, że wystarczy nawet jeden rok życia w miejscu o wysokim poziomie zanieczyszczeń, by te destrukcyjne procesy mogły znacząco przyspieszyć.

Smog niszczy mózg od środka. Jak przebiega ten proces?

W jaki sposób niewidoczne cząsteczki smogu są w stanie siać spustoszenie w naszym mózgu? Zrozumienie tego jest kluczowe, by w przyszłości móc skuteczniej zapobiegać chorobom. Jedno z odkryć, opisane przez badaczy ze Scripps Research w czasopiśmie „PNAS”, wskazuje na proces chemiczny o skomplikowanej nazwie S-nitrozylacja. W dużym uproszczeniu polega on na uszkadzaniu kluczowych dla mózgu białek przez składniki zanieczyszczeń, takie jak tlenki azotu (szkodliwe gazy obecne np. w spalinach samochodowych). To jak trucizna działająca na poziomie molekularnym.

Inne analizy, opublikowane między innymi w naukowej bazie PubMed Central (PMC), potwierdzają, że cząsteczki pyłu PM2.5 są na tyle małe, że potrafią przeniknąć przez barierę krew-mózg, czyli specjalny filtr ochronny naszego układu nerwowego. Gdy już się tam dostaną, mogą wywołać w tkance nerwowej stan zapalny (nazywany neurozapaleniem), który z czasem prowadzi do neurodegeneracji, czyli stopniowego i nieodwracalnego obumierania komórek mózgowych. Niestety, skala problemu jest ogromna, co pokazują badania na wielkich grupach ludzi.

Imponująca metaanaliza, która objęła prawie 30 milionów osób i została opublikowana w „The Lancet Planetary Health”, nie pozostawia złudzeń. Wykazała, że każde 10 mikrogramów pyłu PM2.5 więcej w metrze sześciennym powietrza, którym oddychamy na co dzień, podnosi ryzyko rozwoju demencji aż o 17%. Co więcej, kolejne potężne badanie, tym razem z Johns Hopkins University, objęło aż 56 milionów pacjentów. Jego wyniki, przedstawione w czasopiśmie „Science”, powiązały długotrwałe oddychanie zanieczyszczonym powietrzem z 12% wzrostem ryzyka hospitalizacji z powodu otępienia z ciałami Lewy’ego, czyli innej, często występującej choroby niszczącej mózg.

Smog w Polsce. Sytuacja jest alarmująca

Te globalne doniesienia naukowe nabierają szczególnego znaczenia, gdy spojrzymy na sytuację w Polsce. Niestety, dane dotyczące jakości naszego powietrza są alarmujące. Jak wynika z raportu Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, pomimo pewnych postępów, w wielu regionach kraju normy dla pyłów PM10 i PM2.5 wciąż są przekraczane. Problem ten dotyka zwłaszcza mieszkańców województw śląskiego, małopolskiego i dolnośląskiego.

Co gorsza, analiza Polskiego Alarmu Smogowego, o której informowała „Gazeta Prawna”, wskazuje na niepokojący trend, zgodnie z którym średnie stężenie pyłów mogło w ostatnim czasie nawet wzrosnąć.

W świetle coraz liczniejszych dowodów na to, jak bardzo toksyczne dla mózgu są zanieczyszczenia, sytuacja w naszym kraju staje się poważnym wyzwaniem dla zdrowia publicznego. Jak podkreśla organizacja HEAL Polska, stoimy przed koniecznością wprowadzenia nowych, bardziej rygorystycznych unijnych norm jakości powietrza. Dowody łączące smog z ryzykiem rozwoju chorób takich jak Alzheimer nadają walce o czyste powietrze zupełnie nowy, niezwykle pilny wymiar.

Zobacz galerię: 6 domowych sposobów na oczyszczenie płuc

Zobacz galerię 6 zdjęć