Zaburzenia tożsamości płciowej i preferencji seksualnych

Zaburzenia tożsamości płciowej (transseksualizm, transwestytyzm, transgenderyzm) i zaburzenia preferencji seksualnych (fetyszyzm, pedofilia, ekshibicjonizm, masochizm, oglądactwo) – pierwsze polegają na potrzebie życia jako osoba płci przeciwnej, a drugie sprawiają, że satysfakcja lub podniecenie seksualne są reakcją na nietypowe przedmioty lub działania, społecznie nieuznawane za bodźce seksualne. Jakie są przyczyny tych zaburzeń? Nie można powiedzieć, że konkretna przyczyna powoduje konkretne zaburzenie. Ich przyczyny są nieoczywiste, jednak stwierdzono, że składają się na nie czynniki biologiczne, środowiskowe i psychologiczne.

Spis treści

1. Zaburzenia identyfikacji płciowej
2. Zaburzenia preferencji seksualnych

Zaburzenia tożsamości płciowej i preferencji seksualnych w klasyfikacji ICD-10 zostały ujęte w grupie „Zaburzenia nawyków i popędów”. Oznacza to, że działania, jakie pod wpływem tych zaburzeń ktoś wykonuje, nie mają jasnego i racjonalnego uzasadnienia, nie sposób ich kontrolować i przeważnie szkodzą i temu, kto je podejmuje, i jego otoczeniu.

Zaburzenia identyfikacji płciowej

Pochodzenie zaburzeń identyfikacji płciowej jest splotem wielu czynników. Wyniki badań wskazują na potencjalne znaczenie podłoża biologicznego: choroby ośrodkowego układu nerwowego, uwarunkowania genetyczne i zaburzenia hormonalne; oraz podłoża psychogennego: wychowanie dziecka nieuwzględniające jego płci biologicznej, brak zadowolenia z biologicznej płci dziecka, problemy z więziami emocjonalnymi (złe relacje pomiędzy ojcem a synem, zbyt głęboka więź matka – syn, syn identyfikujący się z matką) i kompleksy wynikające z budowy ciała.

Oto najczęściej występujące zaburzenia identyfikacji płciowej:

transseksualizm – osoba pragnie zostać zaakceptowana jako przedstawiciel płci przeciwnej. Najczęściej to pragnienie jest związane z niechęcią wobec własnego ciała, a szczególnie wobec cech płciowych. Transseksualista chce leczyć się operacyjnie lub hormonalnie, by jak najbardziej to możliwe upodobnić ciało do ciała płci, którą preferuje.

Statystyki światowe w dużym przybliżeniu podają, że transseksualizm występuje u 1 na 30 tys. mężczyzn (osoba biologicznie jest mężczyzną, a psychicznie kobietą) oraz u 1 na 100 tys. kobiet (osoba biologicznie jest kobietą, a psychicznie mężczyzną). Wyniki polskich badań wskazują na przewagę kobiet (3,4:1) w stosunku do nieakceptujących swojej płci mężczyzn (1:3,4)

transwestytyzm o typie podwójnej roli – osoba przebiera się w ubrania właściwe płci przeciwnej, wystarczy jej krótkotrwałe poczucie przynależności do tej grupy. Nie ma potrzeby trwałej zmiany płci (np. operacyjnej). Przebieranie się nie rozbudza podniecenia seksualnego,

zaburzenia identyfikacji płciowej w dzieciństwie – występują w dzieciństwie (przed pokwitaniem). Osoba jest niezadowolona ze swojej płci i bardzo chce mieć cechy płci przeciwnej. Odrzuca swoją płeć i interesuje się ubiorem i zachowaniami płci przeciwnej. Nie wolno stawiać diagnozy tego zaburzenia na początku i w trakcie pokwitania, a także nie wystarczy, by chłopiec zachowywał się jak dziewczynka, a dziewczynka jak chłopiec.

Zaburzenia preferencji seksualnych

Również poszczególnych zaburzeń preferencji seksualnych nie można zdiagnozować przez wskazanie konkretnych i zawsze tych samych przyczyn. Parafilie, bo tak również określa się tę grupę zaburzeń, doczekały się kilku teorii próbujących wyjaśnić ich etiologię. Najczęściej za ich źródło uważa się zaburzenia rozwoju seksualnego. Teoria psychoanalityczna wskazuje na polimorficznie dewiacyjną seksualność dziecka, czyli seksualność mogącą przyjmować wiele postaci. Na te postaci wpływa to, co dzieje się dzieciństwie, np. konflikty w rodzinie i pomiędzy rodzicami, rywalizacja, wykorzystanie seksualne, brak akceptacji płci dziecka, rygoryzm.

Szkoła poznawczo-behawioralna podkreśla wagę procesu uczenia się. Bodźce neutralne w jednej fazie rozwoju w kolejnej, za sprawą wzmocnień pozytywnych albo negatywnych, stają się istotne seksualnie, a za jakiś czas przechodzą w nawyki; przykładem może być masturbacja, która kiedy dojrzewamy sprzyja m.in. poznawaniu przyjemności z dotykania obszarów genitalnych, później może zastępować kontakty seksualne, służyć jako sposób na rozładowanie napięcia seksualnego. Ważne jest, czy samozaspokajanie nie staje się coraz częstszym sposobem na rozładowanie każdego rodzaju napięcia, które bierze się ze stresów codziennego życia. I „sięgamy” po nią już w zupełnie innym celu, niż związany z przyjemnością seksualną. To jak będziemy zaspokajać potrzeby seksualne, zależy od tego, jak nauczymy się je zaspokajać.

Źródłem zaburzeń preferencji seksualnych są również m.in.: zaburzenia endokrynne zachodzące w fazach prenatalnej i postnatalnej, zmiany biochemiczne i w strukturze mózgu, dziedziczenie, starszy wiek rodziców, osobowość o charakterze perwersyjnym, zaprzeczanie istnienia miłości. Parafilie częściej występują u mężczyzn. Mogą pojawić się również u osób potencjalnie zdrowych, np. w warunkach przewlekłego stresu, zmniejszenia odporności emocjonalnej, dużego zmęczenia, po substancjach psychoaktywnych.

fetyszyzm – przymus posiadania określonych przedmiotów. Uzależnienie od nich sprawia, że osoba odczuwa podniecenie seksualne. Określone przedmioty są jej fetyszem i często postrzega je jako przedłużenie swojego ciała, jak np. obuwie czy ubranie. Niekiedy na poziom podniecenia seksualnego wpływa materiał, z którego są zrobione, np. guma, skóra, plastik. Przedmioty mogą być głównym bodźcem wywołującym pobudzenie seksualne (np. skierowanie do partnera prośby o założenie konkretnej części garderoby) lub niezbędnym elementem osiągnięcia satysfakcji seksualnej.

transwestytyzm fetyszystyczny – by uzyskać podniecenie seksualne osoba potrzebuje założyć ubranie płci przeciwnej. Oprócz samego założenia ubrania (fetyszyzm) ważne jest dla niej upodobnienie się wyglądem do płci przeciwnej. Odczuwa silną potrzebę zdjęcia ubrania, kiedy pojawia się orgazm, wtedy też zanika pobudzenie seksualne. To zaburzenie może być wczesną fazą transseksualizmu.

ekshibicjonizm – okresowa lub stała skłonność do pokazywania narządów płciowych obcym ludziom (przeważnie płci przeciwnej) lub przebywającym w miejscach publicznych, bez potrzeby bliższego kontaktu z nimi. Często w czasie obnażania ekshibicjonista odczuwa podniecenie seksualne, a potem masturbuje się. Pobudzenie może się zwiększyć, jeśli świadek obnażania zareaguje lękiem lub szokiem.

Czytaj też: Ekshibicjonizm w wersji light

oglądactwo – osoba ma stałą lub nawracającą skłonność do podglądania innych ludzi, niezdających sobie z tego sprawy, w czasie ich zbliżeń lub czynności intymnych, np. kiedy się rozbierają lub współżyją. Oglądający osiąga podniecenie seksualne i masturbuje się.

pedofilia – dorosły podejmuje kontakty seksualne z dziećmi, będącymi przed pokwitaniem lub w jego trakcie. Część osób preferuje tylko kontakty z chłopcami, a część tylko z dziewczynkami, są też takie, które interesują się jedną i drugą płcią. Zaburzenie częściej występuje u mężczyzn.

sadomasochizm – osoba jest w relacji seksualnej dopuszczającej zniewalanie, upokarzanie i zadawanie bólu. Jeśli jej partner wybiera bycie ofiarą, to mamy do czynienia z masochizmem, a jeśli jest wykonawcą – z sadyzmem. Sadomasochizm rozpoznaje się wtedy, kiedy taka stymulacja jest niezbędna do uzyskania zaspokojenia seksualnego.

złożone zaburzenia preferencji seksualnej – osoba ma więcej niż jedno zaburzenie preferencji seksualnych, a nie można wskazać na to, które przeważa. Najczęściej współwystępują sadomasochizm, fetyszyzm i transwestytyzm.

inne zaburzenia preferencji seksualnych – w tej grupie znajduje się ponad 100 rozpoznanych zaburzeń, a wśród nich: obsceniczne rozmowy przez telefon, ocieranie się o inne osoby w zatłoczonych miejscach publicznych (ocieractwo albo froteryzm); kontakty seksualne ze zwierzętami (zoofilia), stosowanie podduszenia lub niedotleniania do wzmocnienia doznań seksualnych, nekrofila, kiedy bodźcem seksualnym są ludzkie zwłoki, czy gerontofilia, jeśli osoba osiąga podniecenie seksualne przede wszystkim w kontaktach intymnych z osobami starszymi.