Pneumokoki – jakie choroby mogą powodować? Czy można zapobiec zakażeniu?

Pneumokoki są najczęstszą bakteryjną przyczyną infekcji dróg oddechowych. Szacuje się, że są powodem 1,6 miliona zgonów na całym świecie. Atakują najczęściej małe dzieci i osoby starsze. Nie każdy antybiotyk daje sobie z nimi radę, ale można się przed nimi chronić.

Czym są pneumokoki?

Pneumokoki to bakterie tlenowe, które należą do grupy bakterii Gram-dodatnich. Za ich zjadliwość odpowiada ich otoczka i to właśnie ze względu na nią możemy wyróżnić aż 100 serotypów tych bakterii. Nie wszystkie serotypy są tak samo patogenne. Do najbardziej groźnych, bo opornych na antybiotyki, zalicza się serotypy: 6A, 6B, 9V, 14, 15A, 19A, 19F, 23F. I to one uwzględniane są w szczepionkach przeciw pneumokokom.

Pneumokoki są wszędzie i bardzo łatwo się nimi zarazić. Mnóstwo osób jest ich nosicielami (najczęściej kolonizują nosogardziel), łatwo więc przenoszą się z jednego człowieka na drugiego. Jeśli ktoś ma dobrą odporność, nie dochodzi u niego do rozwoju infekcji. Jednak wystarczy jej spadek, większy stres, by bakterie te mogły wykorzystać immunologiczny dołek i zacząć się rozwijać.

Pneumokoki – kto jest narażony na zakażenie?

Zakażenia pneumokokami występują we wszystkich grupach wiekowych, ale najbardziej narażone są dzieci poniżej drugiego roku życia. Do grupy zwiększonego ryzyka należą też osoby starsze po 65. roku życia oraz osoby z obniżoną odpornością, zmagające się z chorobami przewlekłymi takimi jak np.: cukrzyca, niedokrwistość sierpowata, choroby wątroby, białaczka, zespół nerczycowy czy mające chłoniaki  one także będą bardziej podatne na rozwój infekcji pneumokokowej. Również alkoholizm oraz przyjmowanie leków immunosupresyjnych będzie tym czynnikiem, który sprzyja zakażeniom pneumokokowym. Zwiększone ryzyko zakażenia występuje również w dużych skupiskach ludzkich.

Pneumokoki – jak dochodzi do zakażenia?

Do zakażenia pneumokokami dochodzi drogą kropelkową. Oznacza to, że niejednokrotnie wystarczy, iż osoba, która jest nosicielem, kichnie na nas lub kaszlnie, by doszło do zainfekowania. W sprzyjających warunkach bakterie przesuwają się do dolnych dróg oddechowych, wywołując po kolei zapalenie oskrzeli czy płuc. Później w obrębie pęcherzyków płucnych bakterie mogą przeniknąć do krwi i migrować np. do opon mózgowo-rdzeniowych. Wówczas może też dojść do ogólnego, wielonarządowego zakażenia jakim jest sepsa.

Pneumokoki – rodzaje zakażenia, skutki zakażeń

Nosicielstwo – to najłagodniejsza forma zakażenia, gdzie pneumokoki żyją na błonach śluzowych dróg oddechowych, ale nie kolonizują dalszych obszarów ciała.

Druga forma to nieinwazyjne zakażenie, gdzie dochodzi do kolonizowania przez bakterie kolejnych rejonów dróg oddechowych: zatok, oskrzeli itd. W tym stadium pneumokoki nie wchodzą jeszcze do krwiobiegu i pozostają tylko na błonach śluzowych. W wyniku nieinwazyjnego zakażenia dochodzi zwykle do: zapalenia zatok, zapalenia ucha środkowego, zapalenia oskrzeli, zapalenia płuc.

Kolejny rodzaj zakażenia to zakażenie inwazyjne, które ma ciężki przebieg, a bakterie wykrywane są w krwiobiegu, powodując sepsę, lub w płynie mózgowo-rdzeniowym, wywołując zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Jak chronić się przed pneumokokami?

Ze względu na to, że część serotypów pneumokoków jest oporna na działanie antybiotyków, a powikłania po chorobie mogą być bardzo dotkliwe (np. powodować niepełnosprawność), konieczne jest działanie profilaktyczne. Rozwiązaniem pomagającym zapobiec chorobie pneumokokowej są szczepienia. Dzięki wysokiej wyszczepialności wśród dzieci pośrednio chronimy również inne osoby, w tym seniorów. W tych dwóch grupach wiekowych ryzyko choroby pneumokokowej jest największe.

Zwykle w szczepionkach uwzględniane są serotypy o największej zjadliwości, czyli takie, które odpowiedzialne są m.in. za występowanie inwazyjnej choroby pneumokokowej, cechujące się znaczną antybiotykoopornością oraz powodujące wysoką śmiertelność.

Choć powszechne szczepienia przeciw pneumokokom stosowane u niemowląt są bardzo skuteczne i pozwalają wyeliminować zachorowania na serotypy zawarte w szczepionkach, to jednak pojawiają się nowe, zjadliwe serotypy, które należy uwzględniać w nowych preparatach. W roku 2019 zaobserwowano na przykład trzykrotny wzrost odsetka zakażeń wywołanych przez pneumokoki należące do serotypu 19A u dzieci poniżej piątego roku życia w porównaniu z rokiem 2020 i sześciokrotny w porównaniu z rokiem 2019. Dlatego tak ważne jest, aby osoby chcące zaszczepić się przeciw pneumokokom skonsultowały z lekarzem, którą z dostępnych szczepionek wybrać.

Dobierając szczepienie przeciw pneumokokom, warto też uwzględnić lokalne dane epidemiologiczne, przedstawiające m.in. częstość występowania zakażeń pneumokokowych wywoływanych przez konkretne serotypy. W Polsce w ramach Programu Szczepień Ochronnych dzieci przeciw pneumokokom są dostępne dwie szczepionki różniące się pod względem zawartości serotypów. Aby zdecydować, którymi z nich zaszczepić rodzinę, warto zasięgnąć porady lekarza pierwszego kontaktu.

Dominika Wilk