Dzięki niemu chodzimy, oddychamy, odczuwamy ból. Sprawdź, co wiesz o rdzeniu kręgowym

Rdzeń kręgowy to część ośrodkowego układu nerwowego, którego celem jest sprawne komunikowanie mózgu z resztą ciała. Gdyby nie rdzeń kręgowy, nie moglibyśmy żyć: poruszać się, odczuwać bólu czy miłej pieszczoty, oddychać ani jeść. Nasze serce nie potrafiłoby się kurczyć i rozkurczać. Jak zbudowany jest rdzeń kręgowy?

Spis treści

1. Rdzeń kręgowy chroniony przez kręgosłup
2. Budowa rdzenia kręgowego: pary nerwów
3. Komórki nerwowe przewodzące impulsy ruchowe i czuciowe

Dzięki temu, że rdzeń kręgowy może zmieniać swój kształt, dostosowując go do zmian pozycji ciała, bez obaw o jego uszkodzenie możemy wykonywać skłony, „fikołki” czy skomplikowane taneczne ewolucje. Na szczęście rdzeń trudno jest uszkodzić. Możliwe jest to jednak, gdy dojdzie do przemieszczenia kręgów lub złamania kręgosłupa albo gdy sam rdzeń zostanie przebity.

Rdzeń kręgowy chroniony przez kręgosłup

Żeby osłonić tak drogocenny narząd, kanał kręgowy kręgosłupa jest w środku wyścielony trzema błonami z tkanki łącznej. Otulają one rdzeń ze wszystkich stron i nazwane zostały oponami. Najbardziej zewnętrzna jest opona twarda. Między nią a ścianą kanału kręgowego znajduje się przestrzeń zwana jamą nadtwardówkową, wypełniona tkanką łączną, tłuszczową i splotami żylnymi. To właśnie tu wstrzykuje się środki znieczulające (tzw. znieczulenie nadtwardówkowe) w czasie niektórych operacji jamy brzusznej lub kończyn dolnych. Anestezjolog wybiera okolicę lędźwiowo-krzyżową, w tym miejscu bowiem jama nadtwardówkowa jest najszersza. Pod oponą twardą znajduje się opona pajęcza i jama podpajęczynówkowa, w której jest najwięcej płynu mózgowo-rdzeniowego. Osłania on swoistym płaszczem wodnym rdzeń kręgowy. Stąd właśnie pobiera się ów płyn do badania, np. przy podejrzeniu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (igła jest wkłuwana w przestrzeń między 3 i 4 kręgiem lędźwiowym). Pod jamą podpajęczynówkową leży opona miękka „opinająca” sam rdzeń kręgowy.

Rdzeń kręgowy na początku życia płodowego

Na początku naszego życia płodowego rdzeń kręgowy zajmuje całą długość kanału kręgowego. Odchodzą od niego poziomo nerwy rdzeniowe. Później kręgosłup rośnie szybciej niż rdzeń. W efekcie u noworodka rdzeń kończy się pomiędzy 2 a 3 kręgiem lędźwiowym. U dorosłego człowieka, który już nie rośnie, kończy się on na wysokości 1 lub 2 kręgu lędź- wiowego. Z tego powodu lepiej jest np. upaść na kość ogonową, bo tam nie ma już delikatnego rdzenia, niż dostać w kark, bo to miejsce jest szczególnie wrażliwe na urazy. Ten nierówny wzrost kręgosłupa i rdzenia zmusza do wydłużania tzw. korzenie nerwowe, odchodzące od dolnych odcinków rdzenia. Pęk owych korzeni wraz z nicią końcową rdzenia swobodnie zwisa w płynie mózgowo-rdzeniowym jamy podpajęczynówkowej, tworząc tzw. ogon koński. Płyn zabezpiecza delikatne korzenie przed uszkodzeniem, np. igłą w czasie wykonywania punkcji lędźwiowej, w celu m.in. pobrania do badania płynu mózgowo-rdzeniowego.

Budowa rdzenia kręgowego: pary nerwów

Korzenie nerwowe, zanim wyjdą poza kręgi, łączą się w pary: korzeń przedni (brzuszny) dobiera się z tylnym (grzbietowym). Każdy powstały w ten sposób nerw rdzeniowy pełni w naszym ciele określone funkcje. Mamy 31 par nerwów rdzeniowych zaopatrujących (unerwiających) całe nasze ciało. Rdzeń kręgowy dzieli się na segmenty. Jest ich 31 - tyle, ile par nerwów rdzeniowych:

• 8 szyjnych,
• 12 piersiowych,
• 5 lędźwiowych,
• 5 krzyżowych,
• 1 guziczny.

Gdybyśmy przyjrzeli się naszemu unerwieniu (czuciowemu i ruchowemu), okazałoby się, że dzieli się ono na poziome segmenty, podobnie jak u dżdżownicy. Np. nerwy szyjne, wychodzące z szyjnego odcinka rdzenia, unerwiają barki, ramiona i ręce, nerwy wychodzące z odcinka piersiowego - tułów, natomiast nerwy wychodzące z odcinków lędźwiowego i krzyżowego - pośladki, nogi i układ moczowo-płciowy (u mężczyzn są odpowiedzialne m.in. za erekcję). Ten poziomy podział szczególnie widać przy urazach kręgosłupa z przerwaniem ciągłości rdzenia. W takim przypadku niedowład obejmuje wszystkie części ciała poniżej miejsca urazu, zupełnie jakby człowiek był przecięty niewidzialną, poziomo ustawioną szybą.

Komórki nerwowe przewodzące impulsy ruchowe i czuciowe

W samym środku rdzenia kręgowego przebiega wąski kanał, który jest pozostałością pierwotnej cewy nerwowej (zalążka całego układu nerwowego). Okala go tzw. istota szara. Jej kształt w przekroju przypomina grubo nakreśloną literę „H”, choć może też kojarzyć się z sylwetką motyla z rozpostartymi skrzydłami. Istotę szarą otacza tzw. istota biała. Ułożenie obu jest więc odwrotne niż w mózgu (tam szara leży na zewnątrz). W istocie szarej znajduje się bardzo dużo komórek nerwowych, które nadają jej właśnie taką barwę. W białej natomiast są tylko wypustki tych komórek - „kabelki” pozwalające na wymianę impulsów.Wyobraźmy sobie, że każda pionowa kreska litery „H” dzieli się na pół. Przednia część stanowi róg przedni, a tylna - róg tylny. W odcinku piersiowym rdzenia znajduje się jeszcze tzw. róg boczny (odpowiedzialny za tzw. unerwienie wegetatywne, zawiadujące trawieniem, ciśnieniem krwi, pracą różnych gruczołów). W rogach przednich rdzenia znajdują się duże komórki nerwowe, które (mówiąc w ogromnym uproszczeniu) przewodzą tzw. impulsy ruchowe, czyli bodźce nakazujące np. kurczyć się i rozkurczać naszym mięśniom. Z rogiem tylnym rdzenia związane są komórki, które (znów w uproszczeniu) przewodzą impulsy czuciowe do ośrodkowego układu nerwowego. Dzięki nim do mózgu docierają informacje o cieple, zimnie, bólu itp.

Rdzeń kręgowy odpowiada za komunikację mózg-resztą ciała

Rdzeń kręgowy jest częścią ośrodkowego układu nerwowego. Jego podstawowym zadaniem jest sprawna komunikacja między mózgiem a resztą naszego ciała. Rdzeń kręgowy jest bowiem „kablem”, wielożyłową magistralą elektryczną, która przekazuje impulsy z ciała do mózgu i odwrotnie.Nerwy rdzeniowe są zbudowane z milionów pojedynczych włókien nerwowych, czyli wypustek neuronów:

• ruchowych - odśrodkowych, które kontrolują ruchy naszych mięśni,
• czuciowych - dośrodkowych, które przewodzą bodźce z zakończeń obwodowych nerwów czuciowych, rozmieszczonych na całym ciele, do rdzenia kręgowego oraz mózgu.

Jednak tak naprawdę wszystkie nerwy rdzeniowe są mieszane, składają się przede wszystkim z włókien ruchowych oraz czuciowych (częściowo również wegetatywnych, ponieważ wszystkie nerwy zawierają także włókna wegetatywne). W jedną stronę przewodzą bodźce czuciowe do mózgu (dzięki temu czujemy np. ból, dotyk, zimno, ciepło), a w drugą stronę bodźce ruchowe na tzw. obwód, czyli do wszystkich części naszego ciała (to sprawia, że np. chodzimy, tańczymy czy poruszamy rękoma, jedząc, pijąc, grając w tenisa itp.).

miesięcznik "Zdrowie"