Jak rozpoznać demencję u bliskich? Oczy mogą zdradzać pierwsze objawy

Pierwsze objawy demencji kojarzymy głównie właśnie z utratą pamięci. Niemniej, zanim dojdzie do sytuacji, kiedy my lub nasi bliscy faktycznie będziemy mieć z nią realny problem organizm może wysyłać inne sygnały. Naukowcy wskazują, dlaczego warto zwrócić uwagę na ruch gałek ocznych.

• Ruch gałek ocznych może ujawniać wczesne objawy demencji – badania pokazują, że osoby z osłabioną pamięcią patrzą w powtarzalny sposób, skupiając wzrok na tych samych punktach zamiast eksplorować cały obraz.
• Oczy mogą pełnić rolę biomarkerów przedobjawowych – zmiany w siatkówce, np. cieńsza warstwa komórek zwojowych, wiążą się ze zwiększonym ryzykiem choroby Alzheimera i otępienia czołowo-skroniowego, co sugeruje, że wzrok wyprzedza kliniczne symptomy.
• Pierwsze sygnały demencji nie zawsze dotyczą pamięci – w wariancie PCA (atrofia korowa tylna) początek choroby ujawnia się zaburzeniami wzrokowo-przestrzennymi, takimi jak trudności w czytaniu czy ocenie odległości

Badania opublikowane na łamach Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) sugerują, że pierwsze objawy rozwoju demencji można dostrzec w oczach. Okazuje się, że ruch gałek ma znaczenie także pod kątem objawów słabnącej pamięci. Jak naukowcy doszli do takiego wniosku i na co powinniśmy zwrócić szczególną uwagę? Sprawdzamy.

Wczesne objawy demencji. Zwróć uwagę na oczy

Ze względu na fakt, że nasze społeczeństwo wciąż się starzeje i żyjemy coraz dłużej, coraz częściej także słyszymy o tym, że ktoś w bliskim otoczeniu ma zdiagnozowaną demencję. Niestety przez wiele lat nie mówiło się o tym tak otwarcie, a w środowisku panowało także przeświadczenie, że starość to zawsze zapominanie. 

Dziś wiemy, że demencja na poziomie strukturalnym jest już obecna nawet 20 lat przed wystąpieniem pierwszych objawów. A zatem wykonując tomografię komputerową głowy, neurolog może stwierdzić, czy w mózgu dochodzi do pierwszych zmian neurodegeneracyjnych i dostosowując leczenie, ma szansę realnie spowolnić cały proces. 

Niemniej w pierwszej kolejności powinniśmy wzbudzić własną czujność, co w dzisiejszych czasach nie jest tak proste. Natomiast warto obserwować swój organizm, czy zachowanie bliskich, tylko po to, by móc zareagować odpowiednio wcześnie. Nasze ciała nierzadko wysyłają delikatne sygnały, zanim jeszcze dojdzie do pełnowymiarowego rozwoju choroby. 

Okazuje się, że kolejnym tropem mogą być oczy. Naukowcy z Kanady i Indii Zachodnich, opierając się na wcześniejszych badaniach, poszukiwali różnic we wzorcach patrzenia na oczy u osób z rozpoznaniem chorób mózgu i osób zdrowych.

W tym celu przeprowadzili testy śledzenia ruchu gałek ocznych zarówno w grupach młodych jak i starszych uczestników badań. U niektórych ochotników zdiagnozowano schorzenia wpływające na pamięć lub funkcje poznawcze. To z kolei pozwoliło badaczom porównać wiek, stan zdrowia i funkcje mózgu z ruchami gałek ocznych.

W kolejnym etapie badań przeprowadzono dwa eksperymenty. Polegały na tym, że badani patrzyli na wyświetlane obrazy, ale liczba i częstotliwość ich powtarzania była różna. W ten sposób autorzy badań sprawdzali reakcję badanych na obraz, który wyświetlił się pierwszy raz, a także to jak adaptowali się do sytuacji, kiedy drugi raz widzieli to samo.

Wyniki wykazały, że w przypadku osób ze słabszą pamięcią zauważono, że miały one tendencję do stosowania podobnych schematów obserwacji. Cechowali się mniejszą indywidualnością w analizowaniu kiedy na pojawiały się przed nimi zupełnie różne obrazy. 

Jak wyjaśniają autorzy badań, w przypadku uczestników z gorszą pamięcią można było zauważyć, że ich oczy ciągle skupiały się na tych samych punktach, badały mniejszą część obrazu, zamiast patrzeć na całość tego, co im pokazywano. A zatem mowa o mniejszym rozproszeniu gałek ocznych, nie poruszały się badawczo po całym widzianym obiekcie, ale skupiały się wciąż na tych samych punktach.

Nasze wyniki dostarczają przekonujących dowodów na to, że naturalne wzorce patrzenia mogą służyć jako czuły marker pogorszenia funkcji poznawczych

 - wyjaśniają autorzy badań.

Naukowcy na ten moment nie skupiali się na przyczynie, która mogłaby stać za nowym odkryciem. Niemniej odwołują się do badań łączących ruchy gałek ocznych z pamięcią i hipokampem. A zatem możliwe, że pogorszenie funkcji ośrodka pamięci może zmieniać schematy patrzenia, a także zdolność zapamiętywania.

Demencja - problemy ze wzrokiem mogą być sygnałem?

Istnieją badania na temat tego, że problemy ze wzrokiem mogą być cichym sygnałem rozwijającej się demencji. Przykładem są choćby najnowsze badania opublikowane w 2025 roku na łamach Frontiers in Aging Neuroscience. Naukowcy analizujący dane z UK Biobanku (obejmujące kilkadziesiąt tysięcy uczestników w wieku ok. 56 lat) zauważyli, że osoby z cieńszą warstwą komórek zwojowych siatkówki częściej rozwijały chorobę Alzheimera, a pewne zmiany w nabłonku barwnikowym siatkówki wiązały się z wyższym ryzykiem otępienia czołowo-skroniowego. 

Kiedy autorzy badali różnice pomiędzy zmiennymi, dostrzegli obecne między nimi powiązania. Ich zdaniem powodem może być  częściowo mniejsza objętość kory wzrokowej i hipokampa. To sugeruje, że zmiany w oku mogą wyprzedzać pojawienie się klinicznych objawów otępienia i pełnić rolę biomarkerów przedobjawowych.

Drugim przykładem badań nad rolą wzroku w kontekście demencji są wyniki z 2024 roku opublikowane na łamach The Lancet Neurology. Był to duży międzynarodowy projekt, który obejmował 36 ośrodków z 16 krajów. Badacze obserwowali kilka tysięcy chorych z rzadkim wariantem choroby Alzheimera zwanym atrofią korową tylną (PCA). 

Średni wiek rozpoznania tej postaci choroby to około 59–62 lata, a pierwsze objawy nie dotyczyły pamięci, lecz wzroku. Chorzy mieli  trudności w czytaniu, ocenie odległości, gubili przedmioty w polu widzenia. 

Badanie potwierdziło, że PCA jest ściśle związana z patologią alzheimerowską, ale przebiega w sposób nietypowy. To właśnie zaburzenia wzrokowo-przestrzenne mogą być pierwszym sygnałem rozwijającej się demencji.

SuperZdrowi

Jak zadbać o SKÓRĘ pod koniec lata? SuperZdrowi

Magdalena Siraga