Zespół oporności na hormony tarczycy

Zespół oporności na hormony tarczycy to choroba tarczycy dość nietypowa – w jej przebiegu pacjenci doświadczać mogą bowiem jednocześnie objawów nadczynności i niedoczynności tarczycy. Do choroby tej doprowadzają różne mutacje genetyczne zaburzające czynność jednego z receptorów dla hormonów tarczycowych – różnorodność mutacji sprawia, że obraz kliniczny zespołu oporności na hormony tarczycy bywa u różnych pacjentów całkowicie odmienny.

Spis treści

1. Zespół oporności na hormony tarczycy: przyczyny
2. Zespół oporności na hormony tarczycy: objawy
3. Zespół oporności na hormony tarczycy: diagnostyka
4. Zespół oporności na hormony tarczycy: leczenie

Zespół oporności na hormony tarczycy został po raz pierwszy opisany w 1967 roku przez Samuela Refetoffa, stąd też wzięła się inna nazwa schorzenia, czyli zespół Refetoffa. Jeszcze innym terminem, którym określany jest ten problem, jest zespół upośledzonej wrażliwości na hormony tarczycy.

Zespół oporności na hormony tarczycy występuje z podobną częstością u kobiet i u mężczyzn. Dokładne statystyki dotyczące jego rozpowszechnienia nie są znane z powodu tego, że choroba ta występuje po prostu bardzo rzadko – dotychczas opisanych zostało zaledwie ponad 1000 przypadków zespołu. Według dostępnych statystyk zespół Refetoffa spotykany jest u 1 na 40 tysięcy żywo urodzonych dzieci.

Zespół oporności na hormony tarczycy: przyczyny

Podstawowym problemem, do którego dochodzi u pacjentów z zespołem oporności na hormony tarczycy, są zaburzenia czynności receptorów dla hormonów tarczycy. Do ich wystąpienia doprowadzają mutacje w genach kodujących receptory hormonów tarczycowych. Zespół Refetoffa dziedziczony jest autosomalnie dominująco – oznacza to, że rodzic cierpiący na tę jednostkę ma sięgające 50% ryzyko, że jego potomek również będzie cierpiał na tę samą chorobę. Mutacje we wspomnianych genach bywają naprawdę różnorodne – dotychczas opisano już ponad 100 różnych mutacji związanych z zespołem oporności na hormony tarczycy. W związku z tym, że podłożem zespołu Refetoffa są defekty w materiale genetycznym, klasycznie schorzenie to występuje rodzinnie.

Nieprawidłowa czynność receptorów dla takich hormonów, jak tyroksyna (T4) czy trójjodotyronina (T3) stanowi bezpośrednią przyczynę zespołu oporności na hormony tarczycy. Z tego właśnie powodu tkanki pacjentów wykazują zmniejszoną wrażliwość na hormony gruczołu tarczowego, podkreślenia wymaga jednak to, że nie dotyczy to wszystkich tkanek ludzkiego organizmu.

Mutacje związane z zespołem Refetoffa dotyczą jednej z kilku postaci receptorów dla hormonów tarczycy, którą jest TRβ2. Ten typ receptora jest charakterystyczny dla przysadki mózgowej, tymczasem w innych tkankach, dla których funkcjonowania hormony tarczycy są również bardzo istotne, spotykane są inne typy receptorów dla hormonów tarczycy. Tak bywa chociażby w przypadku komórek mięśni szkieletowych i komórek mięśnia sercowego, w których spotykane są receptory TRα1. Tego typu zróżnicowanie, dotyczące receptorów dla hormonów tarczycowych, odpowiada za występowanie w przebiegu zespołu oporności na hormony tarczycy specyficznych objawów – mogą nimi być bowiem jednocześnie dolegliwości sugerujące zarówno nadczynność, jak i niedoczynność tarczycy.

Zespół oporności na hormony tarczycy: objawy

Ze względu m.in. na to, że zespół oporności na hormony tarczycy wywołują różnorodne mutacje genowe, przebieg schorzenia u różnych pacjentów może być całkowicie odmienny. Najbardziej charakterystycznym odchyleniem, które pojawia się w tej chorobie, są zwiększone ilości hormonów tarczycowych (T3 i T4) we krwi. Co ciekawe, nadmiarowi tyroksyny i trójjodotyroniny wcale nie muszą towarzyszyć zaburzenia ilości przysadkowej tyreotropiny (TSH) we krwi. Fizjologicznie przy wzroście ilości T3 i T4 w organizmie dochodzi do zmniejszonego uwalniania TSH z przysadki. Tymczasem w przypadku zespołu Refetoffa takiego zjawiska się nie obserwuje, u chorych poziom TSH zazwyczaj ma wartość odpowiadającą nawet górnym granicom normy.

Wydawać by się mogło, że skoro w przebiegu zespołu oporności na hormony tarczycy w organizmie krążą zwiększone ilości hormonów gruczołu tarczowego, to u pacjentów powinny pojawiać się objawy nadczynności tarczycy. W tym przypadku tkanki chorych – a przynajmniej ich część – nie jest jednak wrażliwa na te substancje i to właśnie odróżnia zespół Refetoffa od nadczynności tarczycy.Najczęściej występującym u chorych na zespół oporności na hormony tarczycy objawem jest wole, czyli powiększenie (czasami nawet znacznych rozmiarów) gruczołu tarczowego. Innym, również częstym objawem zespołu Refetoffa jest tachykardia (do przyspieszenia czynności serca chorych dochodzi przez to, że obecne w jego komórkach receptory dla hormonów tarczycy funkcjonują we właściwy sposób i nadmiar hormonów tarczycy w organizmie sprzyja właśnie tachykardii). U pacjentów cierpiących na te schorzenie spotykane są także różnorodne zaburzenia emocjonalne.

Z zespołem oporności na hormony tarczycy powiązane bywają również i inne problemy, takie jak:

• zaburzenia przypominające zespół deficytu uwagi i nadpobudliwości (ADHD)
• zaburzenia czynności układu odpornościowego (przez które u chorych spotykane są stosunkowo często infekcje, takie jak np. zapalenia gardła czy ucha)
• upośledzenie umysłowe
• niskorosłość
• niska masa ciała (szczególnie dotyczy to dzieci z zespołem oporności na hormony tarczycy)

Zespół oporności na hormony tarczycy: diagnostyka

W rozpoznawaniu zespołu Refetoffa znaczenie mają przede wszystkim badania laboratoryjne. U pacjentów z tą jednostką wykrywane są, wspominane już, znacznie podwyższone stężenia tyroksyny i trójjodotyroniny we krwi.

Zespół oporności na hormony tarczycy wymaga jednak różnicowania z innymi schorzeniami, które również mogą prowadzić do zaburzeń czynności gruczołu tarczowego, takimi jak np. gruczolak przysadki wydzielający TSH. Z tego względu u pacjentów mogą być wykonywane badania obrazowe (np. rezonans magnetyczny głowy w celu wykluczenia obecności guza przysadki), a także specyficzne testy laboratoryjne. W przypadku drugich z wymienionych wykorzystanie znajduje test z TRH (tyreoliberyną). U pacjentów cierpiących na zespół oporności na hormony tarczycy, po podaniu im TRH, dochodzi do wzrostu uwalniania TSH. Z kolei u chorych z gruczolakiem przysadki, który wydziela TSH, takowa zależność już nie występuje.

Ostateczne potwierdzenie, że pacjent choruje na zespół oporności na hormony tarczycy, uzyskać można poprzez przeprowadzenie badań genetycznych i wykrycia podczas nich, związanych właśnie z tą jednostką, mutacji genetycznych.

Zespół oporności na hormony tarczycy: leczenie

Choć może to być zaskakujące, to u niektórych pacjentów z zespołem oporności na hormony tarczycy leczenie… wcale nie jest wymagane. Taka możliwość wynika z tego, że u części chorych dochodzi do wystarczającej kompensacji istniejącej u nich zmniejszonej wrażliwości tkanek na hormony tarczycy właśnie poprzez znacznie zwiększone wydzielanie hormonów przez tarczycę.

U pacjentów, u których objawy są wyjątkowo nasilone, zastosowane może być leczenie hormonami tarczycy w dużych dawkach, oprócz tego niektórym chorym podaje się tyratrykol (lek ten m.in. pobudza receptory dla hormonów tarczycowych). W sytuacji, kiedy u chorych takie dolegliwości, jak np. tachykardia czy nadpobudliwość, przybierają znacznego stopnia nasilenie, zastosowane u nich może być leczenie preparatami z grupy beta-blokerów.Źródła:Tolulope O Olateju, Mark P J Vanderpump, "Thyroid hormone resistance", Ann Clin Biochem 2006; 43: 431-440, dostęp on-line: http://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1258/000456306778904678Thyroid Hormone Resistance, generalized, autosomal dominant; GRTH, baza chorób OMIM, dostęp on-line: https://www.omim.org/entry/188570Interna Szczeklika 2017, wyd. Medycyna Praktyczna