Emerytura po polsku czyli prawa i przywileje na emeryturze

Myślisz, że wszystko co najlepsze masz już za sobą? To nieprawda! Teraz zaczyna się nowy etap twojego życia, które może być nawet ciekawsze niż dotąd. Emerytura to czas na realizowanie pasji, to moment spełniania marzeń. By w pełni cieszyć się życiem na emeryturze już teraz poznaj prawa i przywileje emeryta.

Polski emeryt, w przeciwieństwie do niemieckiego czy brytyjskiego, siedzi w domu, zajmuje się wnukami, w najlepszym razie uprawia działkę i generalnie klepie biedę. „Jesień życia” to okres, w którym nie można pozwolić sobie na rozrywkę i rozwijanie zainteresowań. Czas obalić stereotyp. Coraz więcej Polaków uważa, że dopiero na emeryturze w pełni korzystają z życia. Dorosłe dzieci, zaspokojone ambicje zawodowe, wreszcie można zatroszczyć się o siebie. Zdaniem psychologów, kluczem do sukcesu jest zaakceptowanie nowej sytuacji i zmian, jakie ze sobą niesie.

Emerytura - troska o pieniądze

Najwięcej frustracji budzi lęk o pogorszenie sytuacji materialnej. Obecnie przeciętna emerytura wynosi 1788 zł brutto, najniższa – ok. 728 zł brutto. Według GUS w 2009 r. ok. 61 proc. pobierało świadczenie mniejsze niż przeciętne, a 300 tys. osób – poniżej 800 zł (minimum socjalne w 2009 r. to 905 zł). Emerytury resortowe są średnio o 1000 zł wyższe, a dla rolników z KRUS o 600 zł niższe niż wypłacane przez ZUS. Tylko 18 proc. emerytów określa swoją sytuację materialną jako dobrą, 60 proc. jako przeciętną, a 22 proc. twierdzi, że jest zła. Spośród dorabiających emerytów najwięcej pracuje po to, by podreperować budżet. Mniejszą grupę stanowią osoby, które chcą podwyższyć swoje przyszłe świadczenia. Część nie rezygnuje z pracy, bo chce być aktywna zawodowo. Z wiekiem motywy finansowe odgrywają mniejszą rolę, a praca staje się celem samym w sobie.

Kto może przejść na emeryturę?

Emeryturę z ZUS pobiera ok. 5 mln Polaków. Aby przejść na państwową emeryturę, kobieta musi ukończyć 60, a mężczyzna – 65 lat. Należy też udokumentować wymagany okres zatrudnienia (dla kobiet 20, dla mężczyzn 25 lat). Staż dotyczy tylko tzw. starej emerytury, a więc osób, które urodziły się przed 1949 r. W nowym systemie emerytalnym okres zatrudnienia nie ma większego wpływu na wysokość świadczenia, ważny jest natomiast poziom indywidualnego konta ubezpieczeniowego. Nowy system dzieli się na 3 filary:

I filar – Fundusz Ubezpieczeń Społecznych obsługiwany przez ZUS – tutaj wpłacane są składki osób pracujących (19,52 proc., a w przypadku posiadania II filaru 12,22 proc. wynagrodzenia brutto). Uprawnienia emerytalne w tym filarze nie są dziedziczone; II filar – Otwarty Fundusz Emerytalny – każdy wybiera sobie fundusz inwestujący środki przekazywane przez ZUS na rachunek indywidualny (obecnie 2,3 proc. trafia na rachunek w OFE, a 5 proc. – na subkonto w ZUS). To realny kapitał, który pracuje na przyszłą emeryturę. Składki są zwolnione z podatku dochodowego i częściowo podlegają dziedziczeniu;

III filar – pracownicze programy emerytalne, indywidualne konta emerytalne oraz inne dobrowolne formy oszczędzania na emeryturę. Aby mieć satysfakcjonujące świadczenie, trzeba również odkładać
w III filarze.

Poza Polską w wieku 60 lat przechodzą jeszcze na emeryturę panie m.in. w Grecji, Belgii, Wielkiej Brytanii. Ale w większości państw należących do UE wiek kobiet ma być podniesiony lub zrównany z wiekiem mężczyzn. Wiele państw już ustala granicę na poziomie 67 lat dla obojga płci.

Emerytury wcześniejsze - dla kogo?

Choć od 1 stycznia 2009 r. zlikwidowano wcześniejsze emerytury, niektórzy mogą z niej skorzystać na starych zasadach. Są to mężczyźni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r., którzy mają ukończone 60 lat i 25 lat stażu pracy oraz orzeczenie ZUS o całkowitej niezdolności do pracy albo 60 lat i 35 lat pracy. Do wcześniejszej emerytury mają prawo kobiety urodzone w latach 1949–53, które do 31 grudnia 2008 r. osiągnęły 30-letni staż pracy. Panie, które spełniły te warunki, nie musiały od razu przechodzić na emeryturę. Mogą o nią wystąpić w kolejnych latach. Ale wniosek trzeba złożyć przed skończeniem 60 lat – w przeciwnym razie ZUS naliczy emeryturę na nowych zasadach. Na wcześniejszą emeryturę mogą przejść osoby urodzone po 1948 r., pracujące w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, np. kolejarze, artyści, twórcy. Ważne! Ci, którzy do końca 1998 r. osiągnęli staż pracy: 20/25 lat (kobieta/mężczyzna), w tym 15 lat w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, i nie należą do OFE, zachowują prawo do wcześniejszej emerytury bez względu na rządowe zmiany w tym zakresie. ZUS wypłaci świadczenie po ukończeniu 55 lat (kobieta) i 60 (mężczyzna).

Emerytury specjalne - dla kogo?

Emerytury specjalne dotyczą zawodów wyłączonych z powszechnego systemu emerytalnego, np. policjantów, wojskowych, strażaków. Mogą przejść na emeryturę po 15 latach służby (wtedy emerytura wyniesie 40 proc. ostatniej pensji, im ktoś dłużej pracuje, tym więcej dostanie). Górnikom wolno odchodzić na emeryturę niezależnie od wieku po 25 latach pracy.

Rozwiązania przedemerytalne

15 lat pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze, w tym przynajmniej jeden dzień przed 1999 r. i jeden po 31 grudnia 2008 r., ogólny staż pracy 20 lat (kobieta), 25 lat (mężczyzna) oraz skończone 55 lat (kobieta) i 60 lat (mężczyzna) upoważnia do ubiegania się o emerytu-
rę pomostową. Pracujący w niektórych zawodach, np. piloci, hutnicy, mogą skończyć pracę nawet 10 lat przed ustawowym wiekiem emerytalnym. Kto do 1999 r. nie przepracował 15 lat w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze, dostanie emeryturę pomostową, jeśli jego zawód znajdzie się na aktualnej liście dołączonej do ustawy pomostowej i spełni warunki dotyczące stażu i wieku.
Świadczenie przedemerytalne możesz uzyskać tylko wtedy, gdy stracisz pracę z winy pracodawcy (np. niewypłacalności). Do dnia rozwiązania umowy o pracę musisz mieć skończone 56 lat (kobieta) lub 61 lat (mężczyzna) oraz przepracowane 20 lat (kobieta) lub 25 lat (mężczyzna); 35-let-
ni staż pracy (kobieta) i 40-letni (mężczyzna) uprawnia do świadczenia bez względu na wiek. Aby mieć szansę na świadczenie, musisz przepracować w zakładzie przynajmniej pół roku, zanim ogłosi bankructwo, zarejestrować się w urzędzie pracy i choć przez pół roku pobierać zasiłek dla bezrobotnych. Świadczenie to od 1 marca 2011 r. wynosi 867,25 zł.

Emerytura, potem praca

Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 55–64 lat wynosi u nas 32,3 proc., zaś średnia europejska to 46 proc. Według ZUS w Polsce pracuje ok. 600 tys. emerytów, ale to dane niekompletne. Ze statystyk GUS wynika, że pod koniec 2009 r. 317 tys. emerytów i rencistów było zatrudnionych w firmach ponad 9-osobowych. Obliczenia nie uwzględniają jednak pracujących w mniejszych zakładach ani rzeszy emerytów dorabiających w szarej strefie. Emeryta nie opłaca się zatrudniać na etat, bo nie wiąże się to z żadnymi przywilejami podatkowymi. Ponadto trzeba odprowadzać wszelkie składki. Osoby, które wcześniej przeszły na emeryturę, same uciekają od tej formy zatrudniania, bo gdy pracuje się na etacie, obowiązują limity w dorabianiu. „Młody emeryt” może zarobić bezkarnie do 70 proc. przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (obecnie to 2356,30 zł brutto). Jeśli przekroczy tę kwotę, emerytura zostanie mu zmniejszona. A gdy zarobi ponad 130 proc. przeciętnej pensji (od września tego roku – 4376 zł), ZUS zawiesi świadczenie. Tylko umowy o dzieło i umowy autorskie (dotyczą dziennikarzy, twórców) nie zmniejszają świadczenia z ZUS. Można też założyć jednoosobową firmę – niezależnie od tego, ile zarobisz, emerytura nie zostanie zawieszona. Według danych ZUS tylko 38 tys. emerytów dostaje niższe świadczenia z powodu dorabiania, a 11 tys. musiało zawiesić emerytury. 
Osoby, które osiągnęły już ustawowy wiek emerytalny, mogą zarabiać, ile chcą, niezależnie od formy zatrudnienia. Warto wiedzieć, że jeśli od tych zarobków są odprowadzane składki na ZUS, można złożyć wniosek o przeliczenie emerytury. Wśród pracujących emerytów jest dużo nauczycieli, urzędników administracji publicznej, lekarzy, seniorzy są chętnie zatrudniani w sklepach, firmach ochroniarskich. Zgodnie z przepisami przez ostatnie 2 lata osoba przechodząca na emeryturę nie musiała powiadamiać o tym pracodawcy. Teraz to już niemożliwe. Jeśli chcesz dostawać z ZUS emeryturę, musisz przynajmniej na jeden dzień zwolnić się z pracy. Potem możesz pracować nawet w tym samym miejscu. Problem w tym, czy pracodawca ponownie cię zatrudni. Z obawy przed utratą etatu część osób się nie zwolni, a ZUS na tym zaoszczędzi.

W klubie i na uniwersytecie

Najgorsze, co możesz zrobić, to zamknąć się w czterech ścianach. Bo dla higieny psychicznej lepsze jest wyjście z domu i robienie czegokolwiek niż siedzenie przed telewizorem.

Centra i kluby seniora prześcigają się w ofertach dla osób, które chcą żyć pełnią życia. Często w parku albo na ulicy można zobaczyć grupę seniorów, którzy maszerują z kijkami. To naprawdę znakomita forma aktywności – uruchamia wszystkie mięśnie, kształtuje sylwetkę, relaksuje. Spacerując, wyłączasz myślenie, patrzysz na wysportowaną sylwetkę sąsiada i wracasz do domu naładowany pozytywną energią.

Uniwersytety Trzeciego Wieku – jest ich w Polsce kilkaset. Funkcjonują przy wyższych uczelniach lub pod ich patronatem, w ramach niektórych fundacji i stowarzyszeń, przy domach kultury, bibliotekach. Za zajęcia płaci się symboliczne pieniądze i nie trzeba mieć innych studiów. Każdy, nawet najbardziej wybredny senior znajdzie tu coś dla siebie. Poza wykładami (np. z literatury, historii sztuki, ekonomii, filozofii) prowadzone są kursy języków obcych, zajęcia komputerowe. W ofercie jest basen, joga, gimnastyka, aerobik, kurs tańca, organizuje się wycieczki po Polsce
i wyjazdy zagraniczne po zniżkowej cenie. Są kluby malarstwa, rękodzieła, warsztaty z kosmetyczką, fryzjerem, dietetykiem, którzy podpowiadają, jak o siebie dbać, by zatrzymać młodość.