Rasizm: czym jest? Rasizm w Polsce
Rasizm - czym jest? Najogólniej mówiąc, jest zbiorem poglądów dotyczących tego, że jedne rasy ludzkie zdecydowanie dominują nad innymi. Tak naprawdę – przynajmniej przez większość ludzi – ideologia ta od początku była potępiana, współcześnie jednak rasizm jest już uznawany za zjawisko o zdecydowanie negatywnym wydźwięku. Przeczytaj, skąd wziął się rasizm, dowiedz się, z czego wynikają kontrowersje dotyczące początków tej ideologii, a także sprawdź, jaka jest sytuacja rasizmu w Polsce.
Spis treści
Rasizm to zbiór poglądów, który szczególnie często zostaje poddawany krytyce. Oczywiście istnieją także inne różne postawy, przejawiane przez grupy wybranych ludzi i uznawane za skrajnie negatywne. Przykładów można by tutaj mnożyć bez liku – wspomnieć można chociażby o antysemityzmie (związanym z dyskryminacją Żydów), ksenofobii (ogólnie rozumianej jako lęk przed obcymi) czy o homofobii (związanej z nieakceptowanymi zachowaniami kierowanymi ku osobom homoseksualnym).
Rasizm: definicja
Tak naprawdę rasizm (ang. racism) nie ma jednej, uniwersalnej definicji. Bardzo ogólnie można powiedzieć, że jest to zbiór poglądów skoncentrowany wokół tego, że przedstawiciele jednej ludzkiej rasy (np. osoby o jasnej karnacji skóry) cechują się wyższością nad osobami zaliczanymi do innych ras (np. nad osobami czarnoskórymi).
Zgodnie z założeniami rasizmu, "lepsi" ludzie powinni dominować nad "gorszymi" i to zasadniczo w każdym aspekcie życia, bo i w zakresie pełnienia władzy, jak i zajmowania lepszych stanowisk w środowisku zawodowym. Osoby z "lepszej" rasy – według rasistów – powinny mieć także po prostu więcej praw niż inni ludzie.
Rasiści uważają, że z wyglądem ludzkim związane jest nie tylko, że różni ludzie po prostu inaczej się prezentują – według nich powiązane są z tym także i różnice osobowościowe (np. większa tendencja do zachowań przestępczych u osób czarnoskórych) czy odmienności intelektualne (przedstawiciele "gorszych" ras mieliby cechować się znacznie obniżonym intelektem).
Ogólnie można powiedzieć, że rasizm i jego założenia podlegały dość znacznym zmianom, które mają miejsce tak naprawdę do dziś – aby je zrozumieć, konieczne jest przybliżenie historii rasizmu.
Rasizm: historia
Najczęściej początki rasizmu datuje się na drugą połowę XIX wieku – wtedy to właśnie, w latach 1853-1855, francuski politolog Joseph Arthur de Gobineau stworzył "Esej o nierówności ras ludzkich". Wspominał on w tej pracy m.in. o rasie aryjskiej, do której jego zdaniem należeli przedstawiciele niemieckich i francuskich wyższych sfer i która to rasa miała zdecydowanie dominować nad innymi rasami.
Już taki pogląd można by uznać za niepokojący, bardziej jeszcze jednak zatrważa to, że Gobineau przekonywał, że przedstawiciele rasy białej nie powinni w jakikolwiek sposób mieszać się z osobami należącymi do innych ras – mogłoby to według niego być pierwszym krokiem do upadku cywilizacji.
W kolejnych latach pojawiały się coraz to kolejne głosy osób wyznających rasizm. Jednym z takich ludzi był H. S. Chamberlain. W 1899 roku opublikował on pracę "Podstawy XIX wieku", w której wspominał m.in. o wyższości "rasy Teutonów" – jego zdaniem kształtowała się ona już od wczesnego średniowiecza i należeć do niej mieli ludzie wysoce, posiadający jasne włosy i długie głowy.
Poglądy Chamberlaina zasadniczo stanowiły podwaliny pod zjawiska, które miały miejsce podczas II wojny światowej – to właśnie jego zdaniem dla "rasy Teutonów", określanej później również jako "rasa panów", największe zagrożenie stanowić mieli Żydzi oraz Słowianie.
Dotychczas opisane zostały problemy dotyczące rasizmu w Europie, ideologia ta jednak szerzyła się nie tylko w obrębie tego kontynentu. Analizując dane historyczne nietrudno natknąć się na informacje o przejawach rasizmu w stosunku co do osób czarnoskórych – szczególnie w Stanach Zjednoczonych kierowano ku nim nierzadko uwagi o tym, że przedstawiciele tej rasy cechują się mniejszą od innych inteligencją czy że z natury, ze względu na kolor skóry, mają oni znacznie zwiększoną tendencję czy to do zachowań agresywnych, czy też do popełniania różnych przestępstw.
Wspomnieć tutaj warto o jednej z bardziej znanych organizacji rasistowskich, która powstała właśnie w USA – mowa tutaj o Ku Klux Klan, której dążenia koncentrowały się przede wszystkim do ograniczenia praw przedstawicieli gorszych ras, którymi według jej członków byli przede wszystkim Afroamerykanie oraz Żydzi.
Prawda jest jednak taka, że nie sposób jednoznacznie stwierdzić, kiedy tak naprawdę pojawiły się pierwsze poglądy dotyczące rasizmu. Osoby analizujące to zagadnienie zwracają bowiem uwagę na to, że owszem – pierwsze konkretne publikacje, nazywające rzecz po imieniu, pochodzą z XIX wieku, w praktyce jednak najwcześniejsze przejawy dyskryminowania niektórych ras mogły mieć miejsce dużo wcześniej.
Wspomina się w tym przypadku chociażby o tym, jak to już w średniowieczu w różnych pismach czy dziełach sztuki przedstawiono postać diabła – tak jak czasami przybierał on postać jakiegoś zwierzęcia czy bliżej nieokreślonego bytu, tak w niektórych publikacjach prezentowany on był już jako czarnoskóra istota.
Różne więc były poglądy na temat rasizmu, dzisiaj jednak jedno można powiedzieć z całą pewnością: poglądy tego rodzaju są piętnowane, co więcej – przejawianie zachowań rasistowskich grozi konsekwencjami natury prawnej (regulacje dotyczące przejawiania rasizmu zawarte są w przepisach większości krajów świata, w tym również i w Polsce).
Czytaj też:
Hejt, czyli mowa nienawiści w internecie. Przyczyny i konsekwencje hejtu
Stalking: czym jest i jak pomóc komuś, kto go doświadcza?
Fobia, czyli strach ma czasem zbyt wielkie oczy
Za moment przełomowy w walce z rasizmem w Stanach Zjednoczonych uważa się 1 grudnia 1955 roku. To właśnie wtedy pewna krawcowa wracała zmęczona z pracy. W autobusie usiadła na pierwszym wolnym miejscu.
Kilka przystanków dalej do pojazdu wsiadł mężczyzna. Kierowca na jego widok kazał kobiecie ustąpić mu miejsca. Sam pasażer jednak tego w ogóle nie oczekiwał, mimo to kierowca nalegał. Kobieta powiedziała tylko jedno słowo: "nie". Za "zakłócanie porządku" została aresztowana i musiała zapłacić 14 dolarów grzywny. Dlaczego ją to spotkało? Ona była czarnoskóra, pasażer, któremu miała ustąpić miejsca, miał biały kolor skóry.
Jak nazywał się pasażer - nie wiadomo, pasażerka to Rosa Parks, która pytana później o motywację swojego zachowania, odpowiedziała, że była już zmęczona ciągłym poddawaniem się.
Społeczność czarnoskórych osób wzięła Parks w obronę, rozpoczął się bojkot komunikacji publicznej. Działał w tej sprawie m. in. nie tak bardzo jeszcze wtedy znany Martin Luther King. W końcu, w listopadzie 1956 roku Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych orzekł, że obowiązujące w Montgomery (miejscowości, w której kursował autobus) prawo związane z segregacją jest niezgodne z konstytucją.
Rosa Parks przez całe życie podkreślała siłę spokoju w oporze, była działaczką na rzecz praw człowieka.
Okazuje się, że czasami rozróżnianie poszczególnych ludzkich miewa naprawdę istotne znaczenie. Mowa tutaj jednak nie o przyjmowaniu, że jedna rasa jest lepsza od innych, ale o analizowaniu częstości występowania różnych schorzeń w poszczególnych populacjach ludzkich.
W medycynie zauważalne jest bowiem to, że pewne choroby genetyczne częściej występują w określonych populacjach – np. chorobę Taya-Sachsa częściej spotyka się u aszkenazyjskich Żydów, z kolei anemia sierpowata szerzej rozpowszechniona jest u osób czarnoskórych.
Tutaj również pojawiają się jednak pewne kontrowersje, ponieważ nierzadko samo tylko użycie słowa "rasa" powiązywane jest z prezentowaniem przejawów rasizmu – w medycynie jednak analizowanie pochodzenia różnych ludzi miewa znaczenie zasadniczo tylko w określaniu, jakich to schorzeń można się spodziewać u przedstawicieli danej populacji.
Rasizm w Polsce
Rasizm występuje – niestety – na całym świecie, jego przejawy zauważalne są również i w naszym kraju. Zasadniczo w Polsce zachowania rasistowskie przejawiane są najczęściej przeciwko trzem grupom: mowa tutaj o osobach czarnoskórych, Romom oraz ludziach pochodzących z krajów arabskich.
Wydawałoby się, że tak naprawdę mentalność polskich obywateli na przebiegu lat uległa znaczącej zmianie, w praktyce jednak – co wiele osób dziwi – nadal nietrudno natknąć się czy to na obrażające inne rasy graffiti na różnych budynkach, czy też na bezpośrednio kierowane ku osobom o innym niż przeciętny Polak kolorze skóry.
Zdarza się, że czarnoskóre dzieci, chodzące do przedszkola, słyszą od swoich rówieśników, że "nie będą się one bawić z czarnym" – takie zdanie jak najbardziej jest przejawem rasizmu. Nietrudno natknąć się również i na wspomnienia osób czarnoskórych, w których przywołują one zetknięcia się z takimi pytaniami innych ludzi, jak "który z twoich rodziców był małpą: matka czy ojciec?".
Czy to w Polsce, czy w innych krajach świata na rasizm zgadzać się po prostu nie można – tenże zbiór poglądów, jak udowodnił cały szereg naukowców, jest zwyczajnie bezpodstawny i nie da się tak naprawdę powiedzieć, że czy to inteligencja, czy też inne zachowania ludzkie są uzależnione przede wszystkim od przynależności rasowej.
Rasizm jest zjawiskiem negatywnym i z tego właśnie powodu jest on po prostu karalny. W polskim Kodeksie Karnym znajdują się zapisy dotyczące m.in. nawoływania do nienawiści na tle różnic rasowych (art. 256 KK, za co grozi grzywna lub kara ograniczenia albo pozbawienia wolności do dwóch lat) oraz znieważania lub naruszania nietykalności cielesnej z powodu przynależności rasowej (art. 257 KK, za którego naruszenie grozi kara pozbawienia wolności do lat trzech).
