Ogólnopolski Dzień Szczepień. Chroń dziecko przed meningokokami

O istnieniu meningokoków nie słyszała co czwarta młoda mama, co nie oznacza, że bakterie te są niegroźne. Wprost przeciwnie! Ryzyko zachorowania wzrasta zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Dlaczego jeszcze warto pomyśleć o ochronie przed meningokokami – przypominamy z okazji o przypadającego 7 grudnia X Ogólnopolskiego Dnia Szczepień.

• To jedno z najcięższych zakażeń bakteryjnych

Nie ma chyba drugiej bakterii, która potrafi wywołać u zdrowego dotąd człowieka tak ciężkie zakażenie3. Najczęściej ma ono postać sepsy i/lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, określanych wspólnie jako inwazyjna choroba meningokokowa (IChM).

Specjaliści przyznają, że to choroba o najszybszym przebiegu i największej śmiertelności. Rozwija się błyskawicznie i zaledwie w ciągu 24 godzin może doprowadzić do śmierci. Aż co piąty chory umiera, a jeśli rozpoznanie i leczenie nastąpi zbyt późno, odsetek zgonów wzrasta do 70-80 proc. Sprzyja temu fakt, że diagnostyka zakażeń meningokokowych jest utrudniona. Z początku infekcja przypomina bowiem przeziębienie lub grypę.

Duży jest również odsetek powikłań – jedna na trzy osoby, które przeżyją IChM zostaje trwale okaleczona. Dochodzi m.in. niedosłuchu, amputacji palców lub kończyn czy ubytków skóry wymagających przeszczepu. Dlatego, jak przyznał dr hab. Leszek Szenborn, kierownik Katedry i Kliniki Pediatrii i Chorób Infekcyjnych UM we Wrocławiu, inwazyjna choroba meningokokowa budzi respekt u każdego, kto miał do czynienia z chorym dotkniętym tym zakażeniem.

• Najczęściej chorują małe dzieci

Inwazyjna choroba meningokokowa może dotknąć każdego, bez względu na wiek. Jednak zdecydowanie częściej cierpią z jej powodu najmłodsi8. Ponad 75 proc. spośród wszystkich zakażeń występuje u dzieci poniżej 5. roku życia6, a największa zapadalność przypada na 1. rok życia.

Z jednej strony, sprzyja temu budowa bakterii (meningokoki mają ochronne, wielocukrowe otoczki), z drugiej niedojrzałość układu odpornościowego maluchów (ich organizm nie potrafi wytworzyć przeciwciał przeciwko wspomnianym otoczkom, w związku z tym nie ma możliwości skutecznej obrony i nawet przechorowanie zakażenia nie daje odporności).

Ponadto meningokoki są szczególnie groźne dla dzieci z niedoborami odporności, brakiem śledziony, zakażonych HIV, z chorobami przewlekłymi wątroby, serca, nerek oraz chorych onkologicznie. Łatwiej dochodzi u nich do zakażenia, a przebieg samej choroby może być bardziej niebezpieczny.

• Szczepienia zalecają specjaliści

W wielu krajach europejskich (m.in. w Wielkiej Brytanii, w Irlandii, we Włoszech), a także w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie obowiązują powszechne programy szczepień przeciwko meningokokom. W Polsce szczepienia te są zalecane, ale odpłatne, w związku z czym ich stosowanie nie jest powszechne.

Wyjątkiem są gminy, które w ramach samorządowych programów szczepień opłacają swoim małym mieszkańcom ochronę przed tymi groźnym bakteriami. Decyzja o refundacji jest zwykle skutkiem zgonów wywołanych przez IChM. Tak ostatnio stało się w Kielcach, gdzie od początku 2018 roku zmarło kilkoro dzieci. W rezultacie w połowie tego roku miasto wprowadziło bezpłatne szczepienia przeciwko meningokokom B dla wszystkich dzieci do 2. roku życia (od 2008 roku kielczanie mają również powszechny dostęp do szczepień przeciwko meningokokom typu C).

Lekarze nie mają wątpliwości, że szczepienia przeciwko meningokokom są uzasadnione. Jak powiedziała dr n. med. Ewa Duszczyk z Kliniki Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego WUM, „choroba meningokokowa nie występuje bardzo często, ale ponieważ może zagrażać życiu i zdrowia dziecka, a szczepionka jest - to zaszczepić warto”.

Z kolei dr med. Ryszard Konior, kierownik Oddziału Pediatrii i Neurologii Dziecięcej Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego przyznał, że nawet połowie przypadków zakażeń meningokokowych (z którymi miał do czynienia na swoim oddziale) można było zapobiec, stosując dostępne na rynku szczepienia.

• Szczepienia są skuteczną i bezpieczną formą profilaktyki

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania zachorowaniom wywołanym przez meningokoki są szczepienie ochronne - potwierdzają nie tylko badania, ale przede wszystkim praktyka. Przykładowo, w Wielkiej Brytanii w ciągu pierwszych 10 miesięcy realizacji programu powszechnych szczepień, liczba zakażeń inwazyjnych wywołanych przez meningokoki typu B u dzieci uprawnionych do szczepień zmniejszyła się o połowę (w porównaniu z czterema wcześniejszymi latami).

Co ważne, jest to również bezpieczna forma profilaktyki. Najczęściej zgłaszane działania niepożądane po zastosowaniu szczepień przeciwko meningokokom to tzw. odczyny miejscowe (zaczerwienienie, obrzęk i ból w miejscu wstrzyknięcia) oraz łagodne reakcje ogólne (rozdrażnienie, senność, gorączka, ból mięśni, brak apetytu). Objawy te pojawiają się w ciągu kilku pierwszych dni po podaniu zastrzyku i ustępują bez konsekwencji dla zdrowia osoby szczepionej.

Dodatkowo, dzięki wydanej w czerwcu 2018 roku decyzji Europejskiej Agencji Leków (EMA), zwiększyły się możliwości ochrony przed tymi groźnymi bakteriami. Eksperci EMA zaakceptowali alternatywny schemat szczepień przeciwko meningokokom typu B (odpowiadają w Polsce za większość zachorowań). Teraz cykl szczepienia dla najmłodszych dzieci to 3 dawki szczepionki (a nie 4 jak dotychczas), co dla maluchów oznacza mniej bólu, dla rodziców większą wygodą i mniej stresu, a w Polsce – gdzie szczepienia przeciwko meningokokom nie są refundowane – również mniejsze wydatki.

• Uczęszczanie do żłobka i okres jesienno-zimowy sprzyjają zachorowaniom

Szacuje się, że ok. 10 proc. społeczeństwa jest nosicielami tych bakterii. A w środowiskach zamkniętych, takich jak żłobki czy przedszkola odsetek bezobjawowych nosicieli może wynosić nawet do 80 proc.! Dlaczego? Meningokokami można zakazić się wyłącznie od drugiego człowieka, czemu sprzyja bliski kontakt. W związku z tym, że bakterie te znajdują się w ślinie, to rozprzestrzeniają się drogą kropelkową, np. poprzez kaszel i kichanie. Zakazić się również można poprzez picie z jednej butelki, używanie wspólnych sztućców czy oblizywanie smoczka.

Natomiast do zachorowań częściej dochodzi w miesiącach jesienno-zimowych. Po pierwsze dlatego, że w tym czasie jest więcej przypadków przeziębienia i grypy, a przecież kaszel i kichanie przyczyniają się do roznoszenia meningokoków. Po drugie, rozwojowi choroby sprzyjają infekcje wirusowe – torują drogę bakteriom, ułatwiając im osadzanie się w drogach oddechowych.

Referencje:

1.Szczepienia dziecięce. Postawy i stosowanie przez kobiety w ciąży i młode matki. Raport z badania – I 2018, KantarMillwardBrown dla GSK, Warszawa 2018https://pl.gsk.com/pl/kontakt/informacje-prasowe/2018/szczepienia-dzieci%C4%99ce-postawy-i-stosowanie-przez-kobiety-w-ci%C4%85%C5%BCy-i-m%C5%82ode-matki-raport-z-badania-i-2018/ (dostęp: lipiec 2018)
2.Szenborn L., Inwazyjna choroba meningokokowa – dobre wieści z pola rywalizacji człowieka z bakteriami, w: Praktyka Lekarska, XII 2017
3. Konior R, Czy są argumenty za wprowadzeniem szczepionek przeciwko meningokokom do obowiązkowego PSO?, w: Medycyna Praktyczna Szczepienia 2018/02
4.Konior R., Szczepienie przeciwko meningokokom. [w:] Chybicka A., Dobrzańska A., Szczapa J., Wysocki J.,
Pierwsze 2 lata życia dziecka. Przewodnik dla rodziców. Jak dbać o rozwój, pielęgnować i zapobiegać chorobom
5.Tymanowska O., Alarm – inwazyjna choroba meningokokowa, wywiad z dr Alicją Karney, w: Medical Tribune 6/2018
6 WHO. „Health topics: Meningitis, http://www.who.int/topics/meningitis/en/ (dostęp: luty 2017)
7 http://www.koroun.edu.pl/pdf/ICHM_w_Polsce_2017.pdf (dostęp: lipiec 2018)
8 Thompson MJ, et al.Lancet 2006;367:397-403
9 Jackowska T, Wagiel E. Inwazyjna choroba meningokokowa – praktyczne wskazówki dla lekarzy. Postępy Nauk Medycznych 2014; XXVII:44–50
10 Viner RM i wsp. Lancet Neurol. 2012;11:774-783
11 Kocjan-Matkowska A., Szenborn L.: Szczepionka przeciw meningokokom grupy B – długo oczekiwana składowa kompleksowej profilaktyki inwazyjnej choroby meningokokowej, w: Medycyna praktyczna – Szczepienia, 2016
12 Filc-Redlińska I., Szczepionki. Nie daj się zwariować, Wydawnictwo Otwarte 2016
13 http://www.koroun.edu.pl/pdf/ICHM2016.pdf (dostęp: lipiec 2018)
14 Profilaktyka inwazyjnej choroby meningokokowej u dzieci, młodzieży i dorosłych, Medycyna Praktyczna - Szczepienia 1/2017
15 http://serwisy.gazetaprawna.pl/zdrowie/artykuly/1114845,jak-samorzady-walcza-z-chorobami-zakaznymi-szczepienia.html (dostęp: lipiec 2018).
16 https://www.youtube.com/watch?time_continue=95&v=vXX9pH6Tlfg (dostęp: lipiec 2018)
17 https://www.mp.pl/szczepienia/wywiady/102545,problem-ktory-kiedys-byl-powszechny-dzis-staje-sie-kazuistyka (dostęp: lipiec 2018)
18 https://pediatria.mp.pl/szczepieniaochronne/65157,szczepienie-przeciwko-meningokokom (dostęp: lipiec 2018)
19 https://www.gsk.com/en-gb/media/press-releases/infants-may-now-be-protected-against-meningitis-b-with-fewer-doses-adding-flexibility-to-vaccination-schedules/ (dostęp: lipiec 2018)
20 Kalicki B., Mews J., Wawrzyniak A., Sepsa meningokokowa o pioronującym przebiegu [w:] Inwazyjna Choroba Meningokokowa, PZWL, Warszawa 2016
20 Kalicki B., Mews J., Wawrzyniak A., Sepsa meningokokowa o pioronującym przebiegu [w:] Inwazyjna Choroba Meningokokowa, PZWL, Warszawa 2016
21 Grzesiowski P., Inwazyjne zakażenia meningokokowe u dzieci [w:] Pediatria po Dyplomie, Medical Tribune Polska, październik 2017
22 Rosenstein NE, et al. Meningococcal disease. N. Engl. J. Med.344(18),1378–1388 (2001) PL/BEX/0066/18, październik 2018