„Każdy miesiąc zwłoki kosztuje życie i miliony złotych”. Eksperci o systemowych problemach w leczeniu raka płuca

Rak płuca pozostaje największym wyzwaniem onkologicznym w Polsce – mimo nowoczesnych terapii molekularnych i immunoterapii, wielu pacjentów nie ma szansy na pełną diagnostykę. Dostęp do nowoczesnych badań molekularnych raka płuca i oznaczania biomarkerów decyduje o tym, kto może skorzystać z najskuteczniejszych terapii. Eksperci podkreślają pilną potrzebę optymalizacji ścieżki diagnostycznej przypominając, że każdy miesiąc opóźnienia w diagnostyce oznacza nie tylko gorsze rokowanie, lecz także wyższe koszty leczenia.

• Rak płuca to największe wyzwanie onkologiczne w Polsce. 
• Tylko połowa pacjentów ma dostęp do podstawowych badań molekularnych, a opóźnienia w diagnostyce drastycznie pogarszają rokowania i zwiększają koszty leczenia.
• Eksperci apelują o pilne zmiany, w tym powszechny dostęp do badań molekularnych, refundację biopsji płynnej i akredytację laboratoriów.

Rak płuca w Polsce – problemy diagnostyki molekularnej i koszty leczenia

Rak płuca jest chorobą najlepiej reagującą na nowoczesną diagnostykę molekularną, ale jednocześnie w Polsce system zawodzi. Tylko połowa pacjentów z nowo rozpoznanym rakiem płuca ma dostęp do podstawowych badań molekularnych, a jeszcze mniejszy odsetek do badań zaawansowanych. Eksperci ostrzegają, że każdy miesiąc opóźnienia w diagnostyce nie tylko pogarsza rokowanie, lecz także zwiększa koszty leczenia, ponieważ terapie stosowane w późnych stadiach choroby są mniej skuteczne i znacznie droższe.

Podczas konferencji Polskiej Grupy Raka Płuca, która odbyła się 10 września 2025 r., zaprezentowano „Zalecenia dot. optymalizacji ścieżki diagnostyki molekularnej i oceny biomarkerów w niedrobnokomórkowym raku płuca” opracowane w ramach inicjatywy Misja Rak Płuca.

Eksperci podkreślali, że choć Polska dysponuje nowoczesnymi lekami i dobrze wyposażonymi laboratoriami, wielu pacjentów nie ma szansy na dostęp do terapii finansowanych przez państwo z powodu braku kompleksowych badań predykcyjnych.

- To co nas dzisiaj łączy to potrzeba uporządkowania diagnostyki, szczególnie molekularnej, wszyscy sobie zdajemy sprawę, że aby pacjent był właściwie leczony musi być ona przeprowadzona w sposób jak najszybszy i kompleksowy – mówił prof. Rodryg Ramlau, prezes Polskiej Grupy Raka Płuca.

- Jesteśmy już w Polsce na takim etapie, że za chwilę, będziemy dysponować odpowiednią liczbą ośrodków, które będą w stanie wykonać podstawowe procedury diagnostyczne, jakie uznajemy za standard, czyli sekwencjonowanie nowej generacji. Będą one dostępne dla wszystkich chorych, którzy będą tego wymagać – dodał.

W 2022 roku zdiagnozowano w Polsce 20 726 osób z rakiem płuca, a 20 956 pacjentów zmarło – co odpowiada za 22% wszystkich zgonów onkologicznych w kraju. Choć immunoterapia i terapie celowane znacząco poprawiły rokowania, ich skuteczność zależy od dostępu do badań molekularnych i immunohistochemicznych, które decydują o kwalifikacji do odpowiedniej terapii.

Diagnostyka molekularna raka płuca w różnych stadiach

Dotychczas badania molekularne kojarzono głównie z pacjentami w zaawansowanych stadiach choroby. Obecnie jednak molekularna diagnostyka wdrażana jest także na wcześniejszych etapach leczenia. - Generalnie przyzwyczailiśmy się, że badania molekularne wykonywane były u chorych w stanie rozsiewu, bo takie były możliwości leczenia. Obecnie jest to implementowane także na etapie leczenia radykalnego. Drugi, trzeci stopień to już standard, ale diagnostyka molekularna wkracza również w pierwszy stopień zaawansowania – podkreślał prof. Dariusz Kowalski, sekretarz generalny Polskiej Grupy Raka Płuca.

Badania histopatologiczne, immunohistochemiczne i molekularne są niezbędne nie tylko w zaawansowanej chorobie, lecz również przed kwalifikacją do leczenia chirurgicznego. - Diagnostyka molekularna jest niezbędna nie tylko do uszczegółowienia rozpoznania, ale również do kwalifikacji do odpowiedniej terapii. I to jest stan na dziś, ale także kierunek na przyszłość – dodał ekspert.

Najczęściej wykrywane warianty patogenne w niedrobnokomórkowym raku płuca to mutacje KRAS (25%) i EGFR (10–15%), rearanżacje ALK (3–7%) i ROS1 (1–3%). Rzadziej występują BRAF, MET, HER2, RET oraz fuzje NTRK. Wykrycie tych zmian pozwala na zastosowanie nowoczesnych terapii skuteczniejszych od klasycznej chemioterapii.

Biomarkery w leczeniu raka płuca – kluczowe znaczenie diagnostyki

Prof. Dariusz M. Kowalski zaznaczył, że ocena biomarkerów ma znaczenie nawet wtedy, gdy brak jest dedykowanej terapii celowanej. - Ocena biomarkerów, nawet jeśli nie ma jeszcze leków dedykowanych do leczenia ukierunkowanego na dane zmiany genetyczne, już dziś może posłużyć nam jako dodatkowy czynnik doboru terapii. Tak jest w przypadku STK11 i KEAP1, które są negatywnymi czynnikami predykcyjnymi w przypadku stosowania immunoterapii – wyjaśnił prof. Kowalski.

Sekwencjonowanie nowej generacji (NGS) powinno być standardem diagnostyki molekularnej: szybkie, kompleksowe i oszczędzające materiał biologiczny. - NGS to powinien być standard postępowania w całym kraju, a badania jednogenowe powinny być zarezerwowane dla wyjątkowych sytuacji – podkreślił ekspert.

Czas diagnostyki raka płuca w Polsce – bariery i wyzwania

Mimo wzrostu liczby wykonanych testów molekularnych (ponad 10 500 w 2024 r.), realnie tylko około 50% pacjentów ma dostęp do diagnostyki molekularnej.

- W 2012 roku czas oczekiwania na włączenie do leczenia od momentu rozliczenia badania molekularnego wynosił 52 dni dla badań molekularnych i około 40 dni dla PD-L1. I nic się nie zmieniło. W 2024 roku czas oczekiwania na podanie leczenia to nadal ok. 42–43 dni – mówiła dr hab. Beata Jagielska, dyrektor Narodowego Instytutu Onkologii – PIB.

- Mamy system finansowania i bardzo dobrze przygotowane publiczne laboratoria, wyposażone w nowoczesną aparaturę do diagnostyki, a także system szkoleń. Nie ma więc uzasadnienia, dlaczego u mniej niż 50% pacjentów przeprowadzane są badania molekularne – dodała.

Organizacyjne bariery w diagnostyce raka płuca

Prof. Renata Langfort wskazała, że głównym problemem nie jest brak technologii, lecz niewydolny system organizacyjny. Brak badań molekularnych w pierwszej instancji zmusza pacjentów do powrotu do pierwotnego ośrodka i wykonywania dodatkowych badań, co zajmuje minimum miesiąc.

- Diagnostyka molekularna dotyczy 70% pacjentów z NDRP w stadium zaawansowanym, kiedy nie mają szansy na żadne inne leczenie. Dodatkowo, dzięki temu, że mamy naprawdę dobry program lekowy, również u pacjentów we wczesnym stadium, którzy są potencjalnymi kandydatami do leczenia operacyjnego, jesteśmy zobowiązani wykonać badania biomarkerów, ponieważ ci pacjenci mają szansę na otrzymanie leczenia neoadjuwantowego, którego efekty są znakomite – zaznaczyła prof. Langfort.

Ekspertka podkreśliła również brak akredytacji wielu zakładów patomorfologii, co prowadzi do wydawania niepełnych wyników i konieczności powtarzania badań w innych ośrodkach.

Optymalizacja diagnostyki raka płuca w Polsce – rekomendacje ekspertów

Prof. Tadeusz Orłowski podkreślił konieczność utworzenia Lung Cancer Unitów i sprawnego systemu diagnostycznego. Średni czas oczekiwania od tomografii do leczenia wynosi obecnie 67–73 dni w różnych regionach Polski.

Dr Andrzej Tysarowski, kierownik Zakładu Diagnostyki Genetycznej i Molekularnej Nowotworów NIO-PIB apelował o obowiązkowe jednoczesne skierowania na badania histopatologiczne i genetyczne, a dr hab. Artur Kowalik wskazywał rolę koordynatorów w edukowaniu pacjentów i onkologów w zakresie diagnostyki molekularnej.

- Opóźnienie leczenia kosztuje więcej podatnika, nawet tysiąc razy więcej, niż koszt badania diagnostycznego. Koszt (kilka tysięcy złotych) jest niewielki w porównaniu do kosztów terapii – dodał dr hab. Artur Kowalik.

Certyfikacja laboratoriów i biopsja płynna – nowe standardy diagnostyki raka płuca

Polski system nie posiada sprawnego mechanizmu akredytacji laboratoriów i zakładów patomorfologii wykonujących badania predykcyjne. Brak certyfikacji i regionalne dysproporcje ograniczają realny dostęp do terapii nowoczesnych. Ponad 30% biopsji okazuje się niediagnostycznych, dlatego eksperci apelują o refundację płynnej biopsji (ctDNA).

Zalecenia Misji Rak Płuca – pięć kluczowych zmian

Eksperci przedstawili pięć najważniejszych działań dla poprawy diagnostyki:

• Powszechny dostęp do badań molekularnych i immunohistochemicznych z pełnym finansowaniem.
• Refundacja badań molekularnych z płynnej biopsji.
• Akredytacja zakładów patomorfologii i certyfikacja laboratoriów.
• Wcześniejsze zlecanie badań molekularnych przez pulmonologów i torakochirurgów.
• Optymalizacja ścieżki diagnostycznej, w tym jednoczesne skierowania i standardowe wykorzystanie NGS.

Apel ekspertów – diagnostyka molekularna ratuje życie

Rak płuca pozostaje największym beneficjentem diagnostyki molekularnej i jednocześnie najlepszym przykładem niedomagań systemowych w Polsce. Każdy miesiąc zwłoki w diagnostyce oznacza gorsze rokowanie i wyższe koszty leczenia.

- To, co stało się w ciągu ostatnich 10 lat, to ogromny postęp w leczeniu i w jego efektywności, głównie dzięki lekom ukierunkowanym molekularnie i immunoterapii. To są całkowicie nowe klasy leków. Ale aby z nich skorzystać, pacjent musi być odpowiednio zdiagnozowany – podsumował prof. Kowalski.

- Jeśli będziemy w stanie zoptymalizować i skrócić ścieżkę diagnostyczną oraz doprowadzić do właściwego leczenia, tak szybko jak to jest możliwe, na pewno polski pacjent będzie zaopiekowany na poziomie europejskim – dodał prof. Ramlau.

Misja Rak Płuca 2024–2034 – strategia na dekadę 

Dokument kierunkowy Misja Rak Płuca 2024–2034 to mapa drogowa działań na najbliższe 10 lat, opracowana przez Polską Grupę Raka Płuca wraz z ekspertami i organizacjami pacjenckimi. Cele strategiczne obejmują:

• zmniejszenie udziału zgonów z powodu raka płuca z 24% do 15%,
• zwiększenie odsetka pięcioletnich przeżyć z 14% do minimum 20%,
• niwelowanie skutków zdrowotnych, społecznych i gospodarczych raka płuca, poprzez budowę efektywnego i zintegrowanego modelu opieki.   

Katarzyna Hubicz