Czy obowiązek szczepień jest zgodny z prawami dziecka i pacjenta?

Czy obowiązek szczepień jest legalny i czy organy państwowe mają prawo ingerować w zdrowie obywateli, w tym tych najmłodszych, poprzez przymuszanie ich do wykonywanie procedury medycznej, jaką są przecież szczepienia? Oto odpowiedzi Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka oraz Rzecznika Praw Pacjenta.

Czerwiec, miesiąc zaczynający się od Międzynarodowego Dnia Dziecka, to dobry czas, aby zastanowić się nad prawami najmłodszych, w tym prawem do opieki zdrowotnej.

Obok argumentów medycznych, w debacie poświęconej szczepieniom, padają pytania o to, czy obowiązek szczepień jest legalny i czy organy państwowe mają prawo ingerować w zdrowie obywateli, w tym tych najmłodszych, poprzez przymuszanie ich do wykonywanie procedury medycznej, jaką są przecież szczepienia.

Portal www.zaszczepsiewiedza.pl zapytał o to przedstawicieli niezależnych, darzonych powszechnym zaufaniem, instytucji dbających o utrzymanie porządku prawnego w Polsce.

Piotr Mierzejewski, Dyrektor Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich:

Problem szczepień jest niezwykle złożony i wymaga pogodzenia autonomii oraz interesów jednostki z wymogami zdrowia publicznego. Rzecznik, rozumiejąc obawy rodziców, stoi jednak na stanowisku, że realizacja programu szczepień ochronnych mieści się w zakresie konstytucyjnych obowiązków władz publicznych.

Choć zgoda pacjenta na proponowane mu postępowanie medyczne jest powszechnie akceptowalnym standardem w medycynie, to w sytuacji, gdy określone osoby zagrażają szczególnie cennym dobrom – swojemu zdrowiu lub życiu albo życiu i zdrowiu innych osób, dopuszczalne jest ograniczenie ich praw i stosowanie obowiązku poddania się leczeniu.

Taka sytuacja występuje w przypadku systemu szczepień ochronnych, który – co wynika choćby z kontroli przeprowadzonej przez Najwyższą Izbę Kontroli - przyczynił się do zmniejszenia zachorowalności na wiele chorób zakaźnych, z których część została całkowicie wyeliminowana.

• Podczas demonstracji przeciwników szczepień na plakatach można przeczytać „Państwo nie jest właścicielem mojego dziecka”. To prawda. Ale czy rodzic jest właścicielem dziecka?

Marek Michalak, Rzecznik Praw Dziecka: Dziecko nie jest niczyją własnością, nawet rodzica. Prawo własności obowiązuje w stosunku do rzeczy, a dziecko nie jest przedmiotem. Rodzic sprawuje opiekę nad dzieckiem, czyli ma obowiązek dbać o jego dobro, rozwój i zdrowie. Rodzic ponosi odpowiedzialność rodzicielską za dziecko, dlatego powinien mieć świadomość i wiedzę na temat kwestii, o których decyduje – szczególnie jeśli dotyczy to zdrowia i życia dziecka.

Kluczowa jest zatem edukacja i wyważona dyskusja na temat szczepień, a tej w naszym dyskursie publicznym nadal – pomimo apeli Rzecznika Praw Dziecka  – brakuje. Niezwykle ważna dlatego jest rola informacyjna i zaangażowanie odpowiedzialnych organów państwowych w przekazywanie zgodnych z najnowszą wiedzą medyczną informacji na temat wartości szczepień ochronnych.

• Czy obowiązek szczepień ogranicza prawa dziecka lub prawa rodzica wobec dziecka?

Marek Michalak:  W kwestii szczepień w Polsce określono kalendarz szczepień obowiązkowych, które powinny być wykonane u każdego dziecka, chyba, że inne zalecenia lekarskie je ograniczają. Jestem absolutnie zwolennikiem szczepienia dzieci, zabiegi te zaliczam do realizacji prawa dziecka do ochrony zdrowia.

Temat szczepień budzi ogromne emocje, wiele kontrowersji i wątpliwości rodziców. Specjaliści podkreślają, że szczepienie powinna poprzedzić rzetelna diagnoza i opinia na temat stanu zdrowia dziecka, tak by wykluczyć jakiekolwiek obawy rodzica. W mojej ocenie niezwykle istotne jest, aby przekaz na temat szczepień ochronnych był jednolity i niepozostawiający wątpliwości.

Swego czasu apelowałem do Ministra Zdrowia o podjęcie dyskursu publicznego na temat szczepień ochronnych u dzieci, szczególnie poprzez upowszechnianie merytorycznej wiedzy przedstawiającej korzyści zdrowotne szczepień ochronnych. Uważam, że także zainicjowanie ogólnopolskiej kampanii społecznej dostarczającej rzetelnych informacji na temat szczepień ochronnych u dzieci mogłoby przyczynić się do zwiększenia świadomości społecznej w tym zakresie.

• Czy obowiązek szczepień stoi w sprzeczności z prawami pacjenta?

Bartłomiej Chmielowiec, Rzecznik Praw Pacjenta: Prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych zostało uregulowane w art. 15-19 ustawy z dn. 6 listopada o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Zgodnie z art. 15 pacjent sam podejmuje decyzję o tym czy chce – a jeśli tak – to w jakim zakresie, mieć udzielone konkretne świadczenia zdrowotne.

Artykuły 16-19 określają zakres zgody, jej formę (ustną, pisemną a nawet dorozumianą) oraz tryb postępowania w przypadku odmiennych stanowisk osób uprawnionych do wyrażenia zgody, np. rodziców. Powyższe przepisy ustawy stosuje się jedynie, gdy odrębne przepisy prawa nie stanowią inaczej. Ustawodawca przewidział sytuację, w której udzielanie świadczeń zdrowotnych będzie niezależne od woli pacjenta. Z takim przypadkiem mamy do czynienia przy regulacjach dotyczących obowiązkowych szczepień ochronnych. Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi „osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są obowiązane […] do poddawania się szczepieniom ochronnym”. W związku z powyższym prawo pacjenta do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń  zdrowotnych nie ma zastosowania i tym samym spraw tego typu nie można rozpatrywać pod kątem naruszenia omawianego prawa pacjenta.

• Dlaczego szczepienia są procedurą obowiązkową, co czyni je wyjątkowymi na tle innych procedur medycznych?

Bartłomiej Chmielowiec: Odnosząc się do pierwszej części pytania, jak wskazałem powyżej, obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym został uregulowany w przepisach ustawy. Natomiast odnosząc się do wagi tej procedury medycznej chciałbym zaznaczyć, że obowiązkowe szczepienia ochronne pełnią kluczową rolę w profilaktyce wielu chorób zakaźnych oraz łagodzeniu ich skutków. W szerszej perspektywie celem obowiązkowych szczepień jest zlikwidowanie danej choroby zakaźnej. W Polsce są one realizowane w oparciu o obowiązujący Program Szczepień Ochronnych (tzw. kalendarz szczepień), który co roku jest aktualizowany i ogłaszany przez Głównego Inspektora Sanitarnego oraz publikowany w Dzienniku Urzędowym Ministra Zdrowia.