Nowa broń ZUS. Polowanie na oszustów z L4 wspiera sztuczna inteligencja

ZUS i pracodawcy zaostrzają kontrolę nad nadużyciami na L4. Fałszywe zwolnienie lekarskie może dziś skutkować nie tylko utratą świadczeń, ale i karą zwrotu pieniędzy. Nowe przepisy o L4 2025 pozwalają na kontrolę w domu, firmie, a nawet przy użyciu sztucznej inteligencji.

W 2025 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych zyskał nowe uprawnienia, które znacznie zwiększyły jego możliwości w zakresie wykrywania fałszywych zwolnień lekarskich. Dzięki nowelizacji przepisów ZUS może obecnie kontrolować nie tylko małe firmy, ale także przedsiębiorstwa zatrudniające więcej niż 20 pracowników. To oznacza, że nadużycia na L4 mogą zostać wykryte w każdej firmie – niezależnie od jej wielkości.

Jak ZUS sprawdza zwolnienia lekarskie w 2025 roku

Kontrola może być przeprowadzona zarówno w miejscu zamieszkania pracownika, jak i pod adresem wskazanym w zwolnieniu. Co więcej, ZUS ma prawo do sprawdzenia każdego miejsca, w którym pracownik może podejmować działalność zawodową – również poza miejscem zamieszkania, np. w warsztacie, sklepie czy ogrodzie.

Kiedy ZUS odbiera zasiłek chorobowy? Przykłady z praktyki

Z danych opublikowanych przez „Dziennik Gazeta Prawna” wynika, że w 2024 roku ZUS wstrzymał wypłaty świadczeń chorobowych na kwotę blisko 640 tys. zł – ponad dwa razy więcej niż w 2020 roku. W samym pierwszym półroczu 2025 roku w Małopolsce Zakład odebrał zasiłki w 1200 przypadkach na kwotę przekraczającą 1,6 mln zł.

Najczęściej cofane są świadczenia w przypadku, gdy pracownicy na L4 wykonują prace remontowe, wyjeżdżają na wakacje lub podejmują dodatkową pracę zarobkową. Przykłady? Jeden z pracowników został przyłapany podczas mycia samochodu, inny kosił trawnik czy remontował altanę. Wytłumaczenia bywają kuriozalne – np. że myjka była trzymana zdrową ręką.

Fałszywe zwolnienie lekarskie a wyjazd – co wolno, a czego nie?

Wielu Polaków traktuje zwolnienie lekarskie jako alternatywę dla urlopu wypoczynkowego. Eksperci firmy doradczej Conperio przytaczają przykład influencerki, która podczas L4 wyjechała poza miejsce zamieszkania, nagrywała materiały sponsorowane i prowadziła działalność zarobkową. Chociaż miała adnotację „chory może chodzić”, nie zwalniało jej to z obowiązku prawidłowego wykorzystywania zwolnienia.

Taki zapis pozwala jedynie na realizację podstawowych potrzeb życiowych – zakup leków, wizytę u lekarza, poruszanie się po mieszkaniu. Wyjazd wakacyjny, praca fizyczna czy zarobkowa – nawet zdalna – są poważnym naruszeniem i mogą skutkować odebraniem świadczeń oraz wezwaniem do ich zwrotu.

ZUS kontrola w domu i... nie tylko. Nowe przepisy o L4 2025

Nowelizacja przepisów od stycznia 2025 roku daje inspektorom ZUS prawo do przeprowadzania niezapowiedzianych wizyt w domu chorego pracownika. Kontrola może być przeprowadzona bez wcześniejszego uprzedzenia i obejmuje również lokalizacje związane z działalnością gospodarczą.

ZUS może sprawdzić, czy podczas zwolnienia pracownik nie wykonuje pracy, nawet jeśli nie robi tego oficjalnie – np. pomagając rodzinie w prowadzeniu firmy, opiekując się dziećmi czy remontując dom. Dodatkowo inspektorzy kontrolują osoby pobierające zasiłek opiekuńczy lub świadczenie rehabilitacyjne – nawet po ustaniu zatrudnienia.

Monitoring pracownika na L4. Pracodawcy również zyskują narzędzia

Prawo do kontroli mają także pracodawcy, którzy zgłaszają do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 osób. Korzystają oni z nowoczesnych narzędzi analitycznych umożliwiających identyfikowanie podejrzanych wzorców absencji.

Dzięki aplikacjom takim jak ta stworzona przez Conperio, możliwe jest typowanie „podejrzanych” L4 na podstawie algorytmów. Systemy te analizują dane o zwolnieniach, porównują je ze wzorcami sezonowymi, rotacją pracowników czy poziomem absencji w konkretnych działach.

Sztuczna inteligencja ZUS w walce z nadużyciami

ZUS przetwarza miesięcznie ponad 2 miliony zwolnień lekarskich, a rocznie nawet 200 terabajtów danych. Właśnie dlatego sięga po sztuczną inteligencję – algorytmy analizujące ryzyko nadużycia, powtarzalność schematów czy nietypowe zachowania w zachorowalności. Systemy mogą automatycznie kierować wytypowane osoby do kontroli.

To jeden z elementów cyfryzacji nadzoru nad świadczeniami – coraz częściej kontrola nie zaczyna się od pracownika, ale od jego danych i cyfrowego śladu, jaki pozostawia.

Fałszywe L4 – konsekwencje finansowe i prawne

Osoba przyłapana na nieprawidłowym wykorzystywaniu zwolnienia może stracić prawo do zasiłku chorobowego, opiekuńczego lub rehabilitacyjnego. Dodatkowo ZUS ma prawo żądać zwrotu już wypłaconych świadczeń, co w przypadku długotrwałych zwolnień może oznaczać konieczność oddania nawet kilkunastu tysięcy złotych.

W przypadku powtarzających się nadużyć może zostać wszczęte postępowanie karne, a także nałożone kary dyscyplinarne w miejscu pracy – włącznie ze zwolnieniem z winy pracownika.

Romana Makówka