„Zepsute zęby to dopiero początek”. Jak próchnica niszczy serce, stawy i nerki?

Czy zdajesz sobie sprawę, jak bardzo próchnica i choroby dziąseł wpływają na twoje ogólne zdrowie? To nie tylko kwestia estetyki czy utraty zębów. Zaniedbania w jamie ustnej mogą mieć dramatyczne konsekwencje dla całego organizmu, od serca po nerki. Dowiedz się, dlaczego nie warto bagatelizować tych problemów. 

Próchnica: mechanizm powstawania i wpływ bakterii 

Próchnica i choroby dziąseł to powszechny problem zdrowotny – statystyki wskazują, że np. wśród Polaków w wieku 35–44 lat próchnicę ma aż 99 proc. (dla porównania, w krajach skandynawskich jest to tylko 15 proc.), a 98 procent cierpi na choroby przyzębia w różnym stadium zaawansowania. Wśród 65–74-latków blisko 44 proc. jest całkowicie bezzębnych. Te zatrważające dane podkreślają skalę problemu, który wykracza poza samą jamę ustną, wpływając na zdrowie całego organizmu. 

Próchnica jest bakteryjną chorobą zakaźną tkanek twardych zęba, charakteryzującą się postępującą demineralizacją i proteolizą. Głównymi bakteriami odpowiedzialnymi za jej rozwój są Streptococcus mutans i Lactobacillus acidophilus, które w procesie metabolizmu cukrów z diety wytwarzają szkodliwe kwasy, przede wszystkim kwas mlekowy. Te kwasy prowadzą do niszczenia struktury zęba poprzez rozpuszczanie szkliwa – najbardziej zewnętrznej i najtwardszej warstwy zęba. Proces ten nazywany jest kariogenezą. 

Rozwój próchnicy przebiega zazwyczaj w pięciu etapach. Początkowo na powierzchni szkliwa pojawiają się kredowo-białe plamki, które są odwracalnymi odwapnieniami i świadczą o początkowej demineralizacji. Następnie dochodzi do rozpadu szkliwa, tworząc drobne ubytki. W kolejnym etapie próchnica zajmuje zębinę, powodując głębsze zniszczenia, często objawiające się bólem. Jeśli choroba nie zostanie zatrzymana, dochodzi do infekcji miazgi zębowej, co prowadzi do silnego bólu zęba i wymaga leczenia kanałowego. W najbardziej zaawansowanym stadium może powstać ropień, będący poważnym stanem zapalnym. 

Wyróżnia się także różne formy próchnicy, takie jak próchnica kwitnąca (szybko postępująca), próchnica wczesna, próchnica wczesnego dzieciństwa (tzw. próchnica butelkowa), próchnica ostra i przewlekła. Możemy spotkać również próchnicę wtórną, rozwijającą się wokół istniejących wypełnień, oraz próchnicę nietypową.

Ze względu na lokalizację wyróżnia się próchnicę międzyzębową (najczęściej bezobjawową), próchnicę korony zęba, próchnicę szyjek zębowych oraz próchnicę korzenia. Termin cariess dentium odnosi się do ogółu ubytków próchnicowych w uzębieniu. Ważne jest wczesne rozpoznanie i leczenie, aby zapobiec jej dalszemu postępowi. 

Czynniki ryzyka sprzyjające rozwojowi próchnicy 

Rozwój próchnicy jest wynikiem złożonej interakcji wielu czynników. Kluczową rolę odgrywa dieta, zwłaszcza ta bogata w węglowodany, a w szczególności w cukry proste, takie jak sacharoza, glukoza i fruktoza. Częste spożywanie słodkich przekąsek i napojów gazowanych, a także długi czas kontaktu cukru z zębem, sprzyja zakwaszeniu jamy ustnej i stwarza idealne warunki dla bakterii próchnicotwórczych. Nawyki żywieniowe mają zatem bezpośredni wpływ na zdrowie naszych zębów. 

Kolejnym istotnym czynnikiem jest niewłaściwa higiena jamy ustnej. Niedokładne szczotkowanie zębów, brak regularnego czyszczenia przestrzeni międzyzębowych za pomocą nici dentystycznych lub szczoteczek międzyzębowych, sprzyja gromadzeniu się płytki nazębnej, będącej siedliskiem bakterii.

Podatność genetyczna również może odgrywać rolę w skłonności do próchnicy. Ponadto, niedobory witamin z grupy B oraz minerałów, takich jak fluor, fosfor i magnez, osłabiają strukturę szkliwa, czyniąc je bardziej podatnym na ataki kwasów. Zaburzenia w wydzielaniu śliny, która naturalnie neutralizuje kwasy i wspomaga remineralizację szkliwa, również zwiększają ryzyko rozwoju próchnicy. 

Objawy próchnicy: jak rozpoznać problem na czas 

Wczesne objawy próchnicy mogą być subtelne i często pozostają niezauważone, szczególnie w przypadku próchnicy międzyzębowej, która początkowo przebiega bezobjawowo. Pierwszym sygnałem są często kredowo-białe plamki lub białe przebarwienia na powierzchni zęba, świadczące o początkowej demineralizacji szkliwa. Są to odwapnienia, które przy odpowiedniej pielęgnacji mogą być jeszcze odwracalne. 

W miarę postępu choroby pojawiają się bardziej charakterystyczne objawy próchnicy. Jednym z najczęstszych jest ból zęba, który może nasilać się przy spożywaniu zimnych, gorących lub słodkich potraw i napojów. Pacjenci często odczuwają również nadwrażliwość zęba lub tkliwość. W zaawansowanym stadium może pojawić się ból podczas gryzienia.

Widoczne stają się również ciemne plamy na zębach, które mogą mieć barwę brązową lub czarną, oraz ubytki w zębach. W przypadku rozwoju ropnia, do objawów dołącza gorączka, opuchlizna ust i języka, nieprzyjemny zapach z ust oraz nieprzyjemny posmak w ustach. 

Poważne komplikacje zdrowotne nieleczonej próchnicy 

Nieleczona próchnica i choroby przyzębia stanowią poważne zagrożenie dla całego organizmu. W ustach znajduje się od 300 do 400 gatunków bakterii. Choć większość z nich jest nieszkodliwa, niektóre, zwłaszcza te niszczące zęby i znajdujące się w zmienionych chorobowo strukturach przyzębia, mogą stać się źródłem infekcji bakteryjnej dla całego organizmu.

Bakterie wraz z krwią przenoszone są do odległych części ciała, mogąc wywołać stan zapalny w obrębie płuc, stawów, nerwu wzrokowego, nerek czy wsierdzia. Inicjowana w ten sposób odpowiedź immunologiczna organizmu, mająca na celu usunięcie stanu zapalnego, może również działać negatywnie na tkanki, nieodwracalnie je uszkadzając. W skrajnych przypadkach zapalnie zmienione przyzębie może spowodować tak groźne schorzenia, jak zgorzel, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, a także zgorzel gazową, i doprowadzić do sepsy. 

Rozsiew bakterii z jamy ustnej może prowadzić do wielu poważnych powikłań. Należą do nich kłębuszkowe zapalenie nerek, zapalenie wsierdzia, zapalenie mięśnia sercowego oraz choroba reumatyczna. Ponadto nieleczona próchnica i stany zapalne w jamie ustnej mogą mieć negatywny wpływ na przebieg ciąży, zwiększając ryzyko powikłań w ciąży, takich jak przedwczesny poród i niski wskaźnik urodzeń.

Bakterie mogą również wywoływać infekcje ucha, zaburzenia odżywiania oraz choroby układu pokarmowego. Wszystkie te zakażenia ogólnoustrojowe podkreślają, jak ważne jest utrzymanie zdrowia jamy ustnej. 

Szczególnie niebezpieczna jest próchnica zębów mlecznych u dzieci. Może ona nie tylko "zakazić" rozwijające się zęby stałe, ale także negatywnie wpływać na kształtowanie aparatu mowy, prawidłowy rozwój szczęki i żuchwy, a także utrudniać spożywanie pokarmów, prowadząc do zaburzeń odżywiania. Rodzice powinni dbać o prawidłową higienę jamy ustnej dzieci od pierwszych dni życia. Próchnica ma także wpływ na samopoczucie psychiczne, prowadząc do depresji i braku pewności siebie z powodu nieestetycznego wyglądu zębów i nieprzyjemnego zapachu z ust. 

Chore zęby i dziąsła a ryzyko cukrzycy 

Uczeni z Columbia University po 20-letnich obserwacjach 9 tys. osób doszli do wniosku, że u tych z chorobami przyzębia cukrzyca typu 2 rozwijała się częściej niż u mających zdrowe dziąsła lub leczących paradontozę. Potwierdzają to również badania niemieckich naukowców nad wpływem stanów zapalnych przyzębia na cały organizm.

Badacze zauważyli, że paradontoza nie tylko przyczynia się do zachorowania na cukrzycę, niezależnie od innych czynników, ale również, że poziom glukozy we krwi znacznie się zmniejsza po wyleczeniu choroby przyzębia. Sama cukrzyca zaś, negatywnie oddziałując na naczynia krwionośne, predysponuje do rozwoju stanów zapalnych dziąseł i paradontozy. Ponadto diabetycy, którzy mają choroby przyzębia, gorzej reagują na leczenie przeciwcukrzycowe, co tworzy dwukierunkowy, negatywny związek między tymi schorzeniami. 

Zły zgryz ma wpływ na częste bóle głowy 

Prawie 80 proc. wad zgryzu powstaje w pierwszych latach naszego życia. Niefrasobliwi rodzice często przyczyniają się do tego, niepotrzebnie wpychając dzieciom smoczki do ust, traktując je jako uspokajającą zatyczkę, zbyt długo karmiąc maluchy butelką zamiast łyżeczką, lub dając niemowlętom jeść w pozycji leżącej czy półleżącej, co powoduje, że żuchwa ciąży ku tyłowi.

W konsekwencji cierpią stawy skroniowo-żuchwowe i więzadła mięśniowe. Z wiekiem wada zgryzu pogłębia się, a jako dorośli cierpimy na bóle głowy spowodowane nieprawidłowym ustawieniem szczęki w stosunku do żuchwy i przeciążeniem stawu skroniowo-żuchwowego. Aby tego uniknąć, trzeba dbać o prawidłowy zgryz, a w razie potrzeby podjąć leczenie ortodontyczne, które skoryguje wady aparatu zębowego. 

Próchnica może uszkodzić stawy 

Gdy bakterie zadomowią się w zębie, wydzielane przez nie enzymy i toksyny mogą naczyniami krwionośnymi wędrować po organizmie. Docierają nimi m.in. do stawów. Gdy bakterie próchnicotwórcze zaatakują stawy, wywołują bolesne stany zapalne. Ich efektem mogą być nawet trwałe uszkodzenia stawów, a w konsekwencji rozwój choroby reumatycznej. By sprawnie chodzić, nie funduj sobie dziur w zębach. 

Próchnica może spowodować stany zapalne zatok 

Tuż nad kością szczęki znajdują się tzw. zatoki szczękowe. Dentysta, zwłaszcza podczas leczenia kanałowego, musi bardzo uważać, by się do nich nie przebić. Na szczęście niezwykle rzadko zdarzają się takie wypadki przy pracy.

Niestety, nie tak rzadko dochodzi do stanu zapalnego zatok szczękowych w efekcie głębokiej próchnicy w którymś z górnych zębów szczęki. Bakterie, które namnażają się w zaniedbanej próchnicy, łatwo docierają bowiem do sąsiadujących zatok. Kto chce tego uniknąć, musi co pół roku odwiedzać stomatologa, by nie przeoczyć zmian próchniczych. 

Chore zęby sprzyjają powstawaniu choroby wrzodowej 

Jeśli mamy duże braki w uzębieniu albo chore zęby bolą podczas jedzenia, popełniamy poważny błąd: jemy jak kaczka, czyli połykając duże kęsy. Gdy zaś dobrze przeżuwamy każdy ugryziony kawałek jedzenia, wtedy proces trawienia rozpoczyna się już w jamie ustnej, a żołądek ma lżejszą pracę.

Kiedy trafiają do niego duże kęsy – jedzenie dłużej zalega i musi być trawione przez większą ilość soku żołądkowego. W skład soku wchodzi m.in. kwas solny, który – gdy jest w nadmiarze – sprzyja powstaniu choroby wrzodowej żołądka. Jeśli więc chcesz uniknąć bolesnych ataków choroby wrzodowej, zachowaj komplet zdrowych zębów. 

Chore zęby mogą przyczynić się do groźnych chorób serca 

Udowodniono silny związek między chorobami przyzębia a schorzeniami sercowo-naczyniowymi. Aktywny stan zapalny przyzębia przyśpiesza odkładanie się blaszek miażdżycowych w naczyniach krwionośnych (wykazano, że znajdują się w nich te same bakterie, które są obecne w jamie ustnej), co w konsekwencji może prowadzić do zawału serca lub udaru mózgu.

Jak pokazują wyniki badań Perio-Kardio, wśród pacjentów po świeżym zawale serca (2–3 dni po incydencie), ze średnią wieku 55 lat, nie było osób ze zdrowym przyzębiem. Zaawansowaną chorobę przyzębia miało ok. 40 proc. zawałowców. Choroby zapalne tkanek otaczających zęby są wyjątkowo groźne dla osób, które już chorują na serce, mogą bowiem doprowadzić do bakteryjnego zapalenia wsierdzia albo zastawek serca. 

Stany zapalne migdałków i gardła są wynikiem zakażenia paciorkowcem 

Stan zapalny migdałków podniebiennych i otaczających je tkanek miękkich gardła jest powszechnie kojarzony z przeziębieniem (np. szybkie wypicie lodowatej wody czy zjedzenie porcji lodów w czasie upałów). Jednak to nie zimno jest bezpośrednią przyczyną zapalenia (ono tylko wywołuje miejscowy spadek odporności), lecz bakterie – głównie paciorkowce. Często biorą się one z zepsutego i nieleczonego zęba, który staje się ogniskiem infekcji bakteryjnej. Jeśli więc lubisz pić zimne napoje, szczególnie dbaj o zęby, aby uniknąć stanów zapalnych migdałków i gardła. 

Kamień (płytka nazębna) i próchnica powodują nieświeży oddech 

Jeśli nie myjemy zębów co najmniej 2 razy dziennie, zaczyna się na nich tworzyć płytka nazębna, a w niej mnożą się bakterie próchnicotwórcze. Uszkadzają one nie tylko zęby i dziąsła, ale też intensywnie rozwijają się w resztkach jedzenia pozostawionych między zębami. Rozkładają owe resztki, a efektem tej pracy są cuchnące produkty rozpadu, co prowadzi do nieświeżego oddechu. Jeśli nie chcesz, by inni odwracali głowę w czasie rozmowy z tobą, pucuj zęby i systematycznie usuwaj z nich kamień nazębny i osad nazębny u dentysty lub higienistki stomatologicznej. 

Chore zęby mogą uszkodzić nerki 

Nerki wykonują ciężką pracę, aby oczyścić krew z toksyn i ubocznych produktów przemiany materii. Niestety, docierają do nich również toksyny pochodzące z różnych źródeł w organizmie – w tym z chorych zębów. Owe toksyny mogą uszkodzić nerki, na tyle skutecznie, że przestaną one pełnić funkcję sprawnego filtra, prowadząc do poważnych schorzeń, takich jak kłębuszkowe zapalenie nerek. Aby ich nie narażać – nie daj się próchnicy. 

Kamień nazębny przyczynia się do powstania paradontozy 

Jeśli co 6–12 miesięcy w gabinecie stomatologicznym nie usuniesz płytki nazębnej, będzie ona narastać i twardnieć, aż zamieni się w kamień nazębny. Ten zaś będzie się wdzierał pod dziąsła, tworząc tzw. kieszonki dziąsłowe.

Gdy kieszonki się pogłębiają, dziąsło odsuwa się od zęba (recesja dziąseł) i kurczy się. Pod wpływem warstwy kamienia szyjki zębów odsłaniają się. To właśnie paradontoza – choroba, która początkowo objawia się krwawiącymi dziąsłami, a następnie prowadzi do rozchwiania zębów, a w konsekwencji do ich utraty. Jeśli chcesz mieć wszystkie zęby w szeregu, dbaj także o dziąsła i regularnie usuwaj kamień nazębny. 

Diagnostyka i nowoczesne metody leczenia próchnicy 

Wczesne wykrycie i leczenie próchnicy jest kluczowe dla zachowania zdrowia jamy ustnej. Regularne wizyty kontrolne u stomatologa są niezbędne. Diagnostyka próchnicy obejmuje szereg metod, od tradycyjnych badań wizualnych i optycznych, przez fluorescencję, kamerę wewnątrzustną, diafanoskopię, radiografię cyfrową (zdjęcie rentgenowskie), aż po metody wykorzystujące opór elektryczny oraz nowoczesne lasery diagnostyczne i mikroskopy. 

Możliwości leczenia próchnicy zależą od stopnia jej zaawansowania. W początkowym stadium, gdy pojawiają się jedynie białe plamki i odwapnienia szkliwa, możliwe jest nieinwazyjne leczenie domowe lub profesjonalna remineralizacja szkliwa z wykorzystaniem żelu fluorkowego lub innych preparatów fluorowych. Takie działanie ma na celu wzmacnianie szkliwa. 

W przypadku widocznych ubytków konieczne jest mechaniczne usunięcie zmienionych chorobowo tkanek zęba poprzez borowanie, a następnie wypełnianie zębów (założenie plomby). Współczesna stomatologia oferuje również nowoczesne metody, takie jak leczenie ozonem, które może być stosowane w niektórych przypadkach. Gdy próchnica dotrze do miazgi zębowej, niezbędne staje się leczenie kanałowe, zwane również leczeniem endodontycznym. W skrajnych przypadkach, gdy zęba nie da się uratować, konieczna jest ekstrakcja. Po utracie zęba, w celu przywrócenia pełnej funkcji i estetyki, stosuje się rozwiązania protetyczne takie jak korona, mostek, proteza lub implant. 

Skuteczna profilaktyka i prawidłowa higiena jamy ustnej 

Skuteczna profilaktyka próchnicy jest fundamentem zdrowego uśmiechu. Kluczowa jest codzienna, prawidłowa higiena jamy ustnej. Zaleca się regularne i dokładne szczotkowanie zębów co najmniej dwa razy dziennie, najlepiej za pomocą nowoczesnych szczoteczek sonicznych, elektrycznych lub magnetycznych, które efektywniej usuwają płytkę nazębną.

Niezwykle ważne jest również czyszczenie przestrzeni międzyzębowych za pomocą nici dentystycznych, szczoteczek międzyzębowych oraz irygatora wodnego. Płukanie jamy ustnej specjalnymi płynami do płukania ust, a także czyszczenie języka skrobaczką, dopełnia codzienną pielęgnację. 

W profilaktyce próchnicy istotne są również produkty wspomagające. Pasty i płyny do płukania ust zawierające fluorek (fluor), hydroksyapatyt, ksylitol, aminofluorek czy chlorheksydynę, wzmacniają szkliwo i działają antybakteryjnie, wspierając remineralizację szkliwa. Na rynku dostępne są różnorodne produkty, takie jak pasta z fluorem, pasta antybakteryjna, pasta bez fluoru, pasta dla dzieci, pasta do fluoryzacji, naturalne pasty czy pasta remineralizująca.

Podobnie, płukanka antybakteryjna, płukanka na nadwrażliwość, płukanka ortodontyczna, płukanka z ksylitolem, płukanka z chlorheksydyną czy pianki do płukania, oferują dodatkową ochronę. Akcesoria stomatologiczne, takie jak wykałaczki dentystyczne, końcówki do szczoteczek i irygatora, oraz zestawy do wybarwiania płytki nazębnej, pomagają w utrzymaniu optymalnej higieny. 

Prawidłowa dieta odgrywa równie ważną rolę. Należy unikać nadmiernego spożywania cukrów i słodkich przekąsek między posiłkami, a zamiast tego pić wodę i spożywać zbilansowane posiłki. Regularne zabiegi higienizacji w gabinecie stomatologicznym, takie jak scaling (usuwanie kamienia nazębnego), piaskowanie (usuwanie osadu nazębnego) oraz profesjonalna fluoryzacja, są kluczowe dla zachowania zdrowych zębów i dziąseł. Osoby z protezami powinny również pamiętać o odpowiedniej higienie protez. 

Kiedy należy pilnie skonsultować się ze stomatologiem? 

Niektóre objawy wymagają natychmiastowej konsultacji ze stomatologiem, aby zapobiec poważnym komplikacjom zdrowotnym. Pilnie należy zgłosić się do dentysty, jeśli doświadczasz silnego, pulsującego bólu zęba, który nie ustępuje po lekach przeciwbólowych, szczególnie jeśli nasila się w nocy.

Alarmujące są również widoczne ropnie, opuchlizna w obrębie twarzy lub jamy ustnej, gorączka niewiadomego pochodzenia, a także trudności w przełykaniu lub otwieraniu ust. Rozchwiane zęby, nagłe krwawiące dziąsła, urazy zębów, takie jak wybicie czy ukruszenie, również wymagają natychmiastowej interwencji. Wczesne reagowanie na te sygnały może uratować ząb, a nawet zapobiec rozsiewowi infekcji po całym organizmie.