Jak łagodzić objawy IBS? „Ciało domaga się równowagi na wielu poziomach”

Ból brzucha, wzdęcia, biegunka, zaparcia, uczucie niepełnego wypróżnienia, gazy, śluz w stolcu, nudności, zmęczenie, zmienne rytmy wypróżnień — to tylko niektóre z uciążliwych objawów zespołu jelita drażliwego (IBS), które potrafią znacząco obniżyć jakość życia. Na szczęście istnieją skuteczne sposoby, by je łagodzić i odzyskać kontrolę nad codziennym funkcjonowaniem. Ekspertki wyjaśniają, jak dieta, styl życia i odpowiednie metody terapeutyczne mogą pomóc zminimalizować dolegliwości i przywrócić komfort życia.

Zespół jelita drażliwego (IBS) – czym jest i jak łagodzić jego objawy?

Zespół jelita drażliwego (ang. Irritable Bowel Syndrome, IBS) to przewlekła, czynnościowa choroba przewodu pokarmowego, której nie towarzyszą uchwytne zmiany organiczne w jelitach, ale która istotnie wpływa na jakość życia osób nią dotkniętych.

IBS charakteryzuje się nawracającymi bólami brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień – biegunkami, zaparciami lub ich naprzemiennym występowaniem. Szacuje się, że na świecie z IBS zmaga się od 10 do 15 proc. populacji, przy czym choroba ta częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn.

Objawy IBS

Objawy IBS mogą mieć różny stopień nasilenia i formę. Charakterystyczne jest to, że objawy często nasilają się w sytuacjach stresowych, po niektórych posiłkach, a także w czasie cyklu miesiączkowego u kobiet. Do najczęstszych objaów należą:

• ból lub dyskomfort w jamie brzusznej (często łagodzony po wypróżnieniu),
• wzdęcia i uczucie przelewania w brzuchu,
• biegunki, zaparcia lub ich naprzemienne występowanie,
• uczucie niepełnego wypróżnienia,
• śluz w kale,
• zwiększona potrzeba pilnych wypróżnień po posiłkach lub rano.

Przyczyny IBS

Nie ma jednej, jasno określonej przyczyny IBS. Uważa się, że za rozwój choroby odpowiada kombinacja czynników:

• zaburzenia motoryki jelit, czyli nieprawidłowe skurcze mięśni jelit,
• nadwrażliwość trzewna – nadmierna reakcja nerwów jelitowych na bodźce,
• przebyte infekcje jelitowe (tzw. IBS po infekcji – post-infectious IBS),
• zaburzenia osi mózg–jelito, związane z reakcjami na stres i emocje,
• zmiany w mikrobiocie jelitowej – dysbioza,
• czynniki psychologiczne, takie jak lęk, depresja, przewlekły stres,
• czynniki dietetyczne, np. nietolerancje pokarmowe (np. laktozy, fruktozy).

Monika Stromkie-Złomaniec, dietetyczka kliniczna, podkreśla w rozmowie z Poradnikiem Zdrowie:

- Zespół jelita nadwrażliwego (IBS) to przewlekła chorobą przewodu pokarmowego o charakterze czynnościowym przebiegająca z biegunkami, zaparciami i często wzdęciami. Kluczowym podłożem IBS-u są zaburzeniami w komunikacji osi jelito-mózg, w której czynnie uczestniczy mikrobiota jelitowa. To dlatego w postępowaniu dietetycznym należy uwzględniać strategie skierowane na odbudowę równowagi mikrobiologicznej oraz redukcję stanu zapalnego.

Jak łagodzić objawy IBS?

Leczenie IBS nie polega na eliminacji przyczyny (bo nie zawsze da się ją jednoznacznie wskazać), lecz na łagodzeniu objawów i poprawie komfortu życia pacjenta. Podejście powinno być kompleksowe i indywidualnie dobrane. 

Modyfikacja diety to jeden z podstawowych kroków. Zmiana sposobu odżywiania może znacząco zmniejszyć nasilenie objawów. Najczęściej stosowane zalecenia dietetyczne:

• unikanie pokarmów wzdymających (np. fasola, cebula, kapusta),
• ograniczenie tłuszczów, alkoholu, kofeiny i ostrych przypraw,
• wprowadzenie regularnych posiłków – najlepiej 4–5 dziennie, o stałych porach,
• spożywanie odpowiedniej ilości błonnika – w zależności od typu IBS (rozpuszczalny błonnik jak babka płesznik może być korzystny przy zaparciach),
• picie odpowiedniej ilości wody – minimum 1,5–2 litry dziennie.

- Wsparciem jest także celowana probiotykoterapia oraz colostrum. Siara poprawia szczelność bariery jelitowej, wycisza stan zapalny i promuje namnażanie się „dobrych” bakterii jednak ogromne znaczenie ma jakość colostrum. Powyższe właściwości będzie miało wyłącznie colostrum wcześnie pobierane i liofilizowane

– dopowiada Monika Stromkie-Złomaniec, dietetyczka kliniczna w rozmowie z Poradnikiem Zdrowie.

Dieta FODMAP w leczeniu IBS

To jedna z najlepiej udokumentowanych interwencji dietetycznych w IBS. Polega na ograniczeniu fermentujących węglowodanów (FODMAP – Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides and Polyols), które są słabo wchłaniane i powodują objawy jelitowe. Do produktów o wysokiej zawartości FODMAP należą m.in.:

• cebula, czosnek, por,
• jabłka, gruszki, arbuz,
• mleko i produkty mleczne (laktoza),
• nasiona roślin strączkowych,
• niektóre słodziki (np. sorbitol, mannitol).

Dieta ta powinna być prowadzona pod nadzorem dietetyka – najpierw w fazie eliminacji, a potem w stopniowym ponownym wprowadzaniu produktów.

Ponieważ stres i emocje odgrywają kluczową rolę w nasilaniu objawów IBS, warto rozważyć techniki psychologiczne i relaksacyjne:

• psychoterapia, szczególnie poznawczo-behawioralna (CBT),
• techniki oddechowe i relaksacyjne, medytacja, joga,
• regularna aktywność fizyczna (np. spacery, pływanie, pilates),
• unikanie przewlekłego stresu, planowanie czasu odpoczynku.

Magdalena Czerska, jelitolog i terapeutka żywieniowa, w rozmowie z Poradnikiem Zdrowie zwraca uwagę:

- Zespół jelita drażliwego to nie tylko kwestia trawienia – to sygnał, że ciało domaga się równowagi na wielu poziomach. W medycynie funkcjonalnej zajmujemy się nie maskowaniem objawów, a szukaniem pierwotnych przyczyn – od stresu, przez dysbiozę, po nietolerancje pokarmowe.

Najczęstsze objawy chorób jelit

Zobacz galerię 7 zdjęć

• Leki stosuje się w zależności od dominujących objawów:
• leki rozkurczowe (np. drotaweryna, mebeweryna) – na bóle brzucha,
• środki przeczyszczające – przy zaparciach (np. makrogole),
• leki przeciwbiegunkowe (np. loperamid) – przy dominującej biegunce,
• probiotyki – niektóre szczepy mogą poprawiać skład mikroflory jelitowej,
• leki przeciwdepresyjne w małych dawkach – np. trójpierścieniowe, które działają przeciwbólowo i modulują czynność jelit.

- Kluczem do ulgi jest regeneracja bariery jelitowej, odbudowa mikrobiomu i regulacja osi jelita–mózg.  Colostrum, dzięki zawartości immunoglobulin i czynników wzrostu, może wspierać odbudowę nabłonka jelitowego i zmniejszać stany zapalne.

Według mnie jedynym rozwiązaniem, która niestety bardzo często spłycane jest do jednej przyczyny, jest podejście holistycznie, to znaczy całościowe – dlatego w pracy z IBS liczy się nie tylko dieta i suplementacja, ale również sen, emocje, ruch i jakość relacji

– podkreśla Magdalena Czerska, jelitolog i terapeutka żywieniowa w rozmowie z Poradnikiem Zdrowie.

Na liście czynników łagodzących IBS, jest również wsparcie mikrobioty jelitowej:

• stosowanie probiotyków zawierających szczepy m.in. Bifidobacterium infantis, Lactobacillus plantarum, Saccharomyces boulardii,
• spożywanie fermentowanych produktów (jogurt naturalny, kefir, kiszonki),
• unikanie antybiotyków bez wyraźnej potrzeby.

Nieodzowne jest też monitorowanie stanu i prowadzenie dziennika objawów. Zaleca się prowadzenie dziennika, w którym pacjent zapisuje spożywane posiłki, objawy, stresujące sytuacje i inne czynniki, może pomóc w identyfikacji wyzwalaczy oraz lepszym dostosowaniu terapii.

IBS to schorzenie przewlekłe, ale niegroźne – nie prowadzi do uszkodzenia jelit ani zwiększonego ryzyka nowotworów. Może jednak znacznie utrudniać codzienne funkcjonowanie.

Dzięki właściwej diagnozie, zmianie stylu życia, wsparciu psychologicznemu i – w razie potrzeby – farmakoterapii, wiele osób może znacząco zmniejszyć nasilenie objawów i poprawić jakość swojego życia. Kluczem jest cierpliwość, obserwacja własnego organizmu i indywidualne podejście do leczenia.

Magdalena Czerska

Magdalena Czerska - ekspertka w zakresie zdrowia jelit, certyfikowana w medycynie funkcjonalnej, dietetyce, aromaterapii i pracy ze stresem. Jest wykładowczynią współpracującą z Instytutem AllergoSan – austriackim liderem w badaniach nad mikrobiomem i terapią probiotyczną. Łączy naukowe podejście z empatią i doświadczeniem własnej drogi zdrowotnej, wspierając innych holistycznie – przez dietę, suplementację, pracę z emocjami i zmianę stylu życia.

Monika Stromkie-Złomaniec

Z wykształcenia dietetyczka kliniczna. Współwłaścicielka poradni dietetycznej „Z kaloriami na pieńku” i bloga, na którym dzieli się swoją wiedzą i doświadczeniem. A co dzień zajmuje się dietoterapią otyłości, insulinooporności, PCOS, niedoczynności tarczycy (w tym Hashimoto), a także innymi zaburzeniami hormonalnymi i metabolicznymi. W swojej pracy fokusuje się na mikrobiocie jelitowej i przez jej pryzmat patrzy na zdrowie swoich podopiecznych. Doświadczenie nauczyło ją, że od jelit wszystko się zaczyna, dlatego uważność na nie, jest podstawą współczesnej dietoterapii. Autorka licznych artykułów, szkoleń i warsztatów. Ekspertka programów edukacyjnych podnoszących świadomość żywieniową. Współautorka książki „Karmię piersią, jem zdrowo”.

Katarzyna Głuszak