IUGR, czyli wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu

Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu (IUGR z ang. Intrauterine Growth Restriction) to sytuacja, w której dochodzi do nieprawidłowego wzrastania płodu w łonie matki i w konsekwencji jest on mniejszy w stosunku do spodziewanego wieku ciążowego. Jakie są przyczyny i objawy IUGR? Na czym polega leczenie wewnątrzmacicznego zahamowania wzrastania płodu?

Spis treści

1. IUGR a hipotrofia
2. IUGR – najczęstsze przyczyny
3. Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania: rozpoznanie
4. IUGR – postępowanie terapeutyczne

Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu (IUGR z ang. Intrauterine Growth Restriction) rozpoznaje się na podstawie obrazu ultrasonograficznego. Ustalenie etiologii zaburzenia pozwala a wdrożenie odpowiedniego postępowania terapeutycznego, a tym samym niweluje w jak największym stopniu wpływ patologii na rozwój płodu. Niestety w wielu przypadkach nie jest łatwo ocenić czynniki zaburzające prawidłowy wzrost płodu. Bez względu na mechanizm powstania zaburzenia niezwykle istotne jest objęcie ścisłym nadzorem takie pacjentki. Konieczne jest częstsze monitorowanie dobrostanu płodu z wykorzystaniem KTG oraz USG.

IUGR a hipotrofia

Terminem IUGR określamy sytuację, w której masa ciała płodu odbiega od adekwatnej dla wieku ciążowego, a dokładniej jest mniejsza niż 10 percentyl standardowej krzywej masy ciała. Definicja koncentruje się tylko i wyłącznie na masie ciała, nie bierze pod uwagę długości lub innych wymiarów płodu. Niestety, panuje powszechne błędne przekonanie, że IUGR jest tożsamym pojęciem co hipotrofia. Nic bardziej mylnego. Otóż hipotrofia może wynikać z czynników konstytucjonalnych, czyli dziecko jest mniejsze, ponieważ ma małych rodziców. Poza niską masą urodzeniową noworodek jest zupełnie zdrowy i nie wymaga specjalistycznej opieki. W przypadku IUGR przyczyna zaburzonego wzrastania zwykle wiąże się z jakąś patologię i bardzo często dziecko po urodzeniu powinno pozostać pod obserwacją. Zahamowanie wewnątrzmacicznego wzrastania dotyczy 3-10% ciąż i ze względu na formy patologii wyróżnia się postać symetryczną i asymetryczną.

IUGR – najczęstsze przyczyny

Czynniki mające bezpośredni wpływ na zaburzenie wzrastania płodu należy podzielić na płodowe, będące wynikiem nieprawidłowości w obrębie samego płodu, matczyne, kiedy problem dotyczy matki czy łożyskowe, kiedy zahamowanie wzrostu związane jest z patologią łożyska.Najczęstsze czynniki to:

• matczyne: choroby internistyczne, przede wszystkim z zakresu chorób układu krążenia, tj. nadciśnienie tętnicze, niedokrwistość, cukrzyca choroby nerek. Dużą rolę odgrywają także używki: papierosy, ponieważ nikotyna ma ogromny wpływ na ścianę naczyń krwionośnych i może zaburzać prawidłową perfuzję. Wg danych demograficznych niski status społeczny także ma niekorzystny wpływ na prawidłowy wzrost płodu. Duże znaczenie ma sama budowa macicy. Każda odmienność anatomiczna może zwiększać ryzyko IUGR-u. Nie bez znaczenia jest obecność mięśniaków macicy.
• płodowe: zaburzenia genetyczne, a w szczególności wady cewy nerwowej, choroby serca, w tym wrodzone wady serca, zakażenia wewnątrzmaciczne.
• łożyskowe: zmiany zapalne czy guzy łożyska, torbiele łożyska, przedwczesne oddzielanie się łożyska

Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania: rozpoznanie

Pierwsze podejrzenie nieprawidłowego wzrastania lekarz może wysunąć już podczas badania ginekologicznego, kiedy ocenia wysokość dna macicy. W przypadku nieprawidłowego wzrastania wysokość dna nie odpowiada wiekowi ciążowemu. Kolejnym krokiem jest ocena ultrasonograficzna płodu. W przypadku omawianej patologii nie wystarczające jest wykonanie jednorazowo biometrii płodu, ale szczególnie istotne jest aby takie pomiary regularnie powtarzać i oceniać trend wzrostu płodu. Oczywiście poza oceną wymiarów konieczne jest ustalenie wieku ciążowego, jeżeli cykle menstruacyjne były nieregularne termin porodu ustala się na podstawie badania USG z I trymestru.

Jak zostało nadmienione wyżej zahamowanie wewnątrzmacicznego wzrastania może być symetryczne, które pojawia się już na wczesnym etapie ciąży i jest równomierne, czyli wymiary kości długich, obwód brzuszka oraz głowy są symetrycznie mniejsze niż stosowne dla wieku ciążowego. Przyczyną może być ciąża wielopłodowa czy infekcja wewnątrzmaciczna. Typ asymetryczny dotyczy II lub III trymestru ciąży i manifestuje się wyraźnym zmniejszeniem obwodu brzuszka niż główki płodu. Przyczyną może być cukrzyca ciężarnych nie poddająca się leczeniu, nadciśnienie tętnicze czy niedożywienie ciężarnej.

IUGR – postępowanie terapeutyczne

Do tej pory nie udało się ustalić postępowania w przypadku ograniczonego wewnątrzmacicznego wzrastania płodu. Głównym celem leczenia jest eliminacja czynnika sprawczego. Kobiety z zaburzeniami wzrastania płodu powinny pozostać pod ścisłym nadzorem: USG I KTG oraz kontrola ruchów płodu. Zaleca się także zdrowy tryb życia, unikanie stresu, zbilansowana dieta, odpoczynek. Zwiększony nadzór nad pacjentkami wynika z częstszego obumarcia płodu powyżej 36 tygodnia ciąży. Sposób zakończenia ciąży powinien uwzględniać aktualny dobrostan płodu mierzony na podstawie pomiaru indeksu pulsacji tętnicy środkowej mózgu oraz tętnicy pępowinowej. Nieprawidłowe spektra tych przepływów świadczą o centralizacji krążenia, co wiąże się zagrożeniem dla życia dziecka.

Poród dziecka powinien odbyć się w ośrodku specjalistycznym, aby zapewnić jak najlepszą opiekę. Jest to ważne, ponieważ pacjenci ze zdiagnozowanym IUGR-em są narażeni w większym stopniu na niedotlenienie okołoporodowe, kwasicę czy zaburzenia gospodarki węglowodanowej pod postacią hipoglikemii.

Z badań długofalowych wynika, że dalszy rozwój dzieci i jego prawidłowość wiąże się z przyczyną omawianej patologii. Rozwój może być jak najbardziej prawidłowy, ale może być opóźniony pod względem fizycznym i intelektualnym.

Tak jak w każdej patologii, również w przypadku zahamowania wewnątrzmacicznego wzrastania niezwykle istotna jest profilaktyka, a zatem eliminacja na możliwie najwcześniejszym etapie czynników ryzyka th. Choroby matki (nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, niedokrwistość), używki: palenie tytoniu, alkohol czy prewencja zakażeń wewnątrzmacicznych.