Antybiotyki mniej skuteczne, gdy za dużo ważysz. Problem nie tylko w masie ciała

Otyłość może negatywnie wpływać na wchłanianie, skuteczność i wydalanie antybiotyków donosi prestiżowy "The Lancet". Generalnie lekarze na całym świecie od dawna podejrzewali, że może być problem, ale teraz okazuje się, że standardowe dawki mogą być nie tylko za duże, ale także za małe.

Cięższy przebieg chorób infekcyjnych u osób z otyłością to fakt i problem, którego skalę świat dostrzegł pełniej w czasie pandemii COVID-19.

Osoby z otyłością okazały się być w grupie wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu choroby, powikłań i zgonu. Nie inaczej jest w przypadku wielu chorób infekcyjnych (wirusowych i bakteryjnych).

Teraz za sprawą międzynarodowego zespołu badaczy (Leiden University, University of Mississippi, University of Michigan, Universitaire de Bruxelles, Freie Universitaet Berlin, Hartford Hospital, University of Queensland, Uppsala University) i reprezentantów liczących się organizacji od zdrowia publicznego oraz bezpieczeństwa infekcyjnego, dowiadujemy się, że otyłość wpływa znacząco na obniżenie skuteczności antybiotykoterapii.

Więcej ciała, potrzebna większa dawka? Nie do końca o to chodzi.

Rozsądne dawkowanie przeciw superbakteriom

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podkreśla potrzebę bardziej efektywnego stosowania antybiotyków, aby zachować ich przydatność i powstrzymać narastający problem lekooporności bakterii, które stają się  coraz bardziej śmiertelnym zagrożeniem na całym świecie.

Przywykliśmy do tego, że dzieciom lekarze wyliczają dawkę antybiotyku na podstawie masy ciała. W przypadku dorosłych ma być wygodnie - najczęściej dawka jest wystandaryzowana dla wszystkich i rzadko modyfikowana ze względu na indywidualne parametry.

Międzynarodowe badania wyraźnie pokazują, że w przypadku wielu leków praktycznie nie ma to większego znaczenia. Są jednak i takie antybiotyki, które w podstawowej dawce okazują się nieskuteczne u osób z otyłością, a także takie, które należy im podawać ze szczególną ostrożnością ze względu na możliwą toksyczność i nasilenie działań niepożądanych.

Wciąż zapominamy, że otyłość to poważna choroba, która nie tylko upośledza inne narządy, ale sama może nas zabić. Wiele schorzeń jest przeciwwskazaniem do stosowania określonych leków. Nie inaczej powinno być z antybiotykami i otyłością. Trzeba poznać precyzyjnie zagrożenia w tym zakresie.

Zobacz: 6 chorób prowadzących do otyłości

Zobacz galerię 7 zdjęć

Otyłość zmienia działanie antybiotyków

W artykule opublikowanym w czasopiśmie "The Lancet Infectious Diseases" zespół opisuje swoje badania jako dogłębny, systematyczny przegląd literatury medycznej na temat dawkowania i antybiotyków. Wnioski płynące z przeprowadzonych badań stworzyły ramy dla wytycznych, które powinny szybko znaleźć odzwierciedlenie w codziennej praktyce lekarskiej.

Otyłość może zmieniać farmakokinetykę antybiotyków z powodu zmian fizjologicznych, takich jak skład ciała i dysfunkcja narządów, które skutkują zwiększoną lub zmniejszoną ekspozycją na leki w osoczu lub w miejscu infekcji

- pisze główna autorka dr Anne-Grete Märtson, badaczka farmakologii z Leiden University (Uniwersytet w Lejdzie, w Holandii). Wraz ze swoimi współpracownikami, Märtson przedstawia mocne argumenty za wytycznymi dotyczącymi dawkowania antybiotyków w oparciu o otyłość.

Naukowcy zastosowali standardową definicję otyłości (BMI 30 lub więcej) i dowiedli, że otyłość może zmienić sposób, w jaki antybiotyki są wchłaniane, rozprowadzane i wydalane z organizmu.

Główne problemy, z jakimi borykają się osoby otyłe, a mają wpływ na działanie antybiotyków, to zwiększona masa tłuszczowa (tłuszcz jest tkanką prozapalną), upośledzona czynność nerek i/lub wątroby. Szczególnie niepokojąca w wątrobie jest dysfunkcja cytochromu P450, grupy enzymów odpowiedzialnych za metabolizowanie leków.

Które antybiotyki zmieniają właściwości u osób z otyłością?

Märtson i jej współpracownicy badali szereg klas antybiotyków i to, jak masa ciała wpływa na metabolizm leków. 

Otyłość nieznacznie zmienia farmakokinetykę antybiotyków β-laktamowych, więc dowody nie przemawiają za rutynowym dostosowywaniem dawek ze względu na masę ciała. W przypadku aminoglikozydów i glikopeptydów wpływ otyłości na farmakokinetykę jest oczywisty i zaleca się dawkowanie w zależności od masy ciała.

– podkreślają badacze.

Antybiotyki β-laktamowe obejmują tak powszechnie przepisywane leki, jak penicyliny, cefalosporyny, karbapenemy i monobaktamy. Nie ma potrzeby leczenia otyłych pacjentów inaczejtymi preparatami.

Aminoglikozydy w leczeniu bardzo poważnych infekcji, zwłaszcza tych wywołanych przez bakterie Gram-ujemne to takie leki jak: gentamycyna, streptomycyna i neomycyna. Antybiotyki glikopeptydowe to między innymi bardzo silny lek - wankomycyna.

Wszystkie te antybiotyki wymagają korekty dawkowania ze względu na masę ciała. Przykładowo podtrzymujące dawki wankomycyny powinny być zindywidualizowane i monitorowane pod kątem terapeutycznym w taki sposób, by zwiększyć prawdopodobieństwo osiągnięcia skutecznej, ale nietoksycznej ekspozycji na leki.

Co do fluorochinolonów wydano takie zalecenia:

- Wyższe lub częstsze dawkowanie skutkujące większą ekspozycją ogólnoustrojową powinno być brane pod uwagę u pacjentów z otyłością i ciężkimi, głęboko osadzonymi infekcjami, aby osiągnąć odpowiednie stężenie w tkankach – stwierdził zespół.

Inne grupy antybiotyków będą poddane analizie w kolejnych badaniach.

Infekcja u osób z otyłością to trochę inna choroba

Jak tłumaczy dr Patrycja Wachowska-Kelly, diabetolożka specjalizująca się w leczeniu otyłości, osoby otyłe kiepsko sobie radzą z pokonywaniem chorób, choćby z wszelkimi infekcjami dróg oddechowych. Nadmiar tkanki tłuszczowej utrudnia pracę przepony, mięśni międzyżebrowych czy skrzydełek nosa. Przy utrudnionym oddychaniu te mięśnie znacząco wspomagają wentylację, ale nie u osób otyłych.

Przepona nie może kurczyć się prawidłowo, bo tłuszcz uciska płuca. Płuca osoby otyłej wyglądają jak płuca dziecka, a muszą dotlenić każdą komórkę. Nie ma rozprężenia, ta wydolność jest gorsza, przepompowanie krwi problematyczne, serce też nie daje rady. Konsekwencją jest niewydolność krążeniowo-oddechowa. Wielu otyłych w ogóle nie toleruje pozycji leżącej z powodu bezdechu.

Lista powikłań otyłości jest długa: cukrzyca, niepłodność, nietrzymanie moczu, miażdżyca, nadciśnienie, wreszcie zawały i udary - to tylko niektóre konsekwencje.

Zrozumiałe jest więc, że dobór leków, ich dawkowanie i częstość podawania zawsze wymaga indywidualnego podejścia i szczególnej ostrożności. Szczęśliwie, antybiotyki są dostępne wyłącznie na receptę, a świadomość lekarzy w tym zakresie rośnie.

Podejmując decyzje o dawkowaniu w przypadku otyłości, należy wziąć pod uwagę nasilenie choroby, miejsce infekcji, podatność patogenu i potencjalną toksyczność antybiotyków

- podsumowują badacze, zapowiadając dalsze prace w tym zakresie i zalecając szczególną ostrożność wobec leków, co do których nie ma jeszcze precyzyjnych wytycznych.

Eliza Dolecka