- Badanie z University of Cambridge ujawnia, jak samotność zmienia działanie „systemu nagrody” w mózgu nastolatka.
- Izolacja społeczna może uruchomić błędne koło, które utrwala poczucie osamotnienia i utrudnia wyjście z kryzysu. Problemy ze snem są jednym z czynników, które nasilają uporczywe negatywne myśli i znacząco pogłębiają uczucie izolacji.
- Polscy naukowcy potwierdzili bezpośredni związek samotności z czterema kluczowymi objawami depresji, w tym anhedonią.
- Dane pokazują, że liczba prób samobójczych wśród młodzieży w Polsce wzrosła o 148% w ciągu zaledwie dwóch lat.
Jak samotność wpływa na mózg? Dotkliwe skutki widać już u nastolatków
Okres dojrzewania to czas, w którym relacje z rówieśnikami są niezwykle ważne dla samopoczucia i rozwoju. Co się dzieje, gdy tych kontaktów zabraknie? Zaskakujących odpowiedzi dostarcza badanie naukowców z University of Cambridge. Pokazało ono, że nawet krótka izolacja od znajomych sprawiała, że nastolatki w wieku 16-19 lat chętniej i szybciej podejmowały wysiłek, by zdobyć jakąś „nagrodę”.
Co ciekawe, efekt ten był najsilniejszy u tych młodych ludzi, którzy po okresie odosobnienia czuli się najbardziej samotni. To sugeruje, że młody umysł, pozbawiony kontaktów społecznych, próbuje znaleźć inne źródła satysfakcji, intensyfikując dążenie do osiągnięcia celu w innych dziedzinach.
To zjawisko ma swoje głębokie korzenie w biologii mózgu, który w okresie dojrzewania jest szczególnie wyczulony na wszelkiego rodzaju nagrody. Jak wyjaśniono na łamach „Frontiers in Psychiatry”, samotność w tym czasie może na długo zmieniać działanie systemu dopaminergicznego (czyli wewnętrznego układu motywacji i odczuwania przyjemności). Szczególnie dotyczy to obszaru zwanego jądrem półleżącym, które działa jak centrum zarządzania nagrodami w naszym mózgu.
W efekcie, gdy brakuje kontaktów z ludźmi, mózg nastolatka staje się bardziej reaktywny na inne bodźce, co wpływa na jego codzienne decyzje. Z kolei badacze na łamach „Developmental Cognitive Neuroscience” sugerują, że ta wzmożona pogoń za nagrodą może być naturalnym mechanizmem, który popycha młodą osobę do szukania kontaktów i budowania relacji, tak kluczowych dla zdrowia psychicznego.
Samotność, depresja i problemy ze snem. Jak wzajemnie się napędzają?
Niestety, samotność często działa jak błędne koło, z którego trudno się wydostać, co opisano w modelu teoretycznym na łamach „Applied Developmental Science”. Izolacja społeczna prowadzi do zmian w zachowaniu i biologii organizmu, a te z kolei jeszcze bardziej pogłębiają poczucie osamotnienia.
W okresie dojrzewania, kiedy ciało i umysł silniej reagują na stres, naturalna chęć budowania więzi może zostać zastąpiona przez instynktowną postawę obronną (czyli „walcz lub uciekaj”). Taka zmiana sprawia, że nastolatek w kontaktach z innymi staje się bardziej wycofany lub defensywny, co niestety jeszcze bardziej oddala go od rówieśników i zamyka w pułapce samotności.
Skutki długotrwałego poczucia osamotnienia sięgają znacznie głębiej niż tylko sfera towarzyska, uderzając bezpośrednio w zdrowie psychiczne. Potwierdza to polskie badanie naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego, przeprowadzone wśród młodzieży z Młodzieżowych Ośrodków Wychowawczych. Wykazało ono wyraźny związek samotności z kluczowymi objawami depresji, takimi jak smutek, poczucie bezwartościowości, niepokój, a także anhedonia (czyli utrata zdolności do cieszenia się z rzeczy, które kiedyś sprawiały przyjemność).
Jakby tego było mało, problemy ze snem, które często towarzyszą nastolatkom, mogą dodatkowo pogarszać sytuację. Według publikacji w „Applied Psychology Health and Well-Being”, niewyspanie nasila samotność poprzez dwa mechanizmy: prowadzi do ruminacji (czyli natrętnego, ciągłego analizowania negatywnych myśli) oraz osłabia ogólną odporność psychiczną.
Prawdziwa cena samotności: dramatyczny wzrost prób samobójczych wśród młodzieży
Niestety, nie są to tylko teoretyczne modele. Skala problemu w Polsce jest naprawdę duża, co pokazują twarde dane. Zgodnie z raportem HBSC Polska, przygotowanym na podstawie ankiet wśród ponad 6 tysięcy uczniów, niemal co trzeci nastolatek w wieku 11-17 lat czuje się samotny „często” lub „zawsze”.
Problem ten nie znika z wiekiem. Badanie Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu wykazało, że choć aż 68% dorosłych Polaków doświadcza samotności, to właśnie nastolatki i młodzi dorośli (do 35. roku życia) odczuwają ją najmocniej. Co gorsza, tendencja jest wzrostowa. Analiza CBOS ujawniła, że odsetek dorosłych w Polsce, którzy czują się samotni „bardzo często” lub „zawsze”, podwoił się w porównaniu z rokiem 2017.
Najbardziej bolesnym dowodem na to, jak poważne są konsekwencje pogłębiającej się izolacji, są statystyki dotyczące prób samobójczych. Dane dla Polski są wstrząsające. Według policyjnych statystyk odnotowano ponad 2 tysiące prób samobójczych wśród dzieci i młodzieży poniżej 18. roku życia, co oznacza dramatyczny wzrost o niemal 150% w ciągu zaledwie dwóch lat (2022 r. w porównaniu do 2020 roku).
To nie jest wyłącznie polski problem. Dane amerykańskiego Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) pokazują, że aż 40% uczniów szkół średnich w USA stale odczuwało smutek lub beznadzieję. Te liczby pokazują, że samotność i związane z nią problemy psychiczne młodych ludzi to jedno z najpilniejszych wyzwań naszych czasów, które wymaga zrozumienia, uwagi i wsparcia na każdym poziomie.
