Bankowanie łożyska. Nowe możliwości dla medycyny regeneracyjnej

Lista chorób, które można leczyć za pomocą krwiotwórczych komórek macierzystych jest coraz dłuższa. Należą do nich m.in. białaczka, inne wybrane nowotwory, choroby układu krwiotwórczego i odpornościowego, choroby metaboliczne oraz wiele innych. Od 2024 roku przyszli rodzice oprócz bankowania krwi pępowinowej, mogą też zabezpieczyć komórki tkankowe z łożyska, co daje większy potencjał wykorzystania ich w medycynie regeneracyjnej.

W każdej minucie ciąży krew jest pompowana do łożyska, które dostarcza wartości odżywczych dziecku. Krew matki i dziecka nie mieszają się, więc łożysko stanowi pewnego rodzaju barierę.

Łożysko wiąże z kontrowersyjnymi przekonaniami, które pokutują do dziś, mówią one np. że jego zjedzenie przez kobietę wspomaga jej regenerację i poprawia laktację. Jednak nie ma na to żadnych dowodów potwierdzonych badaniami. Z drugiej strony tkankowe komórki macierzyste zawarte w łożysku to nie mity, lecz fakty i także realna, poparta wieloletnimi badaniami możliwość wykorzystania ich we współczesnej medycynie.

Źródła komórek macierzystych

Przez wiele lat podstawowym źródłem pozyskania krwiotwórczych komórek macierzystych był szpik, gdyż jest to źródło powszechnie dostępne, a komórki ze szpiku można pobrać w niemal każdym momencie życia człowieka. To źródło wiąże się jednak z koniecznością znalezienia odpowiedniego dawcy komórek. Żeby przeszczepienie było możliwe, musi być zgodność co najmniej 9 na 10 antygenów transplantacyjnych w układzie HLA między dawcą i biorcą krwiotwórczych komórek macierzystych. Sprawia to, że znalezienie zgodnego dawcy jest bardzo trudne, potrafi trwać bardzo długo, a czasem okazuje się niemożliwe.

Warto jednak wiedzieć, że szpik nie jest jedynym źródłem krwiotwórczych komórek macierzystych. Znajdują się one także w krwi pępowinowej, pozostającej w naczyniach sznura pępowinowego po narodzinach dziecka. Są to pierwotne i niewyspecjalizowane komórki macierzyste. Niestety krew pępowinową można pobrać tylko raz w życiu, dlatego w trakcie ciąży, warto pomyśleć o możliwości jej bankowania.

Oprócz krwiotwórczych komórek macierzystych z krwi pępowinowej, możliwe jest także pozyskanie tkankowych komórek macierzystych. Są one zawarte w sznurze pępowinowym oraz łożysku. Ich charakterystyczną cechą jest to, że mogą przekształcać się m.in.: w tkankę chrzęstną, kostną lub tkankę nerwową. Dzięki swoim właściwościom, mają zastosowanie w medycynie regeneracyjnej. Sznur pępowinowy i łożysko można w bardzo łatwy sposób pozyskać po porodzie. Lekarz lub położna odcina fragment sznura pępowinowego (o długości 10-15 cm) i umieszcza w specjalnym pojemniku. W drugim pojemniku, umieszczane jest całe łożysko. W laboratorium banku komórek macierzystych tkanki pępowiny i łożyska są badane oraz preparowane, a następnie zamrażane. Zabezpieczenie obydwu materiałów znacząco rozszerza zakres terapii, z których rodzina będzie mogła skorzystać w przyszłości, jeśli zajdzie taka potrzeba.

Komórki tkankowe mają zdolność do przekształcania się w inne komórki oraz posiadają właściwości parakrynne, czyli wydzielają związki biologicznie aktywne, które na przykład są zdolne do naprawy uszkodzonych tkanek, zwiększają przeżywalność innych komórek, zmniejszają stan zapalny, chronią przed zwłóknieniem i pobudzają tworzenie nowych naczyń krwionośnych. Łożysko jest także źródłem różnorodnych białek przydatnych w medycynie regeneracyjnej, tak więc sama tkanka łożyska może być stosowana jako komponent medyczny lub produkt leczniczy terapii zaawansowanej – mówi dr n. med. Dariusz Boruczkowski, specjalista chorób dzieci i transplantologii klinicznej.

Jeszcze do niedawna w Polsce można było bankować jedynie komórki krwiotwórcze z krwi pępowinowej, natomiast od kwietnia 2024 roku przyszli rodzicie mają możliwość bankowania całego łożyska. Dzięki takiej procedurze można przechowywać więcej rodzajów komórek macierzystych, co zwiększa potencjał wykorzystania ich w przyszłości.

Coraz więcej zastosowań w medycynie

Komórki macierzyste są to pierwotne, niewyspecjalizowane komórki, mające olbrzymi potencjał do namnażania oraz zdolność do przekształcania się w wyspecjalizowane komórki. Rozpoznają uszkodzone tkanki i są wstanie wspomóc ich naprawę przybierając postać tkanki, do której zostały podane, np. kostnej czy mięśniowej. Dzięki temu mogą odbudowywać m.in. naczynia krwionośne, regenerować blizny, uszkodzone nerwy,  przyczyniają się do gojenia ran oraz hamują reakcje zapalne i immunologiczne.

Komórki macierzyste to pojęcie coraz częściej pojawiające się w kontekście nowoczesnych terapii leczniczych. Obecnie używane są do leczenia głównie w hematologii, onkologii oraz neurologii. Choroby, które można leczyć za pomocą komórek macierzystych to m.in.: białaczka, inne wybrane nowotwory, choroby układu krwiotwórczego i odpornościowego, choroby metaboliczne i wiele innych. W ostatnich latach komórki macierzyste są wykorzystywane również w terapii spektrum autyzmu czy mózgowego porażenia dziecięcego. Stosuje się je w leczeniu zarówno dzieci, jak i osób dorosłych. Prowadzone są badania nad wykorzystaniem ich w nowych jednostkach chorobowych.

Aktualnie prowadzone są badania dotyczące zastosowania w medycynie regeneracyjnej samego łożyska w charakterze biomateriału, w postaci hydrolizatu, hydrożeli, scaffoldów – specjalistycznych podłoży lub rusztowań do zastosowań chirurgicznych, ortopedycznych, dermatologicznych i neurologicznych. Zastosowanie tkanki łożyska do celów medycznych badane jest więc minimum dwukierunkowo: jako biomateriał w ortopedii, leczeniu ran i okulistyce oraz jako źródło komórek tkankowych, ocenianych już w badaniach klinicznych, na przykład w endokrynologii, w chorobach zwłóknieniowych płuc oraz w innych gałęziach dzisiejszej medycyny regeneracyjnej: udar niedokrwienny mózgu, zwyrodnienie stawów oraz w transplantologii (choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi) – dr n. med. Dariusz Boruczkowski.

Jak bankować komórki macierzyste?

Jeśli lekarz lub położna nie pobierze krwi pępowinowej przy porodzie, zostaje ona zutylizowana razem z łożyskiem i pępowiną. Aby bankować komórki macierzyste, należy zgłosić się do jednego z banku komórek macierzystych w celu podpisania umowy i odebrania zestawu do pobrania krwi pępowinowej, sznura pępowinowego lub łożyska. Należy zabrać go ze sobą na porodówkę. Podczas porodu zestaw przekazuje się położnej lub lekarzowi, którzy pobiorą krew pępowinową i łożysko. Bez względu na to czy poród odbywa się drogami natury, czy przez cięcie cesarskie, możliwe jest pobranie krwi pępowinowej lub fragmentu łożyska nawet przy tzw. późnym odpępnieniu.

Pozyskanie materiału biologicznego jest bezpieczne i bezbolesne zarówno dla matki, jak i dla dziecka.  Komórki macierzyste przechowywane są w odpowiednio niskiej temperaturze w oparach ciekłego azotu, dzięki czemu nie tracą swoich właściwości i mogą zostać użyte w każdej chwili w przyszłości.