Dlaczego niektóre decyzje podejmujemy z pełnym przekonaniem, a inne nie?

Po raz pierwszy zespół naukowców postanowił zbadać, dlaczego niektóre podejmowane decyzje „z góry” wydają się słuszne, a inne pozostawiają w nas niepewności. Skąd bierze się w nas to uczucie?

Zaufanie, jakie pokładamy we własnych decyzjach, opiera się na subiektywnym oszacowaniu wartości, którego zazwyczaj dokonujemy automatycznie. Każdy z nas niektóre decyzje podejmuje intuicyjnie, ponieważ od razu wydają się nam słuszne. Inne z kolei budzą w nas w wątpliwości tak duże, że musimy dokonać ich rewizji.

Naukowcy z ETH Zurich i Uniwersytetu w Zurychu wykorzystali eksperymentalne dane do opracowania modelu komputerowego, dzięki czemu byli w stanie przewidzieć, w jaki sposób dana osoba będzie dokonywać wyboru, a także, dlaczego po podjęciu decyzji będzie czuć się pewnie lub mieć wątpliwości.

W tym celu sprawdzono, w jaki sposób uczestnicy badań oceniają i wybierają codzienne produkty spożywcze. 33 uczestników analiz zostało poproszonych o ocenę 64 produktów z dwóch sieci supermarketów.

W pierwszej części eksperymentu ochotnikom pokazywano zdjęcie każdego produktu na ekranie i pytano ich o to, czy chcieliby go zjeść pod koniec eksperymentu. W kolejnym etapie pokazano badanym serie zdjęć, które przedstawiały dwa produkty jednocześnie. W każdym przypadku proszono uczestników o wybór jednej z opcji i ocenę pewności swojej decyzji. By badanie było bardziej realistyczne, uczestnicy po zakończeniu eksperymentu musieli spożywać dane produkty.

Zarówno podczas oceny, jak i na etapie podejmowania decyzji, wykorzystano skaner oczu, by określić, czy ochotnicy więcej czasu spędzili, patrząc na jeden z dwóch produktów, a także jak często ich wzrok przesuwał się z jednej strony na drugą.

Dzięki analizie zebranych danych oraz wykorzystaniu modelu komputerowego, który mógł przewidzieć, w jakich warunkach ludzie będą mieli zaufanie do swoich decyzji, a w jakich nie, grupie badaczy udało się ustalić, że podejmowane decyzje najprawdopodobniej będą słuszne, jeśli włożyliśmy dużo uwagi na rozważenie różnych opcji, które były z nim związane i mamy świadomość, że rzeczywiście to zrobiliśmy.

Opracowany model wykorzystywał wzorce ruchu oczu uczestników, by sprawdzić, ile faktycznie wysiłku włożyli w ocenę i porównanie różnych produktów. Zdaniem ekspertów zdolność do kwestionowania i rewizji błędnych decyzji jest zależna od tego, jak dobrze jesteśmy w stanie ocenić, czy dokładnie rozważyliśmy możliwe opcje i czy pozwoliliśmy się rozproszyć podczas procesu podejmowania decyzji.

Autorzy badania uważają także, że umiejętność kwestionowania złych decyzji i zaufania do dobrych zależy w dużej mierze od tego, w jakim stopniu dana osoba jest świadoma własnych wartościujących ocen i porównań po dokonaniu decyzji. Badacze określili to mianem introspekcji.

Po dokonaniu wyboru możemy mieć wątpliwości co do własnej oceny i rewidować ją tylko, gdy rzeczywiście mamy świadomość tego, że nie poświęciliśmy wystarczającej uwagi podczas porównywania różnych opcji. Zdaniem badaczy ta zdolność ma kluczowe znaczenie w samokontroli – prawdopodobnie bez niej działalibyśmy w oparciu tylko o nasze preferencje.

Patrycja Pupiec