Przeszczep komórek macierzystych rąbka rogówki
Przeszczep komórek macierzystych rąbka rogówki to przełom w okulistyce, ponieważ może przywrócić wzrok pacjentom, u których doszło do termicznego lub chemicznego oparzenia powierzchni oczu, np. w wyniku wybuchu petardy czy oparzenia wapnem. Dotychczasowe metody leczenia nie zawsze były skuteczne, a dodatkowo wiązały się z licznymi powikłaniami.
Spis treści
- Przeszczep komórek macierzystych rąbka rogówki - na czym polega?
- Przeszczep komórek macierzystych rąbka rogówki w Polsce
- Przełom w leczeniu osób z oparzeniami termicznymi i chemicznymi oczu. Przeszczep komórek macierzystych rąbka rogówki może im przywrócić wzrok
Przeszczep komórek macierzystych rąbka rogówki może przywrócić wzrok pacjentom, u których doszło do zniszczenia komórek pokrywających rogówkę w wyniku oparzenia środkami chemicznymi lub urazu termicznego.
Rogówka to wypukła, przezroczysta, pozbawiona naczyń krwionośnych warstwa pokrywająca jego przednią część. U zdrowej osoby nabłonek przedni rogówki jest stale wymieniany (ulega zniszczeniu lub podlega procesom starzenia) i zastępowany (co 3 do 10 dni) dzięki obecności komórek macierzystych rąbka rogówki (to wąska, przejściowa strefa o szerokości około 1 mm, mieszcząca się na granicy rogówki, spojówki i twardówki).
Uszkodzenie tego obszaru, np. w wyniku czynników chemicznych bądź termicznych, może doprowadzić do neowaskularyzacji, czyli pojawienia się naczyń krwionośnych, narastania spojówki na rogówkę, zmniejszenia przezroczystości rogówki oraz znacznego pogorszenia widzenia. Objawami towarzyszącymi są ból, światłowstręt, łzawienie, kurcz powiek, przewlekłe zapalenie i zaczerwienienie oka
Konsekwencją uszkodzenia rogówki jest niedobór lub niewydolność komórek macierzystych jej rąbka (LSCD, ang. limbalstemcelldeficiency) i utrata jej przezroczystości, co wiąże się z utratą widzenia.
Wtórny i nabyty niedobór komórek macierzystych rąbka rogówki
Niedobór lub niewydolność komórek macierzystych rąbka rogówki może mieć charakter wrodzony bądź nabyty. Pierwotny, występuje bardzo rzadko i wiąże się z wrodzonym brakiem tęczówki oraz zespołem KID obejmującym: keratopatię rogówki, rybią łuskę, głuchotę, erytrokeratodermię i twardówkorogówkę.
Zaś wtórna niewydolność rąbka rogówki (KRM) związana jest głównie z oparzeniami powierzchni oka (termicznymi i chemicznymi, powstającymi często w wyniku wypadku przy pracy).
Do tej grupy zaliczają się także: zespół Stevensa i Johnsona, noszenie soczewek kontaktowych, infekcje rogówki, zmiany nowotworowe, obwodowe wrzodowe choroby rogówki czy też keratopatia neurotroficzna (związana z uszkodzeniem nerwów zaopatrujących rogówkę).
Stopień uszkodzenia rąbka rogówki komórek macierzystych ustala się przede wszystkim na podstawie wywiadu klinicznego czy też badania w biomikroskopie (lampa szczelinowa). Diagnozę można poprzeć badaniem cytologicznym (cytologia impresyjna).
Przeszczep komórek macierzystych rąbka rogówki - na czym polega?
Jak wygląda leczenie, gdy dojdzie do termicznego lub chemicznego oparzenia rogówki? W początkowej fazie leczenia stawia się na maksymalną ochronę uszkodzonych tkanek oraz wspomaganie procesu regeneracyjnego. Konserwatywne sposoby leczenia opierają się na leczeniu podtrzymującym, ograniczeniu procesów zapalnych, usuwaniu tkanek martwych oraz zastosowaniu opatrunku z owodni, a ich efekty zależą od obecności komórek macierzystych, które przetrwały uraz lub chorobę.
Jeśli nie ma komórek macierzystych, jedyną opcją leczenia jest przeszczep. Do tej pory komórki macierzyste rąbka rogówki można było pozyskać z drugiego, zdrowego oka, od dawcy spokrewnionego lub od zmarłego. Zabiegi te są finansowane przez NFZ.
Jednak wymienione metody leczenia wiążą się z długotrwałym leczeniem, przyjmowaniem do końca życia leków immunosupresyjnych (w przypadku przeszczepów allogenicznych), dużym ryzykiem odrzucenia przeszczepu, poważnymi powikłaniami, a do tego nie zawsze przynoszą oczekiwane efekty.
Inaczej jest w przypadku najnowszej metody, która polega na przeszczepie hodowanych w laboratorium komórek macierzystych nabłonka rogówki pobranych ze zdrowego oka pacjenta.
Po przeszczepie komórki macierzyste przez całe życie produkują nabłonek komórki.
Nowa opcja terapeutyczna, ma postać przezroczystej, okrągłej płytki utworzonej z żywych autologicznych komórek ludzkiego nabłonka rogówki zawierających komórki macierzyste rąbka rogówki.
Aby uzyskać taką płytkę, należy pobrać niewielką część (1-2 mm kw) zdrowej tkanki rąbka rogówki. Jest to bardzo mało, biorąc pod uwagę, że w przypadku CLAU (autologiczny przeszczep rąbka rogówki i spojówki) trzeba pobrać około 20 mm kw bioptatu rąbka rogówki.
Kolejny etap to hodowla komórek macierzystych w specjalnych kontrolowanych warunkach w certyfikowanym laboratorium, w którym przez ok. pół roku są "odżywiane" i namnażane.
Wyhodowany materiał przechodzi szereg badań pod względem serologicznym, bakteriologicznym i jest transportowany w odpowiednim pojemniku do placówki medycznej, w której odbędzie się przeszczep. Warto wiedzieć, że podróż może się odbyć tylko drogą lądową. Zmiana ciśnienia, do której dochodzi podczas lotu samolotem, mogłaby zniszczyć komórki.
Przeszczep komórek macierzystych rąbka rogówki, jako przeszczep autologiczny, zmniejsza ryzyko odrzucenia przez pacjenta, nie ma też potrzeby podawania leków immunosupresyjnych do końca życia.
Przed dokonaniem przeszczepu należy usunąć uszkodzoną tkankę powierzchniową rogówki. Zoperowane oko zostaje zabezpieczone plastrami na cztery dni. Warto zaznaczyć, że w tym czasie lekarze nie podają żadnych leków. W piątym dniu, przy użyciu optycznego tomografu koherentnego, można zobaczyć nabłonek, który pokrywa powierzchnię oka. Przez kolejne dwa tygodnie lekarze nadal nie aplikują pacjentowi leków, np. kropli do oczu, które zawierają substancje, mogące uszkodzić lub zniszczyć przeszczep.
– Ta procedura jest rewolucyjna z uwagi na to, że potrzebujemy tylko bardzo małego fragmentu rąbka rogówki z oka zdrowego, więc ryzyko jego uszkodzenia jest praktycznie zerowe. Stara metoda, w której potrzebowaliśmy większego wycinka, również działa i nie jest ona zła, natomiast wiązała się z tym ryzykiem, którego teraz nie ma – mówi agencji informacyjnej Biznes Newseria prof. dr hab. n. med. Elisabeth Messmer z Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana w Monachium.
Cechą wyróżniającą tej terapii jest to, że przeszczep zawiera namnożone, odpowiednie komórki macierzyste. W przypadku innych technik transplantacyjnych nie wiemy jaką pulę komórek przeszczepiamy.
Metoda ta określana jest przełomem w okulistyce, daje bowiem możliwość skutecznego leczenia schorzeń, na które jeszcze do niedawna nie istniały efektywne terapie.
– Możemy leczyć nią, np. obustronną ślepotę, czyli już nie tylko urazy czy choroby jednego oka. Poza tym także innego rodzaju patologie, choroby autoimmunologiczne, syndrom Stevensa-Johnsona – wymienia prof. Augusto Pocobelli, dyrektor U.O.C. Oftalmologia, Banca degli Occhi Azienda Ospedaliera S. Giovanni Addolorata.
Terapia z zastosowaniem komórek macierzystych rąbka rogówki jest skierowana do dorosłych pacjentów z umiarkowanym lub ciężkim niedoborem komórek macierzystych rąbka rogówki w jednym lub w obydwu oczach, spowodowanych termicznym lub chemicznym oparzeniem oczu.
CZYTAJ TEŻ:
- Stożek rogówki: objawy, przyczyny i leczenie stożka rogówki
- Wirusowe zapalenie rogówki oka: przyczyny, objawy, leczenie i profilaktyka
- Nagła UTRATA WIDZENIA w wyniku JASKRY, ZAPALENIA OKA, WYLEWU KRWI, ZAKRZEPU i ZATORU
Techniki transplantacji komórek macierzystych
- autologiczny przeszczep rąbka rogówki i spojówki (CLAU)
zabieg polega na pobraniu spojówki i rąbka z drugiego, zdrowego oka (zdrowe oko może przekazać 40 proc. komórek macierzystych bez narażenia na ryzyko). Technika ta nie jest obarczona ryzykiem odrzucenia. Należy jednak pamiętać, że CLAU dyskwalifikuje pacjentów z chorobą obustronną i jest obarczona ryzykiem uszkodzenia zdrowego oka, z którego trzeba pobrać dużą ilość materiału. Bywa też tak, że po transplantacji rąbka rogówki trzeba dokonać przeszczepu rogówki w celu polepszenia jakości wzroku.
- allogeniczny przeszczep rąbka rogówki i spojówki pobranych od żyjącej osoby spokrewnionej (LR-CLAL)
W porównaniu do poprzedniej metody daje możliwość leczenia choroby nie tylko jednostronnie, ale także w sytuacji gdy dwoje oczu jest zajętych. Niestety ten zabieg niesie ze sobą duże ryzyko: odrzucenia przeszczepu; poważnych działań niepożądanych; przeniesienia chorób infekcyjnych, a także rozwoju chorób nowotworowych ze względu na długotrwałe stosowanie leków immunosupresyjnych; uszkodzenia oka osoby, od której pobierany jest materiał implantacyjny. W związku z tym, iż procedura opiera się na pobraniu tkanki od innej osoby, istnieje ryzyko niepowodzenia przeszczepu i niezbędne jest podawanie leków immunosupresyjnych. Warto podkreślić, że często nie jest możliwe wykonanie takiego przeszczepu ze względu na brak krewnych, którzy kwalifikowaliby się do zabiegu.
- allogeniczny przeszczep rąbka rogówki pobranego od zmarłego dawcy (KLAL).
Zabieg pozwala na uzyskanie dużej ilości komórek macierzystych i jest wykonywany głównie w leczeniu obustronnym, choć można go stosować także w przypadku uszkodzenia jednego oka.W porównaniudo przeszczepu LR-CLALmetoda KLAL nie pozwala na pobranie spojówki. Dlatego też wykorzystuje się ją u pacjentów, u których choroba zajęła przede wszystkim rąbek rogówki, bez zajęcia lub z małym zajęciem spojówki. Głównym zagrożeniem dla pacjenta jest odrzucenie przeszczepu, a wraz z nim zastosowanie leków immunosupresyjnych. Tak samo jak w przypadku LR-CLAL istnieje ryzyko przeniesienia chorób infekcyjnych, a także rozwoju chorób nowotworowych ze względu na długotrwałe stosowanie leków immunosupresyjnych.
- przeszczepy mieszane (LT-CLAL i KLAL, CLAU i KLAL
w przypadku uszkodzenia rąbka rogówki komórek macierzystych można wykonać także przeszczep mieszany (LR-CLALi KLAL, CLAU i KLAL). Jedną z zalet tej techniki jest możliwość wykorzystania materiału od dawcy zmarłego i żywego, co zwiększa możliwości w leczeniu ciężkich uszkodzeń spojówki i rąbka rogówki. Wadą przeszczepu mieszanego są: KLAL nie pozwala na pobranie dużej części spojówki, zaś LR-CLALoraz CLAU dają ograniczoną ilość tkanki rąbka (niedostateczna ilość i jakość materiału do przeszczepu).
- przeszczep hodowanych komórek macierzystych nabłonka rogówki pobranych ze zdrowego oka pacjenta
Najnowsza metoda polega na przeszczepie hodowanych w laboratorium komórek macierzystych nabłonka rogówki pobranych ze zdrowego oka pacjenta.
Przeszczep komórek macierzystych rąbka rogówki w Polsce
Obecnie u pacjentów z niedoborem komórek macierzystych rąbka rogówki nie ma innej efektywnej, zarejestrowanej opcji terapeutycznej, która mogłaby przywrócić wzrok. Szacuje się, że Polsce do zabiegu z wykorzystaniem komórek macierzystych rąbka rogówki kwalifikowałoby się około 30-40 pacjentów rocznie.
Jednak nowoczesna metoda przeszczepiania komórek macierzystych rąbka rogówki nie jest w Polsce objęta refundacją. Obecnie dostępna jest jedynie w formie badań klinicznych.
Terapia została zarejestrowana jako ATMP, czyli produkt leczniczy zaawansowanej technologii medycznej. To oznacza, że przeszła pełen proces rejestracyjny w zakresie GMP, GLP, GCP odpowiadający wymogom prawa UE.
Obecnie jest refundowana we Włoszech, Francji, Wielkiej Brytanii, Holandii i Belgii. Warto zaznaczyć iż jest to jeden z niewielu produktów leczniczych terapii zaawansowanej (ATMP), który jest objęty finansowaniem ze środków publicznych w tylu ww. krajach Unii Europejskiej.
Warto dodać, że terapia ta wpisuje się w „Plan działalności Ministra Zdrowia na rok 2018 dla działu administracji rządowej: Zdrowie”, zgodnie z którym planowany jest rozwój medycyny transplantacyjnej oraz zwiększenie dostępu do wysokospecjalistycznych świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych z budżetu państwa.
Operacje przeszczepiania komórek macierzystych rąbka rogówki są obecnie przeprowadzane w 17 ośrodkach na świecie. Spośród nich największa liczbą przeprowadzonych operacji może się pochwalić zespół polskich lekarzy pod kierownictwem prof. dr hab. n. med. Edwarda Wylęgały ze Śląskiego Uniwersytetu Medycznego.
Jednym z celów zawartych w "Planie" na 2018 rok jest "stopniowy wzrost liczby przeszczepień narządów", który ma być wykonany w szczególności przez: przygotowanie przeszczepów biostatycznych, hodowlę komórkową oraz finansowanie pozyskania i przechowywania allogenicznej krwi pępowinowej a także poprzez finansowanie innowacyjnych techniki w zakresie przeszczepiania tkanek, komórek i narządów.1
Procedura wpisuje się także w założenia Programu Wieloletniego na lata 2011 –2020 "Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej". Głównym założeniem tego "Programu" jest „dążenie do przybliżenia się do wskaźników europejskich w zakresie liczby przeszczepień narządów, tkanek i komórek", a założeniami szczegółowymi są między innymi: "4. zwiększenie liczby pobrań i przeszczepień rogówki" oraz "7. wdrażanie nowych rodzajów przeszczepiania narządów, komórek i tkanek oraz rozwój programów przeszczepiania w grupach biorców o podwyższonym ryzyku".2
Przełom w leczeniu osób z oparzeniami termicznymi i chemicznymi oczu. Przeszczep komórek macierzystych rąbka rogówki może im przywrócić wzrok
Źródło: Biznes.newseria.pl
Publikacja powstała w ramach kampanii „Cud widzenia — ratując wzrok”.
Porady eksperta
![Stan przedcukrzycowy dotyczy nawet 5 mln Polaków. Ciebie też? Sprawdź to [TEST]](https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-TRZ7-kaJ1-ptSh_cukrzyca-pomiar-cukru-320x213.jpg)
