Choroba Niemanna-Picka (dziecięcy alzheimer) - objawy, przyczyny i leczenie

Choroba Niemanna-Picka często jest nazywana "dziecięcym alzheimerem". W przebiegu choroby dochodzi bowiem do gromadzenia się cholesterolu i innych lipidów w mózgu, doprowadzając do jego degradacji, a w konsekwencji do pojawienia się objawów otępienia. Jakie jeszcze objawy daje choroba Niemanna-Picka? Na czym polega leczenie?

Choroba Niemanna-Picka (dziecięcy alzheimer) to choroba rzadka, postępująca i ostatecznie prowadząca do śmieci. Jej istotą jest gromadzenie się lipidów (cholesterolu, sfingolipidów i glikolipidów) w różnych narządach - śledzionie, wątrobie, płucach, szpiku kostnym i mózgu - zaburzając ich prawidłową pracę. W Polsce na tę chorobę cierpi około trzydziestu osób.

Wyróżnia się kilka typów choroby w zależności od wieku pacjenta w momencie wystąpienia pierwszych objawów oraz dynamiki postępu choroby: A, B, C. Typ A zostaje zdiagnozowany w okresie niemowlęcym. Typ B zostaje zwykle rozpoznany w okresie dojrzewania. Typy C i D ujawniają się w różnym wieku, może się objawić u małych dzieci, w wieku dojrzewania lub w dorosłości.

Choroba Niemanna-Picka - przyczyny

Choroba ma podłoże genetyczne. Dziedziczy się w sposób autosomalny recesywny. Oznacza to, że choroba może się ujawnić tylko w przypadku, gdy obydwoje rodzice są nosicielami wadliwego genu. Prawidłowo geny te odpowiadają za produkcję enzymu potrzebnego do prawidłowej gospodarki lipidowej. U pacjentów z chorobą Picka enzym ten nie występuje w ogóle, bądź jest produkowany w niewystarczającej ilości. Mutacja w genie SMPD1 jest przyczyną typu A i B. W obydwu typach za wystąpienie objawów odpowiada akumulowanie w narządach sfingomieliny. W Typie A jest to skutek braku sfingomielinazy, a w Typie B produkcja jest niewystarczająca. Badaniem różnicującym oba typy jest poziom sfingomielinazy we krwi. Za typ C odpowiadają zmutowane geny NPC1 i NPC2. Typ D jest prawdopodobnie związany z mutacją w genie NPC1. W Typach C i D zaburzony jest transport cholesterolu między komórkami mózgu.

Choroba Niemanna-Picka - objawy

W zależności od przebiegu klinicznego, zwłaszcza od czasu wystąpienia pierwszych objawów, wyróżnia się kilka typów choroby:

• Typ A – pierwsze objawy manifestują się w okresie noworodkowym/ niemowlęcym; jest to typ występujący najczęściej; główne objawy obejmują: żółtaczkę, hepatomegalię (powiększona wątroba), uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego objawiające się nieprawidłowymi odruchami, napadami padaczkowymi, upośledzeniem umysłowym; ma skrajnie niekorzystne rokowanie, okres przeżycia to od 2 do 4 lat;
• Typ B – początek objawów w dzieciństwie/okresie dojrzewania; Objawia się: hepatosplenomegalią (oprócz wątroby powiększona jest również śledziona), trudnościami w oddychaniu (związane ze zmniejszoną pojemnością klatki piersiowej przez powiększone organy), niewydolnością serca; charakterystyczny jest brak zajęcia ośrodkowego układu nerwowego; czas przeżycia od późnego dzieciństwa do dorosłości;
• Typ C  oraz Typ D (wariant Nova Scotia)  – czas wystąpienia pierwszych objawów jest zmienny (dzieciństwo/okres dojrzewania/ dorosłość); obserwowanym objawem jest zarówno powiększenie śledziony i wątroby, jak i postępująca degeneracja układu nerwowego, która przejawia się:

Choroba Niemanna-Picka to inaczej dziecięcy alzheimer, leukodystrofia lub choroba spichrzania lipidów.

• ataksją móżdżkową, czyli niezbornością ruchową. Pojawiają się kłopoty z utrzymaniem równowagi, zarówno w pozycji stojącej (obserwuje się rytmiczne chwianie się głowy i tułowia), jak i podczas chodzenia (chory ma trudności w utrzymaniu pionowej pozycji ciała, jego chód jest powolny, chwiejny, na tzw. szerokiej podstawie)
• dyzartrią - to zaburzenie mowy spowodowane niedowładami mięśni ust, języka i krtani
• dysfagią (zaburzeniami połykania)
• postępującym otępieniem
• zaburzeniami ruchu gałek ocznych w pionie
• katapleksją - polega na nagłej utracie napięcia mięśniowego i osunięciu się na ziemię lub nagłym zapadnięciu w sen
• atakami padaczkowymi
• dystonią - to mimowolne wykonywanie nienaturalnych ruchów

Choroba Niemanna-Picka - diagnostyka

U pacjentów z ww. objawami powinno się wykonać badanie neurologiczne obejmujące: ocenę napięcia i siły mięśniowej, ocenę  odruchów, ocenę poruszania się, audiogram, badanie wywołanych potencjałów  BEP.  Ponadto u pacjenta należy wykonać  badania okulistyczne, psychologiczne i psychiatryczne.

Diagnostyka obejmuje także biopsję szpiku kostnego, śledziony, wątroby, płuc i węzłów chłonnych, w których stwierdza  się
obecność komórek piankowatych (to obładowane lipidami makrofagi).

Ostateczne rozpoznanie stawia się na podstawie wyników badania genetycznego.

Choroba Niemanna-Picka - leczenie

Chorzy wymagają ciągłej opieki. Powinni być pod obserwacją zespołu złożonego z lekarzy różnych specjalizacji: genetyka, neonatologa lub pediatry, neurologa, kardiologa, pulomnologa, internisty, hepetologa, gastroenterologa i chirurga.

Cały czas trwają badania nad nowymi lekami oraz terapiami genowymi dające nadzieję pacjentom z chorobą Niemanna-Picka.

Do tej pory nie znaleziono skutecznego leczenia choroby Niemanna-Picka Typu A.

U pacjentów z Typem B stosuje się przeszczep szpiku kostnego, co przynosi zadowalający efekt.

W Typie C skuteczny jest lek sierocy Miglustat (Zavesca). Niestety terapia jest bardzo droga i nierefundowana.

W Typie C i D stosuje się dietę z niską zawartością cholesterolu. Niestety efekty nie są zadowalające.

Choroba Niemanna-Picka - rokowania

Choroba Niemanna-Picka typu A szybko doprowadza do śmierci w pierwszych latach życia. Większość pacjentów z typem C choroby umiera przed ukończeniem 20. roku  życia (wielu przed 10. rokiem życia). Późne ujawnienie się choroby może prowadzić do przedłużenia życia, lecz zdarza się bardzo rzadko, żeby osoba z tą chorobą dożyła 40. roku życia.

Bibliografia:

1. Ługowska A., Musielak M., Diagnostyka choroby Niemanna-Picka typu C, Klinika Pediatryczna, vol 21

2. Bandorowicz- Pikuła J, Pikuła S., Tylki-Szymańska A., Patogeneza lipidowych chorób spichrzeniowych, "Postępy Biochemii" 2011, nr 57 (2)

Monika Majewska

lek. Natalia Adamska