PrEP - profilaktyka przedekspozycyjna zapobiega zakażeniu wirusem HIV

PrEP jest nowoczesną metodą zapobiegania zakażeniu wirusem HIV. Mało mówi się w Polsce o tego typu profilaktyce. Jednocześnie jest ona niezwykle skuteczna w przypadku osób szczególnie narażonych na kontakt z wirusem. Zmniejsza ryzyko zarażenia nawet o 99%. Na czym polega ten typ profilaktyki? Jak rozpocząć stosowanie PrEP? Dla kogo przeznaczona jest ta metoda?

Spis treści

1. Czym jest PrEP?
2. Dla kogo profilaktyka przedekspozycyjna?
3. Zalecenia WHO dotyczące PrEP
4. Jakie leki stosuje się w trakcie PrEP?
5. Jak stosuje się PrEP?
6. W jaki sposób rozpoczyna się stosowanie PrEP?
7. PrEP a inne formy zabezpieczenia
8. Działania niepożądane PrEP
9. Korzyści społeczne z profilaktyki typu PrEP

Czym jest PrEP?

Profilaktyka przedekspozycyjna (PrEP) polega na stosowaniu leków zapobiegających chorobom u osób, które nie były jeszcze narażone na działanie wirusa za nie odpowiedzialnego. Zazwyczaj używa się tego terminu w odniesieniu do konkretnej strategii farmakologicznej stosowanej w celu zapobiegania HIV, a w konsekwencji AIDS. Z tego względu, dla ułatwienia zrozumienia treści, w dalszej części artykułu termin "PrEP" będzie oznaczał właśnie ten typ profilaktyki.

W trakcie PrEP osoba narażona na kontakt z wirusem, przyjmuje leki przeciwwirusowe przed podjęciem działań ryzykownych, które mogłyby doprowadzić do zakażenia. Zaleca się by osoby objęte profilaktyką przedekspozycyjną przyjmowały małą dawkę substancji czynnej codziennie, w regularnych odstępach czasu.

Przy zastosowaniu zgodnie z zaleceniami wykazano wysoką skuteczność PrEP. Ocenia się że zmniejsza ryzyko zarażenia się wirusem HIV nawet o 99%. Dane te są jednak adekwatne dla warunków w jakich przeprowadzane są badania kliniczne. W przypadku pacjenta przyjmującego leki zgodnie z zaleceniami lekarza, podaje się skuteczność w zakresie 86-96%.

Dla kogo profilaktyka przedekspozycyjna?

PrEP jest farmakologiczną strategią zapobiegania HIV, przeznaczoną dla osób ponadprzeciętnie narażonych na ryzyko zarażenia się wirusem. Profilaktyka przedekspozycyjna nie jest metodą dla wszystkich. Stosowanie jej wiąże się z pewnym obciążeniem dla organizmu. Z tego względy przed rozpoczęciem tej profilaktyki należy określić ryzyko potencjalnego zakażenia.

Do grupy pacjentów którzy powinni stosować PrEP należą:

• osoby aktywne seksualnie podejmujące ryzykowne zachowania, np. nie używaniem prezerwatywy podczas stosunku z osobą zakażoną HIV
• pacjenci u których w ostatnim okresie zdiagnozowano choroby przenoszone drogą płciową
• mężczyźni uprawiający seks z mężczyznami (MSM- skrót używany w dalszej części artykułu), podejmujący ryzykowne zachowania
• osoby podejmujące kontakty seksualne po zażyciu substancji psychoaktywnych
• osoby zażywające narkotyki drogą iniekcji
• pary aktywne seksualnie, w przypadku gdy jedna z osób jest nosicielem HIV

Zalecenia WHO dotyczące PrEP

W 2012 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opublikowała wytyczne dotyczące PrEP. Pierwotne zalecenia dotyczyły stosowania tego typu profilaktyki wśród mężczyzn oraz kobiet transpłciowych, uprawiających seks z mężczyznami.

W późniejszych latach WHO zaktualizowało te zalecenia. Ostatecznie organizacja stwierdziła że PrEP jest zalecany jako dodatkowy wybór w zakresie zapobiegania HIV w ramach kompleksowego podejścia do przeciwdziałania tej infekcji. 4 W listopadzie 2015 r. WHO rozszerzyła zalecenia na podstawie dowodów świadczących o skuteczności metody. Obecnie profilaktyka przedekspozycyjna jest zalecana dla wszystkich grup populacyjnych o wysokim ryzyku zakażenia HIV.

Zalecenia WHO dotyczące PrEP

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) od 2019 roku zaleca dwie kombinacje leków do stosowania jako PrEP. Pierwszą z nich jest połączenie tenofowiru z emtrycytabiną, drugą tenofowir plus lamiwudyna.

W Polsce stosuje się zazwyczaj tenofowir i emtrycytabinę połączone w jednej tabletce. Jest to prosta i wygodna dla pacjenta forma podania leku. Substancje te działają poprzez blokowanie jednego z etapów cyklu replikacyjnego wirusa HIV. W konsekwencji utrudniają zakażenie.

Jakie leki stosuje się w trakcie PrEP?

Uniknięcie zakażenia przewlekłego wirusem, wymaga przyjmowania leków zgodnie z wytycznymi. Nieregularne przyjmowanie substancji terapeutycznych może prowadzić do zbyt małego ich stężenia w organizmie. W konsekwencji poziom leku może być zbyt mały, aby zapobiec zakażeniu HIV. Z tego względu istotne jest przyjmowanie codziennie jednej tabletki preparatu o stałej godzinie.

Z badań klinicznych wynika, że ochrona przed zakażeniem w wyniku kontaktów analnych MSM jest możliwa po 7 dniach stosowania leków. W przypadku kobiet podejmujących ryzykowne stosunki seksualne z mężczyznami oraz dożylnego przyjmowania narkotyków, efekt profilaktyczny osiągany jest po 20 dniach.

Lekarz prowadzący PrEP u pacjenta z grupy ryzyka zakażeniem, powinien sprawdzać czy przyjmuje on leki regularnie. W przypadku niewłaściwego użycia preparatu, zalecana jest konsultacja psychologiczna mająca na celu rozwiązanie problemu utrudniającego skuteczną profilaktykę.

Koszt miesięcznej profilaktyki farmakologicznej to ok. 130 zł, pomijając koszty prywatnych wizyt u lekarza specjalisty oraz wymaganych badań.

Rozpoczęcie PrEP wymaga przeprowadzenia wielu testów laboratoryjnych. Jednym z nich jest badanie obecności wirusa HIV w organizmie pacjenta. Po rozpoczęciu profilaktyki pacjenci podlegają stałej kontroli lekarza prowadzącego.

Wizyty u specjalisty powinny odbywać się co trzy miesiące, chociaż dopuszczalna jest półroczna przerwa. Wiążą się one z monitorowaniem stanu osoby stosującej PrEP.

Lekarz może po upływie pewnego czasu po raz kolejny zalecić test na obecność wirusa HIV.

Innymi przeprowadzanymi badaniami są:

• testy dotyczące infekcji przenoszonych drogą płciową
• kontrola czynność nerek
• testy mające na celu wykrycie ciąży

Warto zaznaczyć że PrEP nie jest metodą w 100% skuteczną w zapobieganiu zakażeniu HIV, nawet u osób, które przyjmują leki zgodnie z zaleceniami.

W jaki sposób rozpoczyna się stosowanie PrEP?

Pierwszym punktem na drodze do rozpoczęcia PrEP jest odbycie wizyty wstępnej u lekarza specjalisty. Przed podjęciem profilaktyki tego typu konieczne jest wykluczenie zakażenia HIV czy też innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową. Pacjent powinien być również zaszczepiony przeciw HBV i HAV.

Zadaniem lekarza przed rozpoczęciem PreEP jest poinformowanie osoby zainteresowanej o ryzyku innych niż HIV chorób przenoszonych drogą płciową. Specjalista powinien również uświadomić pacjenta o konieczności regularnych badań w trakcie profilaktyki oraz o znaczeniu przyjmowania leków zgodnie z wytycznymi.

Wymagane jest również:

• oznaczenie stężenia kreatyniny
• morfologia krwi
• badanie ogólne moczu

PrEP a inne formy zabezpieczenia

Ponieważ PrEP nie jest metodą w 100% skuteczną w zapobieganiu HIV, jak również nie chroni przed niektórymi chorobami przenoszonymi drogą płciową, w trakcie jego stosowania zalecane jest używanie prezerwatyw.

Prezerwatywy, jeżeli są stosowane prawidłowo, chronią przed:

• HIV
• kiłą
• rzeżączką
• chlamydiozą
• oraz innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową

W oczywisty sposób PrEP nie zabezpiecza przed niechcianą ciążą. Z tego względu kobiety przyjmujące ten typ farmakologicznej profilaktyki zakażeń powinny również stosować skuteczne metody antykoncepcji.

Działania niepożądane PrEP

Badania wykazały, że PrEP jest metodą o wysokim poziomie bezpieczeństwa. Tego typu profilaktyka jest zazwyczaj dobrze tolerowana przez pacjentów. Oczywiście, tak jak przyjmowanie innego rodzaju leków, wiąże się z pewnymi działaniami niepożądanymi.

Niektórzy pacjenci doświadczają nieprzyjemnych objawów w trakcie rozpoczynania profilaktyki. Obejmują one nudności, bóle głowy oraz problemy żołądkowe. Problemy te zwykle ustępują w ciągu kilku tygodni od rozpoczęcia przyjmowania leku PrEP.

Korzyści społeczne z profilaktyki typu PrEP

Wysokie rozpowszechnienie profilaktyki przedekspozyczyjnej wśród grup szczególnie narażonych na zakażenie wirusem HIV, zmniejsza jego rozpowszechnienie w populacji. Jest to niezwykle korzystne, ponieważ ryzyko zakażenia tym wirusem dla przeciętnej osoby spada.

Metoda PrEP zmusza osoby podejmujące ryzykowne zachowania seksualne do regularnych badań kontrolnych. Tego typu monitoring ogranicza rozwój chorób płciowych u pacjentów, a co za tym idzie ich rozpowszechnianie poprzez zarażanie partnerów.

Przykładem takiej korelacji może być podjęta przez miasto San Francisco kampania "Getting to Zero". Miała ona na celu radykalne zmniejszenie liczby nowych zakażeń HIV. Działania polegały przede wszystkim na rozszerzeniu dostępu do PrEP.

Urzędnicy do spraw Zdrowia Publicznego podają, że od 2013 roku liczba nowych zakażeń wirusem HIV w tym mieście zmniejszyła się prawie o 50%. Efekt ten jest wiązany z podjętą kampanią.

Profesjonalne placówki medyczne, do których można się zgłosić w celu rozpoczęcia PrEP

O autorze

mgr farmacji Sara Janowska

Doktorantka interdyscyplinarnych studiów doktoranckich z zakresu nauk farmaceutycznych i biomedycznych realizowanych na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie oraz Instytucie Biotechnologii w Białymstoku.Absolwentka studiów farmaceutycznych na Uniwersytecie Medycznym w Lublinie ze specjalizacją Lek Roślinny. Uzyskała tytuł magistra broniąc pracy z dziedziny botaniki farmaceutycznej na temat właściwości antyoksydacyjnych ekstraktów pozyskanych z dwudziestu gatunków mchów. Obecnie w pracy naukowej zajmuje się syntezą nowych substancji przeciwnowotworowych oraz badaniem ich właściwości na liniach komórek nowotworowych. Przez dwa lata pracowała jako magister farmacji w aptece otwartej.

Przeczytaj więcej artykułów tej autorki

mgr farmacji Sara Janowska