Jak działa pamięć?

Rutyna - wykonywanie tych samych czynności, odwoływanie się do tego samego zasobu wiedzy, unikanie nowości - sprawia, że zaczynamy się uskarżać na coraz gorszą pamięć. A tak się składa, że podobnie jak mięśnie, pamięć stale trzeba trenować. Dzięki niej stworzyliśmy cywilizację. To pamięć sprawia, że różnimy się, bo inne są nasze doświadczenia.

Spis treści

1. Pamięć to tworzenie się powiązań między neuronami
2. Rodzaje pamięci
3. Rutyna przyczyną gorszej pamięci
4. Zaburzenia pamięci

Mózg zapamiętuje każdy szczegół z każdej chwili naszego życia. Lecz nie zawsze potrafimy dotrzeć do tych danych. Czasem wystarczy nagły impuls, jakiś zapach, dźwięk, by pojawiła się cała lawina obrazów. Podobnie jest we śnie. Wielu z nas śnią się rzeczy lub osoby z przeszłości, sceny kolorowe i pełne szczegółów. Cokolwiek usłyszymy podczas snu i narkozy, zostaje zarejestrowane i może zostać później odtworzone. W stanie hipnozy przypominamy sobie wszystko.

Pamięć to tworzenie się powiązań między neuronami

Pamiętanie oznacza tworzenie się określonych powiązań między neuronami. Im silniejsze emocje, tym trwalsze wspomnienie. Chemicznym pośrednikiem w procesach zapamiętywania jest RNA (kwas rybonukleinowy), co potwierdzono eksperymentalnie. W niektórych komórkach zwierząt poddanych tresurze pojawiły się zmiany w strukturze RNA. Szczur, któremu wstrzyknięto RNA z komórek innego szczura, pamiętał to, co tamten, choć się tego nie uczył. Gdy brakuje RNA, zwierzę nie jest w stanie niczego sobie przyswoić.

Rodzaje pamięci

Ultrakrótka pamięć (sensoryczna) istnieje zaledwie przez kilka sekund lub ułamek sekundy. Pamięć krótkotrwała lub operacyjna analizuje i interpretuje informacje, a następnie je koduje w pamięci długotrwałej. Ona też przypomina, czyli odtwarza przechowywane informacje. Jeśli czegoś nie zarejestrujemy świadomie na tym etapie, tracimy to bezpowrotnie. Długotrwała pamięć przechowuje wiedzę. Aby ją uruchomić, musimy wydobyć dane z pamięci krótkotrwałej, które nie zawsze są łatwo dostępne. Luka w pamięci długotrwałej na ogół oznacza tylko brak sposobu, jak się dostać do danej informacji.

Mówimy też o pamięci wzrokowej, słuchowej i ruchowej. Posługiwanie się nimi zależy od indywidualnych predyspozycji. Psychologowie uważają, że dla każdego typu informacji - nazwisk, emocji, umiejętności - istnieje inny rodzaj pamięci. Nasze stany emocjonalne, wiedza, sposób widzenia świata mają wpływ na to, co i jak pamiętamy. Zapominanie tłumaczy się rozmaicie: zacieraniem się śladów pamięciowych w komórkach nerwowych, spychaniem poza próg świadomości treści przykrych, niewygodnych lub zbędnych, wreszcie - rozmaitymi uszkodzeniami i chorobami mózgu. Jeśli atakuje nas nadmiar informacji, więcej niż jesteśmy w stanie wchłonąć naraz, niektóre przepuszczamy. Ktoś, kto prowadzi zwariowany tryb życia, ma wiele spraw na głowie, stale się z kimś spotyka, musi po drodze o czymś zapomnieć, to naturalne. Ale zapominanie jest też cenne, bo pozwala pozbyć się tego, co niepotrzebnie zaśmiecałoby naszą głowę. Gorzej jednak, gdy zaczynamy zapominać o tym, co dla nas naprawdę istotne.

Rutyna przyczyną gorszej pamięci

Zdarzają się ludzie, którzy w starszym wieku zachowują doskonałą pamięć. Niestety, innym szwankuje ona bardziej lub mniej. Na ogół trudniej zapamiętać rzeczy nowe. W znacznie mniejszym stopniu traci się to, co było zapisane w pamięci długotrwałej. Dlatego mówimy: „Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał". Stąd osobom starszym wyraźniej staje przed oczami dzieciństwo niż wczorajszy dzień. Tak być nie musi. Ludzki mózg zaczyna tracić neurony od 25 roku życia. W wieku 80 lat nie ma ich już 10 procent. Ale pozostałe 90 świetnie funkcjonuje i jest w stanie budować nowe połączenia. My jednak często wykonujemy te same czynności, spotykamy się z tymi samymi ludźmi, odwołujemy się do znanego zasobu wiedzy... W efekcie pracują ciągle te same neurony. I właśnie rutyna powoduje, że zaczynamy się uskarżać na coraz gorszą pamięć.

• Zapamiętujemy 10 proc. nazwisk napotykanych ludzi
• Zapominamy 39 proc. podawanych nam numerów telefonów
• Jak zapamiętać kody i numery telefonów -  Najprościej odwołać się do ważnych dat (1410, 1939, imieniny lub urodziny bliskich). Jeśli trudno znaleźć takie odniesienie, zbuduj zdanie, w którym każde słowo będzie miało tyle liter, co kolejne cyfry kodu. Na przykład: To jest twój klucz (2445). To tu jest ląd (2243).
• Budując dłuższe zdanie, można zapamiętać w ten sposób numer telefonu, listę zakupów i spraw do załatwienia Zrób listę na kartce. Wyobraź sobie twoją trasę w odpowiedniej kolejności: urząd, poczta, sklep. Za każdym razem przywołuj w myślach wygląd tych miejsc. Wyobraź sobie wnętrze sklepu. Przeczytaj listę  zakupów, staraj się ją powtórzyć, a w myślach zobaczyć półkę, z której bierzesz daną rzecz. Gdy lista jest długa, ułóż sobie historyjkę. Im bardziej będzie absurdalna, tym łatwiej ją zapamiętasz (kot z workiem cukru znaczy myszom drogę do sera, ale one potykają się o jabłka). Policz rzeczy do kupienia i sprawy do załatwienia. To pomoże ci sprawdzić, czy wszystko zostało zrobione.
• Niewielki stres przed egzaminem ułatwia zapamiętywanie. Jednak przewlekły albo ciężki je utrudnia.

Zobacz galerię 6 zdjęć

Zaburzenia pamięci

• Amnezja - utrata pamięci, często przejściowa. Może ją spowodować uraz głowy, padaczka, choroba Alzheimera, silny stres emocjonalny, zatrucie alkoholem.
• Paramnezja - zaburzenia w odtwarzaniu pamięci: rzeczy nowe bierzemy za znane, nieświadomie konfabulujemy, czyli pojawiają się fałszywe wspomnienia, w których zdarzenia zmyślone mieszają się z prawdziwymi lub fakty są źle uporządkowane chronologicznie.
• Deja vu - zjawisko polegające na przekonaniu, że przeżywa się daną sytuację po raz drugi.

miesięcznik "Zdrowie"