Zaburzenia reaktywne mogą wystąpić u każdego z nas. Jak je rozpoznać?

Zaburzenia reaktywne pojawiają się wtedy, kiedy człowiek nie daje sobie rady ze swoimi reakcjami na doświadczane przeżycia. Doprowadzić do nich może rozstanie z partnerem, zmiana szkoły czy miejsca zamieszkania – z tego właśnie względu zaburzenia reaktywne wystąpić mogą w zasadzie u każdego człowieka. Mogą one wydawać się błahym problemem, jednak – ze względu nawet na ryzyko popełnienia przez pacjenta samobójstwa – nigdy nie wolno ich bagatelizować. Jakie są objawy zaburzeń reaktywnych i do kogo zgłosić się po pomoc w razie ich wystąpienia?

Spis treści

1. Zaburzenia reaktywne: przyczyny
2. Zaburzenia reaktywne: charakterystyka i objawy
3. Zaburzenia reaktywne: rodzaje
4. Zaburzenia reaktywne: leczenie

Zaburzenia reaktywne (określane również mianem zaburzeń adaptacyjnych) mogą wystąpić u każdego człowieka, wywołane różntmi sytuacjami. Zaburzenia reaktywne które stanowią niejako odpowiedź psychiki pacjenta na ciężkie i trudne dla niego zdarzenia życiowe.

Zaburzenia reaktywne występować mogą zarówno u dzieci, jak i u osób dorosłych. W przypadku pacjentów niepełnoletnich ich częstość występowania jest taka sama dla obu płci, z kolei w grupie osób dorosłych problem ten nawet dwukrotnie częściej występuje u kobiet.

Zaburzenia reaktywne: przyczyny

Jednej, konkretnej przyczyny zaburzeń reaktywnych podać się po prostu nie da – taka sytuacja wynika z tego, że u różnych ludzi doprowadzić do nich mogą całkowicie odmienne zdarzenia. Ogólnie, jako czynniki wywołujące zaburzenia adaptacyjne wymieniane są różne sytuacje, z którymi człowiek nie jest w stanie sobie poradzić i które wywołują u niego znaczny dyskomfort psychiczny oraz stres.

Jako możliwe przyczyny zaburzeń reaktywnych, wymienianych jest wiele różnych problemów, takich jak:

• zmiana miejsca zamieszkania;
• pójście do nowej szkoły;
• problemy zawodowe (związane czy to z niepewnością co do utrzymania stanowiska pracy, czy wynikające ze zmiany wykonywanej dotychczas pracy);
• konflikty w związku;
• problemy finansowe;
• problemy zdrowotne (dotyczące zarówno samego pacjenta, jak i pojawiające się u kogoś z jego bliskich);
• rozstanie z wieloletnim partnerem;
• przeżycie jakiejś katastrofy (np. katastrofy naturalnej, ale i ciężkiego wydarzenia, takiego jak np. wypadek samochodowy).

Zobacz galerię 10 zdjęć

Zaburzenia reaktywne: charakterystyka i objawy

Aby móc w ogóle mówić o zaburzeniach reaktywnych, ich początek powinien mieć miejsce w ciągu 3 miesięcy od wystąpienia wyjątkowo ciężkiego, stresującego dla pacjenta, wydarzenia. Inną cechą, która według amerykańskiej klasyfikacji psychiatrycznej DSM-5 jest charakterystyczna dla zaburzeń adaptacyjnych, jest to, że powinny one ustępować w ciągu 6 miesięcy od wystąpienia sytuacji stresowej lub w ciągu pół roku od ustąpienia konsekwencji, do których dana sytuacja doprowadziła.

Zobacz galerię 10 zdjęć

Teoretycznie, po analizie wyżej przedstawionych objawów zaburzeń reaktywnych wydawać by się mogło, że nie są one jakimś poważnym problemem. Jest jednak zdecydowanie odwrotnie – pacjenci z zaburzeniami adaptacyjnymi mogą podejmować się ryzykownych zachowań (np. prowadzić samochód zupełnie nie zważając na przepisy drogowe czy wdawać się w bójki). Istnieje u nich również ryzyko wystąpienia myśli samobójczych, a nawet samouszkodzeń ciała czy podjęcia próby samobójczej.

Czasami pacjent z zaburzeniami reaktywnymi zgłasza się nie do psychiatry, a do lekarza rodzinnego czy do internisty. Tak zdarza się szczególnie wtedy, kiedy wśród objawów zaburzeń reaktywnych dominują nie problemy psychologiczne, a somatyczne. Okazuje się bowiem, że czasami u osób nieradzących sobie z ciężkimi sytuacjami życiowymi dochodzić może do występowania np. różnych dolegliwości bólowych, niestrawności czy do poczucia przewlekłego zmęczenia.

Zaburzenia reaktywne: rodzaje

Wspominana już wcześniej klasyfikacja DSM-5 wyróżnia 6 rodzajów zaburzeń reaktywnych – podział ten bazuje na tym, jakie dolegliwości dominują u pacjentów i obejmuje on rozróżnienie zaburzeń reaktywnych:

• z dominującym obniżeniem nastroju,
• z przeważającą drażliwością,
• związanych z obniżeniem nastroju oraz drażliwością,
• z zaburzeniami zachowania,
• z zaburzeniami zachowania oraz zaburzeniami emocjonalnymi, polegającymi na obniżeniu nastroju i na drażliwości,
• niespecyficznych (to w tym właśnie typie zaburzeń reaktywnych szczególnie mogą pojawiać się dolegliwości somatyczne).

Ogólnie podkreślenia wymaga to, że klasyfikacje zaburzeń reaktywnych wydają się dość niejednorodne i niejednoznaczne. Przytoczony powyżej ich podział pochodzi z najnowszego wydania amerykańskiej klasyfikacji psychiatrycznej (DSM w wersji piątej). Tymczasem zdarzało się (szczególnie w przeszłości), że do grupy zaburzeń reaktywnych włączano również depresję reaktywną (inaczej określaną jako egzogenną) czy tzw. psychozy reaktywne.

Zaburzenia reaktywne: leczenie

W leczeniu zaburzeń reaktywnych podstawową rolę odgrywa psychoterapia. To właśnie dzięki niej możliwe jest – z pomocą psychoterapeuty – uświadomienie sobie, jakie to wydarzenia doprowadziły do pojawienia się u pacjenta jego zaburzeń. Psychoterapia ma również na celu to, aby wspomóc pacjenta w zrozumieniu jego własnych reakcji i pomóc mu uporać się z emocjami.

W przypadku zaburzeń reaktywnych farmakoterapia stosowana jest dość rzadko – leki zalecane są pacjentom tylko wtedy, kiedy natężenie doświadczanych przez nich dolegliwości jest znacznego stopnia. Jeżeli już wdrażane są pacjentom jakieś leki psychotropowe, to zwykle są nimi preparaty przeciwdepresyjne (np. z grupy SSRI) czy środki przeciwlękowe (krótkotrwale mogą być pacjentom zalecane np. benzodiazepiny).

Nie ulega wątpliwości, że w radzeniu sobie z zaburzeniami reaktywnymi wyjątkową rolę odgrywa najbliższe otoczenie pacjenta. Wsparcie czy to ze strony małżonka, czy też wspieranie dziecka z zaburzeniami reaktywnymi przez jego rodziców, mogą łagodzić przebieg doświadczanych problemów. Podkreślić trzeba, że osobie z zaburzeniami adaptacyjnymi powinno się okazywać jak najwięcej zrozumienia – nawet, jeśli dla jej bliskich przyczyna wystąpienia u niej zaburzeń reaktywnych może być nawet błaha. Jak bowiem zostało to wspomniane na samym początku – to, co dla jednej osoby będzie błahostką, u innej może doprowadzić do znacznych zaburzeń psychicznych.