Klaustrofobia: przyczyny i objawy. Jak sobie radzić z klaustrofobią?

2022-03-21 13:19

Klaustrofobia to lęk przed zamkniętymi pomieszczeniami (np. windami), ale nie tylko – objawów klaustrofobii doświadczać można również w przypadku znalezienia się w tłumie czy podczas jazdy małym samochodem. Skąd się w ogóle jednak bierze ta fobia? Części sytuacji wywołujących objawy klaustrofobii da się uniknąć, innych zdecydowanie nie – czy klaustrofobię można więc jakoś leczyć? Poznaj przyczyny i objawy klaustrofobii i dowiedz się, jak sobie radzić z lękiem przed zamkniętymi pomieszczeniami!

Klaustrofobia: przyczyny i objawy. Jak sobie radzić z klaustrofobią?
Autor: Getty Images

Spis treści

  1. Klaustrofobia: objawy
  2. Klaustrofobia: przyczyny
  3. Klaustrofobia: rozpoznawanie
  4. Jak leczyć klaustrofobię?
  5. Jak sobie radzić z klaustrofobią?
Poradnik Zdrowie: depresja a uwarunkowania genetyczne i socjologiczne

Klaustrofobia zaliczana jest jedną z najczęstszych fobii – według statystyk na różnego stopnia klaustrofobię może cierpieć nawet do 7% populacji ludzkiej. Nazwa tego zaburzenia wywodzi się od dwóch słów: "claustrum" (pochodzącego z łaciny i rozumianego jako "zamknięcie w jakimś w miejscu") oraz "phobos" (wywodzącego się z greki i oznaczającego "strach").

Klasycznie klaustrofobia kojarzona z tym, że cierpiący na nią pacjent doświadcza lęku, kiedy zostanie on zamknięty w ciasnym pomieszczeniu (szczególnie takim, które nie ma okien) – przykładem może być winda, miejska toaleta czy komora urządzenia do badań obrazowych (np. do obrazowania metodą rezonansu magnetycznego). W rzeczywistości jest jednak tak, że napad klaustrofobii może być sprowokowany przez bardzo wiele innych sytuacji – zdarza się, że pacjenci doświadczają lęku związanego z tą fobią w przypadku znalezienia się w:

  • tłumie (lęk występować może szczególnie wtedy, kiedy opuszczenie takiego miejsca byłoby bardzo utrudnione);
  • małym samochodzie;
  • samolocie;
  • myjni samochodowej;
  • tunelu;
  • sklepowej przymierzalni.

Ogólnie listę sytuacji, które mogą wywołać lęk wynikający z obarczenia klaustrofobią, można by jeszcze wydłużać i wydłużać – podawane są nawet przykłady pacjentów, którzy doświadczają lęku podczas stania w długiej kolejce w sklepie czy w trakcie pobytu na fotelu stomatologicznym. Zasadniczo objawy klaustrofobii pojawiają się wtedy, kiedy pacjent znajduje się w miejscu, z którego ciężko byłoby się wydostać – każdy z nas może jednak za takowe uznawać całkowicie inne miejsce.

Klaustrofobia może się rozwinąć w dowolnym wieku, typowo jednak lęk przed przebywaniem w zamkniętym pomieszczeniu pojawia się w wieku nastoletnim.

Klaustrofobia: objawy

Przy znalezieniu się w sytuacji, która prowokuje u niego lęk, pacjent z klaustrofobią doświadczać może wielu różnorodnych zaburzeń. Do najczęstszych objawów klaustrofobii zaliczane są takie problemy, jak:

Powyżej wymienione zostały somatyczne objawy lęku związanego z klaustrofobią. Pacjent podczas takiego ataku może jednak również zmagać się z dezorientacją, może mu się też wydawać, że niebawem zginie. W skrajnych sytuacjach dochodzić może nawet i do wystąpienia u pacjenta napadu paniki.

Klaustrofobia: przyczyny

Wyróżnianych jest co najmniej kilka różnych teorii dotyczących potencjalnych przyczyn klaustrofobii. Jak w przypadku wielu innych schorzeń organicznych i zaburzeń psychicznych, o wpływ na rozwój klaustrofobii podejrzewane są dziedziczone przez nas geny. Klaustrofobią możemy się niejako również… zarazić. Mowa tutaj o zjawisku warunkowania. Związane z taką możliwością jest to, że jeżeli u naszych rodziców występuje klaustrofobia, sami znajdujemy się w grupie zwiększonego ryzyka tego, że problem ten pojawi się i u nas. W przypadku takiej przyczyny klaustrofobii dziecko obserwujące swojego opiekuna, zmagającego się z tą fobią, miałoby niejako przejmować jego zachowania, uczyć się ich i po pewnym czasie i u niego miałoby dochodzić do klaustrofobii.Za możliwą przyczynę klaustrofobii uznawane bywają również rozmaite przykre wydarzenia, których w trakcie swojego życia doświadczają pacjenci. Doprowadzać do rozwoju klaustrofobii mogą zdarzenia, które – doświadczane już później – prowadzą do występowania objawów klaustrofobii. Jako przykład można tutaj podać sytuację, gdzie człowiek (zwłaszcza dziecko) był za karę zamykany w jakimś ciasnym pomieszczeniu czy też takie zdarzenie, gdzie dana osoba zatrzasnęła się w toalecie i przez długi czas nie mogła z niej wyjść.

Możliwe jest również i to, że klaustrofobia ma podłoże organiczne. Taki wniosek wysunięto na podstawie obserwacji, że u niektórych osób cierpiących na tę fobię ich ciało migdałowate – struktura mózgowia związana m.in. z odczuwaniem strachu i zaangażowana w reakcje walki i ucieczki – ma mniejsze rozmiary niż u ludzi nieobarczonych klaustrofobią.

Warto wiedzieć

Klaustrofobia: rozpoznawanie

Stwierdzenie, że pacjent cierpi na klaustrofobię, możliwe jest po zebraniu z nim szczegółowego wywiadu dotyczącego tego, w jakich sytuacjach pojawia się u niego lęk oraz w jaki sposób tenże lęk się przejawia (czyli czy pojawiają się u niego opisane powyżej objawy klaustrofobii). Znaczenie mają również inne aspekty, takie jak np. to, czy pacjent stara się jak najbardziej unikać sytuacji, które wywołują w nim lęk (np. wstrzymuje się on od jeżdżenia windą nawet wtedy, kiedy musi pieszo wejść na dziesiąte piętro). Ważne jest także to, czy pacjent odczuwa lęk nie tylko wtedy, kiedy już doświadczy on nieprzyjemnej dla siebie sytuacji, ale i wtedy, kiedy tylko ją sobie wyobrazi.Zanim jednak u jakiegokolwiek pacjenta zostanie rozpoznana klaustrofobia, konieczne jest wykluczenie innych potencjalnych przyczyn pojawiających się u niego dolegliwości. W diagnostyce różnicowej klaustrofobii pod uwagę brane są przede wszystkim zespół stresu pourazowego (PTSD) oraz zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD).

Jak leczyć klaustrofobię?

Bywa czasami tak, że klaustrofobia ustępuje całkowicie samoistnie i funkcjonowanie pacjenta całkowicie powraca do normy. U niektórych ludzi tak się jednak nie dzieje – takim osobom zdecydowanie można już polecić skorzystanie z którejś z możliwości leczenia klaustrofobii. Nie trzeba zapewne nikogo przekonywać, że terapia może doprowadzić do poprawy funkcjonowania – w końcu części sytuacji (np. korzystania z windy) pacjent z klaustrofobią rzeczywiście może unikać, innych jednak (chociażby jazdy samochodem czy przebywania w tłumie) uniknąć jest już jednak trudniej.

W leczeniu klaustrofobii najistotniejszą rolę odgrywa psychoterapia. Wykorzystywane u ludzi z tą fobią mogą być różne rodzaje psychoterapii, jedną z najczęściej stosowanych jest psychoterapia poznawczo-behawioralna. Inną metodą terapeutyczną, czasami polecaną pacjentom z klaustrofobią, jest terapia ekspozycyjna. Polega ona na tym, że – w kontrolowanych warunkach – pacjent eksponowany jest na wywołującą w nim lęk sytuację. Osoba prowadząca terapię wskazuje wtedy leczonemu, że w danej sytuacji absolutnie nic mu nie grozi – terapia ekspozycyjna ma na celu niejako "oduczyć" pacjenta doświadczania lęku.

Pomocniczo, ale tak naprawdę rzadko, osobom cierpiącym na klaustrofobię zalecane bywa leczenie farmakologiczne. W tym przypadku stosowane bywają przede wszystkim preparaty przeciwdepresyjne oraz przeciwlękowe, jeżeli jednak zaleca się je osobom z klaustrofobią, to tylko tym, u których objawy lęku są najsilniejsze. Podkreślenia wymaga to, że farmakoterapia może być tylko dodatkiem w leczeniu klaustrofobii – podstawą jest psychoterapia.

Warto wiedzieć

Jak sobie radzić z klaustrofobią?

Nie wszyscy pacjenci korzystają z możliwości leczenia klaustrofobii, te zaś osoby, które podejmą się terapii, mogą przed jej zakończeniem doświadczać jeszcze napadów swojego lęku. Obu wymienionym grupom pacjentów można podać kilka wskazówek dotyczących tego, jak mogą oni postępować w sytuacji, kiedy doświadczą napadu swojego lęku. Polecić im można takie techniki jak:

  • głębokie oddychanie: warto jest spróbować w trakcie napadu głęboko i bardzo powoli oddychać – może to pomóc w uspokojeniu się,
  • skupienie się na jakimś przedmiocie: odwrócenie uwagi od budzącej lęk sytuacji może pomóc w przywróceniu równowagi (można przerzucać swoją uwagę na bardzo proste rzeczy, chociażby na poruszające się wskazówki zegarka),
  • pomyślenie o jakimś przyjemnym zjawisku: podobnie jak powyżej opisana czynność, ma to na celu odwrócić uwagę pacjenta,
  • powtarzanie sobie, że lęk jest bezpodstawny i tak naprawdę w danej sytuacji nie ma żadnego rzeczywistego zagrożenia.
O autorze
Lek. Tomasz Nęcki
Absolwent kierunku lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu. Wielbiciel polskiego morza (najchętniej przechadzający się jego brzegiem ze słuchawkami w uszach), kotów oraz książek. W pracy z pacjentami skupiający się na tym, aby przede wszystkim zawsze ich wysłuchać i poświęcić im tyle czasu, ile potrzebują.