Zespół eksfoliacji (zespół złuszczenia, XFS) – przyczyny, objawy i leczenie

Zespół eksfoliacji (zespół złuszczenia, XFS) to choroba oczu, w przebiegu której dochodzi do podwyższenia ciśnienia wewnątrzgałkowego i rozwoju jaskry otwartego kąta. Jej przebieg jest cięższy, a rokowania gorsze niż w przypadku pierwotnej jaskry otwartego kąta. Jakie są przyczyny i objawy zespołu eksfoliacji (złuszczenia)? Na czym polega leczenie?

Spis treści

1. Zespół eksfoliacji (zespół złuszczenia, XFS) - przyczyny i czynniki ryzyka
2. Zespół eksfoliacji (zespół złuszczenia, XFS) – objawy
3. Zespół eksfoliacji (zespół złuszczenia, XFS) – diagnoza
4. Zespół eksfoliacji (zespół złuszczenia, XFS) – leczenie

Zespół eksfoliacji (zespół złuszczenia, XFS) to związane z wiekiem schorzenie macierzy (matrix) zewnątrzkomórkowej oka, w przebiegu którego dochodzi do wytwarzania i odkładania się nieprawidłowego włóknistego materiału w oku. W konsekwencji dochodzi do podwyższenia ciśnienia wewnątrzgałkowego i rozwoju względnie ciężkiej jaskry otwartego kąta (jej przebieg jest cięższy, a rokowania są gorsze niż w przypadku pierwotnej jaskry otwartego kąta). Obecnie zespół eksfoliacji uznaje się za najczęściej identyfikowaną przyczynę jaskry otwartego kąta. Poza tym istnieje coraz więcej dowodów na etiologiczny związek między XFS a zaćmą i prawdopodobnie RVO (retinal vein occlusion), czyli niedrożnością naczynia (lub naczyń) żylnych w siatkówce oka, spowodowaną zakrzepem. Zespół eksfoliacji wiąże się także z ocznym zespołem niedokrwiennym.

Zespół eksfoliacji (zespół złuszczenia, XFS) - przyczyny i czynniki ryzyka

Podejrzewa się, że zespół złuszczenia może być zaburzeniem ogólnoustrojowym, który wstępnie wiąże się z przemijającymi atakami niedokrwiennymi, chorobami naczyniowymi mózgu (zwłaszcza udarem mózgu) i chorobami układu krążenia (szczególnie nadciśnieniem i zawałem mięśnia sercowego). Niektórzy badacze wiążą XFS z chorobami neurodegeneracyjnymi (zwłaszcza chorobą Alzheimera). Jednak potrzebne są dalsze badania w tym kierunku.

Sugeruje się, że w procesie chorobowym ważną rolę odgrywają także wolne rodniki i uszkodzenia wynikające ze stresu oksydacyjnego. Poza tym podejrzewa się, że pewną rolę odgrywają także czynniki genetyczne. W  2007 roku naukowcy zidentyfikowali gen - LOXL1 - który, ich zdaniem, jest silnie związany z XFS, jednak nie przyczynia się do rozwoju tej choroby samodzielnie. Określenie dodatkowych czynników genetycznych, które przyczyniają się do zespołu eksfoliacji, jak również czynników geograficznych i środowiskowych, jest celem przyszłych badań.

Z kolei za główny czynnik ryzyka wystąpienia zespołu eksfoliacji uznaje się wiek (ryzyko wystąpienia choroby wzrasta wraz z wiekiem). Istotna znaczenie mają także płeć (chorobę zwykle diagnozuje się u kobiet po 40. roku życia) i rasa biała.

Zespół eksfoliacji (zespół złuszczenia, XFS) – objawy

Do powstawania jaskry otwartego kąta w zespole eksfoliacji dochodzi na tej samej zasadzie, co w przypadku pierwotnej jaskry otwartego kąta.

Wewnątrz oka cały czas dochodzi do produkcji tzw. cieczy wodnistej, której zadaniem jest zaopatrzenie oka w składniki odżywcze. Gdy spełni ona swoje zadanie, dochodzi do jej odpływu z komory przedniej oka przez kąt przesączania (jest to struktura odpowiedzialna za ten proces). Równowaga pomiędzy wytworzeniem płynu a jego odpływem warunkuje prawidłowe ciśnienie wewnątrzgałkowe.

Jeśli kąt ten zamknie się lub istniejące w nim otworki ulegną zatkaniu (np. przez ww. włóknisty materiał), odpływ cieczy jest niemożliwy. Wówczas ciśnienie wewnątrz oka wzrasta, czego konsekwencją jest nieodwracalne zniszczenie włókien nerwowych siatkówki oraz odżywiających je naczyń krwionośnych i zaniku nerwu wzrokowego. Może to się objawiać bólem oka i obniżeniem ostrości wzroku. W ostateczności dochodzi do utraty wzroku.

Zespół eksfoliacji (zespół złuszczenia, XFS) – diagnoza

Rozpoznanie stawia się na podstawie wyników badań lampą szczelinową (patologiczny materiał jest najbardziej widoczny na granicy źrenicy oka).

Zespół eksfoliacji (zespół złuszczenia, XFS) – leczenie

Celem leczenie jest obniżenie ciśnienia śródgałkowego za pomocą leków przeciw nadciśnieniu.

Jeśli jaskry otwartego kąta nie można opanować przy pomocy leczenia farmakologicznego, kolejnym krokiem jest trabekuloplastyka laserem argonowym. Jest to zabieg powodujący obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego dzięki wytworzeniu delikatnych ognisk laserowych w obrębie beleczkowania.

Ostatecznością jest chirurgiczny zabieg filtracyjny.

Monika Majewska