Witaminy w ciąży - zapotrzebowanie i suplementacja

Dostarczenie odpowiedniej ilości witamin jest niezbędne dla prawidłowego rozwoju ciąży. Zapotrzebowanie organizmu na większość z nich można pokryć zdrową dietą. Jednak w przypadku niektórych niezbędna jest suplementacja. Sprawdź, ile wynosi zapotrzebowanie na witaminy w ciąży, gdzie znaleźć je w żywności i które witaminy trzeba suplementować.

W czasie ciąży zmienia się zapotrzebowanie na różnego rodzaju składniki odżywcze - białko, witaminy i minerały. Wiele kobiet próbuje uzupełnić brakujące składniki poszukując ich źródła w pożywieniu. Bywa, że są one jednak niewystarczające. W takich przypadkach warto zastanowić się nad suplementacją. Które witaminy są niezbędne w ciąży?

Spis treści

1. Witamina A w ciąży
2. Witamina D w ciąży
3. Witamina E w ciąży
4. Witamina K w ciąży
5. Witamina C w ciąży
6. Witaminy z grupy B w ciąży
7. Kwas foliowy w ciąży
8. Zapotrzebowanie na witaminy w ciąży
9. Źródła pokarmowe witamin

Witamina A w ciąży

Witaminą A określa się retinol i jego pochodne, a także prekursory retinolu, spośród których najsilniejszy jest beta-karoten.

Witamina A jest składnikiem rodopsyny – białka zlokalizowanego w siatkówce oka i uczestniczącego w procesach widzenia. Kojarzona jest przede wszystkim z pozytywnym wpływem na skórę i spowalnianiem jej starzenia, jednak to wcale nie jej podstawowa rola.

Witamina A uczestniczy w procesach immunologicznych, a także działa przeciwutleniająco, chroniąc białka i DNA przed uszkodzeniami wywołanymi przez wolne rodniki.

Dla kobiet w ciąży i planujących dziecko ma ona duże znaczenie, ponieważ uczestniczy w podziałach komórkowych i ich różnicowaniu – procesie, który zachodzi bardzo intensywnie podczas życia płodowego i wzrostu łożyska. Ponadto wpływa na wytwarzanie komórek rozrodczych.

Skutki nadmiaru i niedoboru witaminy A w ciąży

Nadmiar witaminy A w ciąży ma działanie teratogenne – toksyczne dla płodu. Może powodować śmierć zarodka, zaburzenia rozwoju płodu i przedwczesne urodzenie.

Szkodliwy jest również niedobór witaminy A. Oba stany powodują wady wrodzone, m.in. układu nerwowego i twarzoczaszki podczas rozwoju embrionalnego.

Zapotrzebowanie na witaminę A w ciąży

Zapotrzebowanie na witaminę A rośnie nieznacznie w ciąży (z 700 do 770 μg równoważnika retinolu) i dużo bardziej podczas karmienia piersią (do 1200-1300 μg równoważnika retinolu). Jednak suplementacja witaminy A w ciąży nie jest zalecana.

Niedobory pojawiają się bardzo rzadko, a przy stosowaniu urozmaiconej diety nie są obserwowane.

Zagrożenie awitaminozą A występuje u osób, które:

• spożywają bardzo mało tłuszczu w diecie (5-10 g/dobę),
• cierpią na choroby przewodu pokarmowego
• i żyją w przewlekłym stresie.

W ciąży natomiast bardzo groźny jest nadmiar witaminy A, który wynika z przyjmowania suplementów diety.

Witamina D w ciąży

W populacji polskiej występują powszechne niedobory witaminy D ze względu na niską ekspozycję na słońce, podczas której organizm wytwarza witaminę D w skórze. Ma ona ogromne i bardzo szerokie znaczenie dla organizmu.

Skutki niedoboru witaminy D w ciąży

Niedobór witaminy D w ciąży stanowi zagrożenie zarówno dla matki, jak i dla prawidłowego rozwoju ciąży. Zwiększa ryzyko stanu przedrzucawkowego przez zmniejszone wchłanianie wapnia, a także prowadzi do demineralizacji kości i osteoporozy.

U płodu niedobór witaminy D powoduje nieprawidłowy rozwój kośćca i krzywicę obserwowaną bezpośrednio po urodzeniu.

Zapotrzebowanie na witaminę D w ciąży

Dieta nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania na witaminę D, która w żywności występuje w niewielkich ilościach i w bardzo nielicznych produktach.

W ciąży i w okresie planowania ciąży konieczna jest suplementacja witaminy D w dawce 2000 IU dziennie.

Witamina E w ciąży

Witamina E to grupa związków rozpuszczalnych w tłuszczach – tokoferoli i tokotrienoli. Jest ważna w planowaniu ciąży, ponieważ odpowiada za zdrowie narządów rozrodczych kobiety i mężczyzny.

Podczas ciąży zapobiega wystąpieniu stanu przedrzucawkowego i przedwczesnego pęknięcia błon płodowych.

Witamina E jest powszechna w żywności, dlatego dieta całkowicie pokrywa zapotrzebowanie na nią w ciąży.

Witamina K w ciąży

Niedobory witaminy K w ciąży występują bardzo rzadko ze względu na jej szerokie rozpowszechnienie w żywności, a przy tym nawet jej wysokie dawki nie są szkodliwe.

Witaminie K nie przypisuje się szczególnej roli w przebiegu ciąży.

Szkodliwy wpływ warfaryny

Szkodliwe może być jednak przyjmowanie leku warfaryny, który jest antagonistą witaminy K.

Prowadzi bowiem do rozwoju anomalii kostnych płodu. Natomiast witamina K podawana jest noworodkom w pierwszych 5 godzinach życia w celu uniknięcia choroby krwotocznej noworodków.

Witamina C w ciąży

Witamina C jest silnym antyoksydantem, który chroni lipidy, białka i materiał genetyczny przed uszkodzeniami. Pełni w organizmie liczne funkcje, m.in.:

• uczestniczy w biosyntezie kolagenu,
• hormonów steroidowych,
• adrenaliny
• i karnityny.

Skutki niedoboru witaminy C w ciąży

Niedobory witaminy C prowadzą do niedokrwistości i osłabienia reakcji układu immunologicznego.

Dawkowanie witaminy C w ciąży

Witamina C jest ważna dla kobiet ciężarnych, ponieważ zwiększa wchłanianie żelaza i wapnia.

Suplementacja w dawce 80 mg/dzień jest zalecana tylko kobietom w ciąży mnogiej, chorującym na cukrzycę ciążową lub nadciśnienie indukowane ciążą.

W pozostałych przypadkach wystarcza zdrowa dieta bogata w warzywa i owoce, najlepiej surowe, aby zapobiec stratom witaminy C, która jest bardzo wrażliwa na podwyższoną temperaturę.

Witaminy z grupy B w ciąży

Witamina B1

Witamina B1 jest bardzo ważnym składnikiem przemian metabolicznych aminokwasów i glukozy, a także uczestniczy w przewodzeniu impulsów nerwowych.

Jej niedobry w ciąży prowadzą do zaburzeń rozwoju wewnątrzmacicznego płodu.

Zapotrzebowanie na witaminę B1 wzrasta wraz z zapotrzebowaniem kalorycznym, a zatem jest wyższe w ciąży, szczególnie w drugim i trzecim trymestrze.

Zwykle nie ma potrzeby suplementowania tiaminy. Występuje ona powszechnie w produktach zbożowych oraz w mięsie.

Jeśli jednak dieta jest uboga w węglowodany i mięso, a jednocześnie bogata w ryby, takie jak makrela, śledź i sardela oraz skorupiaki, które zawierają enzymy rozkładające tiaminę, przyjmowanie suplementów może okazać się konieczne.

Witamina B2

Witamina B2 uczestniczy w procesach uwalniania energii dostarczanej z żywności i chroni przed powstawaniem stresu oksydacyjnego w organizmie. Jedna z form witaminy B2 (FAD) bierze udział w przemianach folianów niezwykle istotnych w ciąży.

Zapotrzebowanie na ryboflawinę w ciąży jest nieco większe, jednak do jego pokrycia wystarczają źródła pokarmowe.

Witamina B3 i B5

Witaminom B3 oraz B5 nie przypisuje się żadnej szczególnej roli w ciąży, a ich zapotrzebowanie pokrywane jest dietą.

Witamina B6

Witamina B6 bierze udział w metabolizmie węglowodanów, białek i tłuszczów, biosyntezie neurotransmiterów i enzymów.

Niedobory witaminy B6 w ciąży zwiększają ryzyko wad rozwojowych płodu, szczególnie rozszczepu wargi i podniebienia. Zapotrzebowanie kobiet ciężarnych na witaminę B6 w pełni pokrywane jest spożyciem pokarmów.

Witamina B12

Witamina B12 odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i przewodu pokarmowego, a razem z kwasem foliowym reguluje powstawanie czerwonych krwinek.

Jej niedobór prowadzi do niedokrwistości megaloblastycznej.

Witamina B12 występuje tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego. Jej suplementacja jest konieczna u kobiet ciężarnych na diecie wegańskiej i znacznie ograniczających produkty pochodzenia zwierzęcego.

Przyjmowanie suplementów witaminy B12 może być też niezbędne w przypadku leczenia metforminą w cukrzycy.

Kwas foliowy w ciąży

Kwas foliowy jest bezsprzecznie najważniejszą witaminą w okresie ciąży i jej planowania.

Skutki niedoboru kwasu foliowego w ciąży

Jego niedobory prowadzą do wad cewy nerwowej płodu i licznych zaburzeń rozwojowych oraz zwiększają ryzyko stanu przedrzucawkowego i poronień. Odpowiadają także za miażdżycę naczyń krwionośnych, prowadzą do zakrzepicy i niedokrwistości.

Zapotrzebowanie na kwas foliowy w ciąży

Dieta nie jest w stanie pokryć zapotrzebowania kobiety ciężarnej na kwas foliowy. Jego suplementacja jest konieczna na co najmniej 12 tygodni przed zajściem w ciążę, podczas ciąży i karmienia piersią.

Najczęściej zaleca się suplementowanie 600-800 μg kwasu foliowego dziennie.

Zapotrzebowanie na witaminy w ciąży

Źródła pokarmowe witamin

Czytaj też: 

• Kwas foliowy w ciąży - jak suplementować? Źródła w diecie, dawkowanie, skutki niedoboru
• Magnez w ciąży - rola, zapotrzebowanie, suplementacja

Aleksandra Żyłowska-Mharrab, dietetyk, technolog żywności, edukator