Upadki i złamania u osób starszych

Upadki są wśród seniorów problemem powszechnym – co trzecia osoba powyżej 65. roku życia upada przynajmniej raz w roku. Często skutkiem upadków seniorów są złamania. Sprawdź, dlaczego są tak niebezpieczne i w jaki sposób można im zapobiegać.

Spis treści

1. Przyczyny wewnętrzne upadków
2. Przyczyny zewnętrzne upadków
3. Skutki upadków
4. Złamania u osób starszych – dlaczego tak niebezpieczne?
5. Jak zabezpieczyć seniora?
6. Fizjoprofilaktyka – dlaczego tak potrzebna?

U osób starszych upadki i złamania kości, do jakich dochodzi w ich wyniku, to poważny problem. Upadki zdarzają się seniorom najczęściej podczas wykonywania podstawowych czynności życia codziennego, np. wstawania, siadania, pochylania się czy chodzenia. A niepozorny czasem upadek, w przypadku seniora, może nieść za sobą wiele negatywnych skutków. Do poważniejszych należą choćby złamania, których leczenie u osób starszych jest często długie i ograniczone wieloma czynnikami. Przyczyny upadków w tej grupie wiekowej podzielić można na dwie podstawowe grupy – wewnętrzne oraz zewnętrzne.

Przyczyny wewnętrzne upadków

Związane są one z tzw. zmianami inwolucyjnymi (starczymi), czyli procesami zanikowymi, spowodowanymi starzeniem się wszystkich układów organizmu. Mowa tu o spowolnieniu reakcji układu nerwowego na zaistniałe bodźce, osłabieniu siły mięśniowej, zaburzeniach równowagi, zaburzeniach krążenia, pogorszeniu wzroku, słuchu czy koordynacji ruchów. Dodatkowo, na funkcjonowanie starzejącego się organizmu seniora wpływ mają choroby towarzyszące, tj. sercowo-naczyniowe, neurologiczne (Parkinson, stan po udarze mózgu), metaboliczne (cukrzyca, osteoporoza) czy choroby narządu ruchu (zmiany zwyrodnieniowe, zniekształcające po przebytych w przeszłości urazach). Osoby starsze często borykają się również z chorobami psychicznymi, jak otępienie, depresja czy stany lękowe. Nie bez znaczenia pozostają też przyjmowane leki – wśród skutków ubocznych wymienia się często zawroty głowy, rozkojarzenie czy obniżenie ciśnienia krwi, wpływające w wielu przypadkach na obniżenie ogólnego samopoczucia. Wszystkie te czynniki w znacznym stopniu upośledzać mogą sposób poruszania się seniora, zwiększając ryzyko jego upadku.

Przyczyny zewnętrzne upadków

Zaliczyć tu można wszystkie czynniki środowiskowe, które utrudniają poruszanie się osoby starszej, np. śliskie podłoże, ruchome dywaniki, schody, zbyt wysokie progi, brak uchwytów w domu czy w środkach komunikacji, nieodpowiednie oświetlenie czy pogorszenie warunków atmosferycznych (śnieg, lód na chodnikach).

Skutki upadków

Spośród najczęstszych skutków upadków wśród seniorów wymienić należy krwiaki, stłuczenia, naciągnięcia mięśni, złamania kości oraz urazy czaszki (wstrząśnienia mózgu, krwotoki śródczaszkowe), których konsekwencje często pojawiają się dopiero po jakimś czasie od samego wypadku. Warto wspomnieć także o tzw. zespole poupadkowym, spowodowanym strachem przed kolejnym upadkiem, a przejawiającym się ograniczeniem codziennej aktywności ruchowej, by zminimalizować jego prawdopodobieństwo. W znacznym stopniu upośledza to – i tak ograniczone już zmianami starczymi - funkcjonowanie układu oddechowego, krążenia, narządu ruchu i stanu psychicznego pacjenta oraz bezpośrednio wpływa na pogorszenie jakości jego życia.

Złamania u osób starszych – dlaczego tak niebezpieczne?

Najczęstszymi złamaniami po upadkach są te w obrębie kości udowej, ramiennej i w dalszej części przedramienia, tuż ponad nadgarstkiem. Rzadziej zdarzają się złamania w obrębie kręgów i żeber. Najbardziej niebezpieczne dla osób starszych są te w obrębie kończyn dolnych - nawet najmniej skomplikowane, mogą spowodować wiele powikłań. Wynika to przede wszystkim z niezbędnego unieruchomienia, które prowadzić może do bardzo poważnych komplikacji, np. zapalenia płuc, zaburzeń krążenia obwodowego, zakrzepicy żył głębokich, odleżyn, zakażenia układu moczowego, upośledzenia motoryki jelit (zaparcia), nasilenia osteoporozy, zaniku mięśni itp. Czas unieruchomienia zależy przede wszystkim od zastosowanego leczenia. Im jest on dłuższy, tym więcej skutków ubocznych może powodować. Stan pacjenta nie zawsze pozwala zastosować leczenie operacyjne, co w znacznym stopniu wydłuża czas leżenia i – w najgorszym wypadku – może prowadzić do śmierci.

Jak zabezpieczyć seniora?

Przede wszystkim zapobiegać potencjalnym upadkom! Po zapoznaniu się z wymienionymi wcześniej przyczynami upadków, warto przeanalizować jego sytuację i w miarę możliwości wyeliminować te, które go dotyczą. Warto przyjrzeć się najbliższemu otoczeniu – choćby mieszkaniu. Zaopatrzenie go w poręcze czy uchwyty łazienkowe, podpórki lub maty antypoślizgowe zdecydowanie ułatwi funkcjonowanie. Istotne jest również obuwie, w którym chodzi nasz senior – powinno ono być lekkie, zaopatrzone w podeszwy antypoślizgowe i dopasowane do ewentualnych zniekształceń w obrębie stopy. Musi również zapewniać odpowiednią stabilizację kostki. W niektórych przypadkach niezbędny będzie dobór odpowiedniego sprzętu pomocniczego, typu laska, kule czy balkonik. Jeśli u danej osoby obserwujemy pogorszenie ogólnego stanu zdrowia, warto wysłać ją do lekarza i podjąć ewentualne leczenie lub zmodyfikować dawki dotychczas przyjmowanych leków.

Fizjoprofilaktyka – dlaczego tak potrzebna?

Oprócz wymienionych wyżej wskazówek, najważniejsza jest systematyczna praca nad sprawnością fizyczną osoby starszej, bo to właśnie ona umożliwia codzienne, niezależne od osób trzecich, funkcjonowanie i minimalizuje ryzyko wystąpienia upadku. Z pomocą przyjdzie tu wykwalifikowany fizjoterapeuta, który ułoży odpowiedni dla danej osoby program ćwiczeń.

Fizjoterapeuta powinien nauczyć pacjenta bezpiecznych zmian pozycji, a jeśli już miałoby dojść do upadku – postępowania bezpośrednio po nim.

Program taki zawierać powinien ćwiczenia nakierowanie na odpowiednią ruchomość stawów i elastyczność otaczających je tkanek, siłę mięśniową, równowagę, koordynację i ogólną wydolność organizmu. Prawidłowa ruchomość poszczególnych stawów zapewnia pełne ich wykorzystanie podczas wykonywania podstawowych czynności życia codziennego, bez potrzeby wprowadzania kompensacji, które często przeciążają stawy sąsiednie. Pochylenie się w celu podniesienia czegoś z podłogi czy wyższe uniesienie nogi, chcąc ominąć jakąś przeszkodę stojącą nam na drodze są przykładami takich czynności. Odpowiednia siła mięśni kończyn dolnych to możliwość przejścia dłuższego dystansu czy większa sprawność w pokonywaniu schodów. Pewność i efektywność chodu zapewnią równowaga i koordynacja. Ogólna wydolność natomiast, pozwoli na funkcjonowanie w życiu codziennym bez szybkiego narastania zmęczenia – u osoby starszej może to być wyjście po zakupy bez potrzeby przysiadania co jakiś czas na ławce w celu odpoczynku.