Sulfonamidy - wskazania, przeciwwskazania, działania niepożądane
Sulfonamidy są syntetycznymi lekami wykazującymi działanie przeciwbakteryjne. Były pierwszymi tego typu substancjami wprowadzonymi do lecznictwa. Obecnie są one przypisywane przez lekarzy coraz rzadziej ze względu na częste reakcje alergiczne z nimi związane. Wciąż popularne są jednak preparaty wieloskładnikowe zawierające te związki chemiczne w swoim składzie. Co warto wiedzieć o sulfonamidach?
Spis treści
- Sulfonamidy - mechanizm działania
- Sulfonamidy - historia odkrycia
- Sulfonamidy stosowane obecnie w lecznictwie
- Sulfonamidy - działania niepożądane
- Kotrimoksazol - połączenie trimetoprimu z sulfametoksazolem
- Kotrimoksazol - zalety stosowania
- Kotrimoksazol - przeciwwskazania do stosowania
Sulfonamidy to grupa, do której zalicza się wszystkie substancje terapeutyczne zawierające w swojej strukturze grupę sulfamidową. Zwyczajowo tej nazwy używa się określając zbiór środków przeciwbakteryjnych o tym konkretnym charakterze chemicznym. Istnieją również leki przeciwdrgawkowe i leki moczopędne (tiazydy), które z punktu widzenia struktury związku są klasyfikowane jako sulfonamidy.
Mimo działania przeciwbakteryjnego, sulfonamidy zazwyczaj nie są określane jako antybiotyki. Nazwa ta tradycyjnie została zarezerwowana dla grup substancji, których struktura chemiczna wywodzi się ze związków produkowanych przez mikroorganizmy. Z tego względu sulfonamidy, jako leki w pełni syntetyczne, klasyfikuje się jako chemioterapeutyki.
Substancje przeciwbakteryjne z tej grupy są coraz rzadziej wykorzystywane w lecznictwie. Jest to związane z powszechnością alergii na sulfonamidy.
Ich stosowanie wiąże się również z dość częstymi działaniami niepożądanymi. Z tego względu leki tego typu są przepisywane z ostrożnością przez lekarzy. Sulfonamidy mają jednak pewne zalety.
Szczególnie istotna jest ich niska cena. Sprawia ona że preparaty tego typu są nadal popularnymi lekami przeciwdrobnoustrojowymi w krajach rozwijających się.
Sulfonamidy - mechanizm działania
Działanie sulfonamidów opiera się na tym że, selektywnie zaburzają procesy metaboliczne w komórkach bakteryjnych, jednocześnie nie szkodząc ludzkim. Leki te są inhibitorami enzymu DHPS, który jest potrzebny do syntezy kwasu foliowego. W efekcie jego produkcja jest zablokowana.
Ludzkie komórki nie posiadają zdolności syntezy kwasu foliowego. W naszym organizmie pełni on rolę witaminy, czyli związku, który musimy dostarczać wraz z jedzeniem. Bakterie natomiast produkują go same. Z tego względu zablokowanie enzymu potrzebnego do syntezy kwasu foliowego jest szkodliwe dla mikroorganizmów przy wysokim bezpieczeństwie w stosunku do o komórek naszego ciała.
Kwas foliowy jest substancją niezbędnie potrzebną w procesie replikacji DNA. W sytuacji jego niedoboru komórki nie mogą się dzielić. Sulfonamidy, blokując jego syntezę, hamują jednocześnie namnażanie bakterii. Takie działanie określa się jako bakteriostatyczne. Leki te nie posiadają zdolności zabijania mikroorganizmów.
Sulfonamidy - historia odkrycia
Leki sulfonamidowe były pierwszymi odkrytymi substancjami przeciwbakteryjnymi. Zostały wprowadzone do lecznictwa na dużą skalę i utorowały drogę rewolucji antybiotykowej w medycynie. Pierwszy sulfonamid został wprowadzony do lecznictwa pod nazwą handlową Prontosil.
Eksperymenty których konsekwencją było wprowadzenie na rynek pierwszego leku sulfonamidowego, rozpoczęły się w 1932 roku w laboratoriach firmy Bayer. Zespół badawczy zakładał, że barwniki smołowe, które posiadają zdolność do wiązania się z bakteriami, mogą być wykorzystywane do zwalczania ich w ludzkim ciele.
Po latach bezowocnych prób i błędów nad setkami substancji, Gerhard Domagka wraz ze współpracownikami potwierdził aktywność pewnego czerwonego barwnika. Związek posiadał zdolność hamowania niektórych infekcji bakteryjnych u myszy.
Prontosil, bo tak została nazwana substancja, był pierwszym odkrytym lekiem, zdolnym do leczenia szeregu zakażeń bakteryjnych w organizmie. Wykazywał skuteczność, między innymi, przeciwko paciorkowcom. Badacze nie łączyli jego aktywności z obecnością struktury sulfamidowej.
Co ciekawe sam związek nie wywierał żadnego wpływu przeciwko bakteriom na szkle laboratoryjnym. Efekt przeciwdrobnoustrojowy był widoczny jedynie w organizmach żywych zwierząt i ludzi. Wprowadzało to naukowców w konsternację, ponieważ nie znano racjonalnego wytłumaczenia tych wyników.
W późniejszych latach, zespół badawczy kierowany przez Ernesta Fourneau z Instytutu Pasteura, odkrył, że barwnik wprowadzony do lecznictwa jest prolekiem. Oznacza to, że substancja ta podlega przemianom metabolicznym w naszym ciele, prowadzącym do powstania prawdziwego aktywnego leku.
Prontosil w organizmach zwierząt uwalniał ze swojej struktury malutką bezbarwną cząsteczkę o strukturze sulfonamidu. To właśnie ona posiadała zdolność hamowania namnażania bakterii.
Leki sulfonamidowe odegrały istotną rolę w pierwszych latach II wojny światowej. Uratowały życie dziesiątek tysięcy pacjentów. Amerykańskim żołnierzom wydano apteczkę zawierającą sproszkowany chemioterapeutyk, z poleceniem posypywania każdej otwartej rany.
Uważa się że sulfonamidom zawdzięczał dalsze życie Winston Churchill oraz syn prezydenta Franklina Roosevelta.
Sulfonamidy stosowane obecnie w lecznictwie
W związku z licznymi działaniami niepożądanymi tej grupy leków, obecnie stosuje się w lecznictwie nieliczne związki o charakterze sulfonamidowym. Możemy wymienić następujące leki:
- salazopirynę stosowaną we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego
- kotrimoksazol - preparat zawierający sulfometoksazol oraz trimetoprim, który jest substancją o innym charakterze działania
- sól srebrową sulfadiazyny, stosowaną jako maść w leczeniu zakażonych ran oparzeniowych
Sulfonamidy - działania niepożądane
W przypadku sulfonamidów, działania niepożądane występują u około 3% ogólnej populacji pacjentów. Jest to bardzo wysoki odsetek. W przypadku niektórych grup chorych, niedogodności związane ze stosowaniem tych leków są dużo częstsze.
W przypadku osób z HIV, częstość występowania działań niepożądanych po podaniu sulfonamidów, wynosi około 60%.
Sulfonamidy mogą wywoływać różne niepożądane reakcje, między innymi:
- zaburzenia dróg moczowych
- zaburzenia krwiotwórcze związane z uszkodzeniem szpiku kostnego
- reakcje nadwrażliwości
- dolegliwości żołądkowo-jelitowe, takie jak brak łaknienia, nudności czy wymioty
- efekty nefrotoksyczne
- zapalenie nerwów prowadzące do ataksji, halucynacji, depresji oraz psychoz
Stosowanie wysokich dawek sulfonamidów, może wywołać silną reakcję alergiczną. Najpoważniejsze z nich są klasyfikowane jako ciężkie skórne reakcje polekowe (SCAR). Obejmują one tak poważne stany, jak
Są to sytuacje medyczne stanowiące poważne zagrożenie dla życia pacjenta.
Czytaj też:
Alergia polekowa - przyczyny, objawy i leczenie alergii na leki
Rumień polekowy trwały: przyczyny, objawy, leczenie
Kotrimoksazol - połączenie trimetoprimu z sulfametoksazolem
Sulfonamidy są lekami dość rzadko przypisywanymi przez lekarzy w krajach rozwiniętych. Preparat dwuskładnikowy, kotrimoksazol, wciąż jednak cieszy się pewną popularnością wynikającą ze skuteczności tego preparatu. Nazwy handlowe to Bactrim lub Biseptol.
Nazwa kotrimoksazol określa połączenie trimetoprimu z sulfametoksazolem. Obie te substancje zaliczane są do chemiterapeutyków bakteriostatycznych.
Stosowane razem, w jednym preparacie, wywierają znacząco większy wpływ terapeutyczny, niż podane osobno. Wynika to z faktu, że leki te hamują inne etapy szlaku syntezy kwasu foliowego. Dzięki temu wzajemnie potęgują swoje działanie.
Zawartość substancji w preparacie jest w proporcji jeden (trimetoprim) do pięciu (sulfametaksazol). Dzięki takiej koncentracji składników, po wchłonięciu do organizmu osiągają stężenie we krwi i tkankach wymagane do maksymalnego efektu synergistycznego między tymi dwoma lekami.
Kotrimoksazol stosuje się w leczeniu różnego rodzaju infekcji bakteryjnych. Przykładowe częste wskazania to:
- zakażenia dróg moczowych
- zakażenia skóry gronkowcem złocistym opornym na metycylinę (MRSA)
- biegunka podróżnych
- zakażenia dróg oddechowych
- cholera
Kotrimoksazol - zalety stosowania
Kotrimoksazol (Biseptol) może być podawany zarówno doustnie jak i dożylnie.
Preparat ten znajduje się na liście podstawowych leków Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Jego zaletą jest wysoka dostępność oraz niska cena.
Kotrimoksazol jest skuteczny wobec wielu drobnoustrojów, m. in.:.
- Escherichia coli
- Proteus mirabilis
- Klebsiella pneumoniae
- Enterobacter spp.
- Citrobacter spp.
- Haemophilus influenzae
- Hafnia spp.
- Legionella spp.
- Pasteurella spp.
- Providencia spp.
- Serratia spp.
- Salmonella spp.
- Shigella spp.
- Staphylococcus aureus
- Staphylococcus epidermidis
- Staphylococcus saprophyticus
- Streptococcus pneumoniae
- Vibrio spp.
- Yersinia spp.
Kotrimoksazol - przeciwwskazania do stosowania
- nadwrażliwość na trimetoprim lub sulfonamidy
- ciąża - szczególnie trzeci trymestr
- ciężka niewydolność wątroby
- znaczne uszkodzenie miąższu wątroby
- żółtaczka
- poważne zaburzenia hematologiczne
- ciężka przewlekła niewydolność nerek
Preparatu nie należy również podawać noworodkom przez pierwsze 6 tygodni życia.
![Stan przedcukrzycowy dotyczy nawet 5 mln Polaków. Ciebie też? Sprawdź to [TEST]](https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-TRZ7-kaJ1-ptSh_cukrzyca-pomiar-cukru-320x213.jpg)
