Sorbinian potasu (E202) - właściwości i zastosowanie

2016-10-25 16:32

Sorbinian potasu (E202) jest konserwantem chroniącym żywność przed rozwojem pleśni i drożdży. W produktach spożywczych często jest łączony z benzoesanem sodu, ponieważ nie ma działania bakteriobójczego. Uznaje się go za jeden z najbezpieczniejszych dodatków do żywności, stosowany jest też jako konserwant w kosmetykach i lekach. W związku z tym, że jest metabolizowany w organizmie człowieka analogicznie do kwasów tłuszczowych, uważany jest za nietoksyczny, co potwierdzają badania naukowe.

Sorbinian potasu (E202) - właściwości i zastosowanie
Autor: thinkstockphotos.com

Spis treści

  1. Sorbinian potasu – produkcja i właściwości
  2. Zastosowanie sorbinianu potasu w przemyśle spożywczym
  3. Zastosowanie sorbinianu potasu w kosmetykach
  4. Czy sorbinian potasu jest bezpiecznym konserwantem?
  5. Ocena oddziaływania sorbinianu potasu na zwierzęta i ludzi na podstawie badań naukowych

Sorbinian potasu – produkcja i właściwości

Sorbinian potasu to sól potasowa kwasu sorbowego – środek stosowany m.in. jako konserwant w żywności oznaczany w składzie produktów symbolem E202. Ma postać białego krystalicznego proszku lub granulek, nie pozostawia posmaku i jest praktycznie bezzapachowy. Jego prekursor – kwas sorbowy (E200) – również wykorzystuje się w konserwowaniu produktów spożywczych, jednak ze względu na lekko cierpki smak, wyczuwalny zapach i słabą rozpuszczalność w wodzie i alkoholu producenci chętniej sięgają po sorbinian potasu, który wykazuje dobrą rozpuszczalność w wodzie i rozpuszczalnikach organicznych. Sorbinian potasu pozyskuje się w reakcji kwasu sorbowego z wodorotlenkiem potasu i krystalizuje z wodnego roztworu etanolu.

Sam kwas sorbowy można uzyskać z naturalnego źródła, jakim są owoce jarzębiny (Sorbus aucuparia), od której wywodzi się nazwa związku, ale jest to nieopłacalne i do produkcji wykorzystuje się syntezę chemiczną.

Konserwujące działanie sorbinianu potasu jest uzależnione od pH produktu. Wykazuje on niską aktywność do pH=6 – stosowanie go w takich warunkach jest nadal opłacalne, jednak najbardziej skuteczny jest do pH=4,4. Sorbinian potasu jest pochodną nienasyconego kwasu tłuszczowego, stąd może ulegać utlenianiu. Dlatego łączony jest w produktach z przeciwutleniaczami, chroniącymi przed zmianą jego właściwości.

Sorbinian potasu zapobiega rozwojowi pleśni i drożdży w żywności. Jego cząsteczka przenika przez półprzepuszczalne błony komórkowe do wnętrza drobnoustrojów i zakłóca przebieg reakcji enzymatycznych. Wobec pleśni jest bardzo skuteczny, działa nawet w słabo kwaśnym środowisku już przy stężeniu 0,07-0,1%. Sorbinian potasu nie wykazuje działania przeciwbakteryjnego, dlatego często stosuje się go w połączeniu z innymi konserwantami, np. benzoesanem sodu. Kwasy spożywcze i duże stężenie soli kuchennej (powyżej 10%) wzmaga jego działanie. Działa również synergistycznie z dwutlenkiem węgla i fosforanami.

Zastosowanie sorbinianu potasu w przemyśle spożywczym

Sorbinian potasu (E202) jest używany do konserwowania produktów spożywczych, takich jak sery, margaryny, wino, jogurty suszone i wędzone mięso, cydr, napoje oraz wypieki, w których hamuje wzrost drożdży i pleśni. Dodawany jest także do wielu suszonych owoców. W produkcji win stosuje się go, aby zapobiec tzw. "dzikiej fermentacji" już po rozlaniu wina do butelek, kiedy drożdże dalej przetwarzają cukier do dwutlenku węgla i alkoholu. Najczęściej sorbinianu potasu używa się w winach słodkich, musujących i mocnych cydrach, ale także w winach stołowych, w których trudno jest uzyskać klarowność. Sorbinian potasu występuje zwykle w produktach spożywczych w niskich stężeniach – od 0,01 do 1,4%.

Dopuszczalna zawartość sorbinianu potasu w żywności wynosi:

  • sos sojowy, marmolady, kremy, żelki – 0,1-1 g/kg produktu,
  • warzywa konserwowane z niską zawartością soli – 0,1-0,5 g/kg produktu,
  • makarony, owoce kandyzowane, ciasta, soki owocowe, konserwy – 0,1-0,5 g/kg produktu,
  • napoje owocowe, wina z winogron, wina owocowe – 0,1-0,6 g/kg produktu,
  • wina musujące – 0,05-0,2 g/kg produktu,
  • mleko sojowe, produkty z soi – 0,1-1 g/kg produktu,
  • solanki do mięs wędzonych – 0,2-0,5 g/kg produktu,
  • nadzienia do ciast, napoje probiotyczne – 0,1-1 g/kg produktu.

Warto wiedzieć

W wyniku analizy warszawskiego rynku produktów spożywczych w 2012 roku stwierdzono, że konserwantów użyto w około 1/4 produktów, które mogły być konserwowane. Sorbinian potasu znalazł się w składzie 17,2% przebadanych produktów z konserwantami, a w połączeniu z benzoesanem sodu – w 39%. Najczęściej sorbinian potasu występował w margarynach i miksach do smarowania pieczywa, przetworach rybnych i owocach morza oraz napojach gazowanych.

Zastosowanie sorbinianu potasu w kosmetykach

Sorbinian potasu jest stosowany wraz z innymi środkami konserwującymi do zabezpieczania farmaceutyków. Znajduje się również w niektórych ziołowych suplementach diety. Sorbinian potasu często wykorzystuje się w kosmetykach jako środek przeciwdrobnoustrojowy. Używa się go w produktach do makijażu twarzy i oczu, pielęgnacji skóry, preparatach do włosów i do kąpieli. Produkty z sorbinianem potasu nie wywołują podrażnienia skóry, oczu ani błon śluzowych i mogą być bezpiecznie stosowane przez wiele lat. W kosmetykach i pastach do zębów może znajdować się od 0,6 do 2 g sorbinianu potasu na kg produktu. Konserwant może być wykorzystywany w mieszankach tytoniu papierosowego i w gilzach w celu zapobiegania rozwoju pleśni w ilościach 0,6-2 g/kg produktu. W badaniu z 2008 roku stwierdzono, że sorbinian potasu nie wpływa na toksyczność dymu papierosowego.

Czy sorbinian potasu jest bezpiecznym konserwantem?

Sorbinian potasu jest uznawany za jeden z najbezpieczniejszych dodatków do żywności. Wspólny Komitet Ekspertów FAO/WHO ds. Dodatków do Żywności (JECFA) ustalił dopuszczalne dzienne spożycie (ADI) konserwantu na poziomie 25 mg/kg masy ciała. Jest to bardzo wysoka dawka w porównaniu z innymi dodatkami do żywności. Wskazuje to na bezpieczeństwo stosowania sorbinianu potasu, gdyż ADI określa, jaką ilość substancji można przyjmować codziennie przez całe życie, a przy tym nie odnieść żadnego uszczerbku na zdrowiu. Zakładając zawartość sorbinianu potasu w produktach na poziomie 0,1%, przeciętna osoba o masie ciała ok. 70 kg, mogłaby bezpiecznie zjadać prawie 2 kg żywności z tym konserwantem.

Badania naukowe wykazały, że w organizmie człowieka sorbinian potasu jest metabolizowany w ten sam sposób, co kwasy tłuszczowe i stanowi źródło energii. Ostatecznie powstaje z niego dwutlenek węgla i woda. Uznawany jest za nietoksyczny, ponieważ ulega procesowi beta-oksydacji, podczas którego mitochondria przekształcają go na energię. Sorbinian potasu nie kumuluje się w organizmie i wykazuje najmniejszy potencjał alergenny ze wszystkich dodatków do żywności.

Ocena oddziaływania sorbinianu potasu na zwierzęta i ludzi na podstawie badań naukowych

  • U osób wrażliwych sorbinian potasu może powodować zaczerwienienie oczu i podrażnienie skóry. Efekt ten pojawia się przy stężeniu związku na poziomie 0,5% i większym, natomiast analiza produktów kosmetycznych pokazała, że sorbinian potasu znajduje się w nich w ilości do 0,2%.
  • U szczurów karmionych dietą zawierającą 8% sorbinianu potasu przez 90 dni nie stwierdzono żadnych zmian poza nieznacznym powiększeniem wątroby. Nie zauważono również zmian histopatologicznych. W przypadku diety zawierającej 4% sorbinianu potasu wątroba pozostała nienaruszona.
  • W badaniu, w którym karmiono 400 szczurów i 1900 myszy dietą o zawartości sorbinianu potasu 40-80 mg/kg przez 3 miesiące, nie stwierdzono wpływu na masę ciała, wielkość konsumpcji, reakcje na stres i przeżywalność. Zauważono natomiast zwiększoną aktywność detoksykacyjną wątroby.
  • Kwas sorbowy był podawany myszom wraz z dietą w dawkach 0; 0,1; 0,5 i 5% przez 1000 dni. Nie stwierdzono różnic między grupą badaną i kontrolną w zachowaniu, wzroście, przeżywalności i płodności zwierząt.
  • W badaniach biochemicznych wykazano, że sorbinian potasu nie wpływa na zawartość białka i biosyntezę DNA i RNA w zarodkach myszy. Nie wpływa też widocznie na parametry biochemiczne krwi przy podawaniu doustnym.
  • Nie stwierdzono efektu rakotwórczego u myszy i szczurów karmionych dietą o zawartości do 10% sorbinianu potasu przez 2 lata. Efekt taki stwierdzono w badaniu, w którym podawano zwierzętom dietę zawierającą 15% konserwantu.

Źródła:

1. https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/potassium_sorbate#section=Top 2. Liebert M.A., Final Report on the Safety Assessment of Sorbic Acid and Potassium Sorbate, Journal of The American College of Toxicology, 1988, 7, 837-880 3. Agricultural Marketing Service, CFNP TAP Review: Potassium sorbate, 2002 4. Ratusz K., Maszewska M., Ocena występowania konserwantów w żywności na rynku warszawskim, Bromat. Chem. Toksykol., 2012, 3, 917-922 5. Gaworski C.L., Lemus-Olade R., Carmines E.L., Toxicological evaluation of potassium sorbate added to cigarette tobacco, Food Chem Toxicol, 2008, 46(1), 339-351