Przełom nadnerczowy (ostra niewydolność kory nadnerczy): przyczyny, objawy i leczenie

2015-07-17 11:57

Przełom nadnerczowy, czyli ostra niewydolność kory nadnerczy, zwykle rozwija się u pacjentów z przewlekłą niedoczynnością kory nadnerczy, także tych prawidłowo leczonych. Jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia, w związku z tym wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej. Jakie są przyczyny i objawy przełomu nadnerczowego? Jak przebiega leczenie schorzenia?

Przełom nadnerczowy (ostra niewydolność kory nadnerczy): przyczyny, objawy i leczenie
Autor: Thinkstockphotos.com

Spis treści

  1. Przełom nadnerczowy: przyczyny
  2. Przełom nadnerczowy: objawy
  3. Przełom nadnerczowy: pierwsza pomoc i leczenie

Przełom nadnerczowy, czyli ostra niewydolność kory nadnerczy, to stan wywołany dekompensacją, czyli wyczerpaniem się sił zapasowych kory nadnerczy (tj. sił, które dotychczas wyrównywały istniejącą wadę), w wyniku której dochodzi do zaostrzenia przewlekłej niedoczynności kory nadnerczy. Wówczas nie jest ona w stanie produkować w wystarczającej ilości kortyzolu.

Przełom nadnerczowy: przyczyny

Przyczyną przełomu nadnerczowego zwykle jest nieumyślne odstawienie zażywanych leków sterydowych (głównie u osób starszych). Przyczynami przełomu nadnerczowego mogą być także odwodnienie (wskutek masywnych wymiotów bądź obfitej biegunki), ogólnoustrojowe infekcje, uraz nadnerczy (np. w przebiegu zabiegu chirurgicznego), wysiłek fizyczny i stres. Są to sytuacje, w wyniku których dochodzi do zwiększenia zapotrzebowania na hormony kory nadnerczy. Przyjmowanie takich leków, jak ketokonazol, mitotan, fenytoina oraz ryfampicyna - ze względu na ich negatywny wpływ na wytwarzanie oraz metabolizm hormonów kory nadnerczy - również może doprowadzić do wystąpienia przełomu nadnerczowego.

Ostra niewydolność kory nadnerczy zwykle rozwija się pacjentów z przewlekłą niedoczynnością kory nadnerczy, także tych prawidłowo leczonych, jednak może również rozwinąć się u osób z ciężką chorobą ogólnoustrojową (np. posocznicą meningokokową z rozsianym wykrzepianiem wewnątrznaczyniowym – DIC, zwaną zespołem Waterhouse’a-Friderichsena), u których doszło do obustronnego zawału krwotocznego kory nadnerczy lub u pacjentów leczonych środkami przeciwkrzepliwymi (antykoagulantami).

U osób zdrowych przełom nadnerczowy może być konsekwencją leczenia przeciwgrzybiczego ketokonazolem (jest to silny inhibitor steroidogenezy nadnerczowej), być pierwszym objawem niedoczynności kory nadnerczy (ma to miejsce zwykle u pacjentów z nierozpoznaną chorobą Addisona, czyli pierwotną niedoczynnością kory nadnerczy) lub choroby nowotworowej (przerzutów do nadnerczy).

Przełom nadnerczowy: objawy

Przełom nadnerczowy zwykle daje objawy, które zapowiadają możliwość wystąpienia takiego stanu. Niestety, nie są one charakterystyczne i mogą wskazywać raczej na schorzenia gastryczne lub grypę, tj.: utrata apetytu, nudności, bóle i zawroty głowy, osłabienie i ogólne złe samopoczucie. Następnie dołączają do nich inne objawy, które wskazują na przełom nadnerczowy, tj.:

  • nudności, wymioty i biegunka, które mogą doprowadzić do odwodnienia
  • nasilające się uczucie osłabienia, będące wynikiem zaburzeń elektrolitowych
  • bóle brzucha, okolicy krzyżowej, mięśni i stawów
  • gorączka
  • niedociśnienie tętnicze
  • hipotonia ortostatyczna (spadek ciśnienia tętniczego po przyjęciu pozycji stojącej)
  • zaburzenia świadomości i trudności w nawiązaniu kontaktu, które mogą doprowadzić do śpiączki

Przełom nadnerczowy wtórny dodatkowo charakteryzuje się objawami przewlekłej niedoczynności przysadki takimi jak: twarz nalana o woskowym odcieniu, brak zarostu na twarzy u mężczyzn, sucha i jasna skóra, brak owłosienia, otyłość, obrzęki, u kobiet występuje brak miesiączki.

Ważne

Przełom nadnerczowy zagraża życiu!

Przełom nadnerczowy jest stanem bezpośrednio zagrażającym życiu, ponieważ może doprowadzić do wstrząsu, zapaści krążeniowej, niewydolności wielonarządowej lub posocznicy. Dlatego po pojawieniu się u chorego objawów przełomu nadnerczowego, należy jak najszybciej wezwać pogotowie.

Przełom nadnerczowy: pierwsza pomoc i leczenie

W wypadku wystąpienia ww. objawów ratownik medyczny lub lekarz powinien jak najszybciej pobrać odrobinę krwi chorego do późniejszych badań (oznaczenia stężenia kortyzolu i ACTH), a następnie do drugiej żyły podać choremu hydrokortyzon. Powinien to zrobić, nie czekając na wyniki badań, ponieważ mniejszym błędem jest niepotrzebne podanie hydrokortyzonu, niż brak tego rodzaju zabiegu. W następnej kolejności należy uzupełnić niedobory płynów i elektrolitów (w szczególności sodu) poprzez podanie kroplówki, czyli wlewu z soli fizjologicznej oraz glukozy. Pacjent wymaga hospitalizacji, ponieważ zastrzyki z hydrokortyzonem należy powtarzać.

Bibliografia: Burska, K., Kluj P., Nowakowski M., Postępowanie przedszpitalne i wczesnoszpitalne w stanach nagłych chorób gruczołów wydzielania wewnętrznego, „Anestezjologia i Ratownictwo” 2011, nr 5.