Osad w moczu - kiedy się badać, jak oceniać wyniki?
Osad w moczu jest jednym z parametrów badania ogólnego moczu. Pozwala wykryć w moczu nie tylko obecność, ale i ilość nabłonków, wałeczków, leukocytów, erytrocytów, składników mineralnych, a także stwierdzić, czy w układzie moczowym obecne są drobnoustroje.
Spis treści
- Osad w moczu - kiedy wykonać badanie?
- Osad w moczu - jak przygotować próbkę?
- Osad w moczu - interpretacja wyników
- Osad w moczu - normy
Osad w moczu to część badania ogólnego moczu, które pozwala zdiagnozować nie tylko choroby nerek czy układu moczowo-płciowego, a także wykryć i różnicować choroby wątroby (żółtaczki), cukrzycę oraz predyspozycje do tworzenia się złogów w układzie moczowym.
Mocz w 96% składa się z wody, reszta to mocznik, sole mineralne i barwniki żółciowe.
Zdrowy człowiek w ciągu doby wydala około 2 l moczu. Objętość ta ma związek z ilością spożytych płynów czy temperaturą otoczenia, co pozwala utrzymać homeostazę, czyli wewnętrzną równowagę w organizmie.
Do badania moczu nie trzeba się specjalnie przygotowywać. Wystarczy kupić w aptece specjalny pojemnik, który do tzw. ogólnej analizy nie musi być sterylny. Jednym z elementów analizy jest ocena osadu znajdującego się w moczu. Warto wiedzieć, kiedy należy przeprowadzić takie badanie i o czym świadczą jego wyniki.
Osad w moczu - kiedy wykonać badanie?
Ogólne badanie moczu z oceną osadu każdy z nas powinien wykonać raz w roku, ponieważ dzięki temu można wykryć schorzenia, które jeszcze nie dają żadnych objawów. Częściej, ale zgodnie z zaleceniem lekarza, badanie powinny przeprowadzać osoby, które:
- mają schorzenia układu moczowego
- kamicę nerkową
- zakażenia dróg moczowych
- cierpią na choroby układowe np. toczeń, RZS czy skrobiawicę
- mają powikłania po odmiedniczkowym zapaleniu nerek
- cierpią z powodu ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek
- kobiety oczekujące dziecka
- osoby, które często oddają mocz
- chorujące na cukrzycę
- mające żółtaczkę
- cierpiące na nadciśnienie tętnicze
- osoby, u których stwierdzono zbyt wysoki lub zbyt niski poziom sodu we krwi
- osoby otyłe oraz w podeszłym wieku
Osad w moczu - jak przygotować próbkę?
Przed badaniem moczu należy zapytać lekarza czy przyjmowane leki, witaminy lub suplementy diety nie wpłyną na wynik badania. To ważne, ponieważ "zwykła" witamina C może mieć wpływ na uzyskanie fałszywego wyniku, ponieważ zakwasza mocz. W dzień przed badaniem ostatni posiłek zjadamy ok. godziny 18.
Mocz oddajemy na czczo.
Przed oddaniem moczu do pojemnika należy dokładnie umyć okolice intymne. Próbka nie może być zanieczyszczona np. mydłem. Gdyby tak się stało, wynik badania będzie zafałszowany.
Próbkę moczu, która ma posłużyć do oceny osadu powinna być oddana do sterylnego pojemnika, który można kupić w aptece.
Próbkę pobieramy ze środkowego strumienia, co oznacza, że najpierw siusiamy do muszli, następnie do pojemnika i ponownie do muszli.
Tak pozyskaną próbkę należy jak najszybciej dostarczyć do laboratorium.
Osad w moczu - interpretacja wyników
Właściwa interpretacja uzyskanych wyników daje odpowiedź na pytanie o funkcjonowanie poszczególnych narządów, zagrożenia zdrowotne, a także pozwala kontrolować prowadzone leczenie.
Ocenę badania należy pozostawić lekarzowi, bo normy poszczególnych parametrów są zależne od wieku, płci, ciąży, wysokiej gorączki, pory dnia, zażywanych leków oraz diety z poprzedniego dnia czy np. wypitego alkoholu.
Gdy w moczu znajdują się:
- bakterie - ich obecność świadczy o zakażeniu nimi któregoś z odcinków układu moczowego - cewki moczowej, pęcherza, miedniczki nerkowej lub nerek
- białko - może się pojawić przy podwyższonej temperaturze, po gorącej kąpieli, przemarznięciu lub znacznym wysiłku fizycznym. Gdy utrzymuje się dłużej, sugeruje problemy z nerkami lub z drogami moczowymi
- cukier (glukoza) - jego obecność w kilku kolejnych analizach świadczy o cukrzycy. Jeśli u osoby już chorej na cukrzycę stwierdza się cukier w moczu oznacza to, że choroba jest nieprawidłowo leczona
- ciała ketonowe - świadczą o zaburzeniach przemiany węglowodanowej i tłuszczowej, a przede wszystkim o źle leczonej cukrzycy. W jednorazowej próbce moczu obecność ciał ketonowych jest najczęściej skutkiem wysokiej temperatury, wymiotów, głodzenia się lub niewłaściwego odchudzania się. Może też świadczyć o stosowaniu diety bogatotłuszczowej
- bilirubina – nie powinna występować u zdrowej osoby
- urobilinogen - powstaje z bilirubiny i jest wydalany z kałem. Tylko niewielka jego ilość może się pojawić w moczu. Przekroczenie normy może świadczyć o zapaleniu wątroby lub jej marskości. Bywa też sygnałem zablokowania odpływu żółci z wątroby i pęcherzyka żółciowego
- kreatynina - przy prawidłowej czynności nerek ilość kreatyniny w moczu jest wielkością stałą i zależną od masy mięśni. Zmniejszenie wydalania kreatyniny z moczem jest zwykle następstwem ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek
- nabłonki - to złuszczone komórki nabłonka płaskiego lub komórki nabłonkowe pochodzące z nerek i dróg moczowych. Ich obecność nie ma znaczenia diagnostycznego
- wałeczki – to białka, a ich obecność w osadzie moczu sugeruje uszkodzenie nerek. U osoby zdrowej mogą wystąpić pojedyncze wałeczki po znacznym wysiłku fizycznym. Wałeczki dzielimy na kilka grup i świadczą one o różnych dolegliwościach.
- wałeczki szkliste nie mają znaczenia diagnostycznego
- wałeczki ziarniste - ich wykrycie świadczy o uszkodzeniu miąższu nerkowego
- wałeczki leukocytowe zawierają krwinki białe i zazwyczaj występują u osób z odmiedniczkowym zapaleniem nerek
- wałeczki erytrocytowe mają w swoim składzie krwinki czerwone lub ich fragmenty, co może świadczyć o zapaleniu kłębuszków nerkowych
- wałeczki nabłonkowe zawierają komórki cewek nerkowych, a to sugeruje uszkodzenie cewek nerkowych
- krwinki białe (leukocyty, WBC) – ich nadmierne wydalanie świadczy o ostrym lub przewlekłym bakteryjnym zakażeniu układu moczowego. Może to być również objaw śródmiąższowego zapalenia nerek po przyjmowaniu leków, np. cefalosporyny, sulfonamidów, niesterydowych leków przeciwzapalnych. Więcej leukocytów przenika do moczu podczas dużego wysiłku fizycznego, przy wysokiej gorączce, odwodnieniu, przewlekłej niewydolności krążenia,
- krwinki czerwone (erytrocyty, RBC) – obecność krwinek czerwonych w moczu nazywana jest krwiomoczem. Jest to najczęstszy objaw chorób układu moczowego. Krwinkomocz (niewielka, niewidoczna dla oka utrata krwinek czerwonych) lub krwiomocz może być wywołany przez uszkodzenie nerek lub innego odcinka dróg moczowych. Popularną przyczyną obecności krwi w moczu jest rak, kamica nerkowa, a szczególnie atak kolki nerkowej. Ale krew w moczu pojawia się także przy gruźlicy, zaburzeniach krzepnięcia krwi, niewydolności krążenia oraz marskości wątroby. Przyjmowanie leków przeciwkrzepliwych też może spowodować zwiększenie liczby czerwonych krwinek w moczu.
Oznaczenie stopnia wyługowania (wypłukania) krwinek czerwonych pozwala określić miejsce, z którego one pochodzą, wiemy czy krew pochodzi z nerek, moczowodów, pęcherza czy cewki moczowej.
- kwas moczowy - przekroczenie normy świadczy o ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek, pojawia się po niektórych lekach moczopędnych, przy zatruciu tlenkiem węgla, ołowiem i w nowotworach. Zmniejszone wydalanie kwasu moczowego występuje przy diecie ubogiej w puryny. Związki te w niewielkich ilościach występują w kurczakach, wołowinie, halibucie, grzybach, szparagach, chlebie, bułkach, kaszach, owocach, jarzynach, orzechach
- mocznik - podwyższona zawartość mocznika wskazuje na dietę bogatobiałkową, odwodnienie lub niewydolność nerek,
- ciężar właściwy moczu - prawidłowa wartość to wartość to 1,016 do 1,022 kg/l. Jeżeli jest niższy sugeruje zaburzenie jednej z funkcji nerek, czyli zagęszczania moczu lub ich niewydolności. Podwyższenie ciężaru sugeruje obecność białka, glukozy
- odczyn moczu (pH) - powinien być lekko kwaśny (norma to 4,6-7,0). Odczyn obojętny, a nawet zasadowy występuje u osób mających kamicę nerkową lub zakażenie dróg moczowych. Konieczne jest wtedy zakwaszenie moczu, np. przez picie soku z żurawin lub przyjmowanie witaminy C. PH przekraczające 7 świadczy o zakażeniu pałeczką odmieńca (bakteria), która może być przyczyną posocznicy moczowej, czyli zakażenia prowadzącego do niewydolności wielu narządów
- kryształki - obecność kryształów w moczu nazywana jest krystalurią. Występowanie kryształów cystyny, tyrozyny, ksantyny, kwasu moczowego, fosforanu, moczanów, szczawianu wapnia, fosforanu, węglanu wapnia, fosforanu magnezowo-amonowego są zależne od pH moczu. Określenie charakteru kamieni pozwala dobrać dietę, której należy przestrzegać w leczeniu kamicy nerkowej i wyeliminować przyczynę schorzenia
- śluz w moczu - jego występowanie w moczu, może świadczyć o zakażeniu dróg moczowych
- drobnoustroje - w badaniu moczu pod mikroskopem można stwierdzić obecność bakterii, pasożytów w skali mikro, strzępków grzybów. Bakterie w układzie moczowym najczęściej wywołują zapalenie dróg moczowych, głównie pęcherza oraz cewki moczowej. Infekcje grzybicze dróg rodnych może wywołać także Candida, czyli grzyb należący do drożdżaków. Przyczyną stanu zapalnego może być rzęsistek pochwowy, którego obecność jest widoczna pod mikroskopem
Osad w moczu - normy
Interpretację badania moczu pozostawiamy ocenie lekarza, ponieważ wyniki są uzależnione od wieku, płci oraz ogólnego stanu zdrowia.
Dla własnego spokoju warto jednak wiedzieć, że opis prawidłowego wyniku powinien zawierać następujące informacje:
- erytrocyty - 3-4 w polu widzenia
- leukocyty - 4-5 w polu widzenia
- bakterie w moczu - nieobecne
- nabłonki płaskie - 3-5 w polu widzenia
- nabłonki okrągłe - nieobecne
- wałeczki (szkliste - 2-3 w polu widzenia; wałeczki ziarniste, leukocytowe, erytrocytowe, nabłonkowe - nieobecne)
Porady eksperta
