Napoje hipotoniczne - właściwości i zastosowanie
Napoje hipotoniczne to napoje, które zawierają stężenie elektrolitów i cukrów mniejsze niż stężenie płynów w organizmie. Dzięki temu są bardzo łatwo wchłaniane przez organizm i szybko gaszą pragnienie. Jakie są pozostałe właściwości napojów hipotonicznych? Jakie jest ich zastosowanie? Jakie napoje można nazwać napojami hipotonicznymi?
Spis treści
- Napoje hipotoniczne - skład
- Napoje hipotoniczne - przykłady
- Napoje hipotoniczne - właściwości i zastosowanie
- Napoje hipotoniczne - czy mogą szkodzić?
Toniczność jest pojęciem związanym ze zmianami objętości komórek ciał wszelkich organizmów żywych. W wyniku kontaktu komórek z roztworem mogą zachodzić zmiany w ich objętości. Jeśli roztwór nie wpływa na rozmiar komórki, jest izotoniczny.
Jeżeli w roztworze komórka kurczy się – hipertoniczny. Natomiast, gdy zwiększa swoją objętość, pęcznieje – hipotoniczny. W kontekście napojów hipotonicznych trzeba też wspomnieć o osmolalności lub inaczej ciśnieniu osmotycznym.
Komórki organizmów żywych otoczone są półprzepuszczalną membraną, przez którą odbywa się transport różnych substancji. Kierunek tego transportu jest zależny od ciśnienia osmotycznego na zewnątrz (w roztworze) oraz wewnątrz komórki.
Dla uproszczenia możemy powiedzieć, że ciśnienie osmotyczne jest związane z ilością, stężeniem substancji rozpuszczonych w płynie. Im mniej cząsteczek i jonów rozpuszczonych w roztworze, tym niższe ciśnienie osmotyczne.
W przypadku napojów hipotonicznych ich ciśnienie osmotyczne jest mniejsze niż ciśnienie wewnątrz komórek ciała, dlatego komórki pochłaniają ten płyn aż do wyrównania różnicy ciśnień.
Napoje hipotoniczne - skład
Główne substancje, które wpływają na ciśnienie osmotyczne napojów hipotonicznych to cukry i jony elektrolitów – sodu, potasu, magnezu, wapnia, chlorków i fosforanów.
W napojach tych ich stężenie jest mniejsze niż w komórkach ciała, a szczególnie niż we krwi, której rolą jest transport płynów i rozpuszczonych w nich składników do wszystkich komórek ciała.
Osmolalność płynów ustrojowych wynosi 300 mOsm/kg H2O. Osmolalność napojów hipotonicznych wynosi mniej niż 270 mOsm/kg H2O, gdyż przyjmuje się, że w zakresie 270 – 330 mOsm/kg H2O napoje są izotoniczne czyli nie zmieniają objętości komórek ciała. Im mniejsza wartość osmolalności napoju, tym szybciej wchłania się on do komórek.
Napoje hipotoniczne zawierają od 0 do 4 g węglowodanów w 100 ml najczęściej w postaci sacharozy, glukozy lub fruktozy oraz dostarczają bardzo niewiele elektrolitów. Najczęściej nie zawierają kalorii. Ich kaloryczność wynosi maksymalnie 16 kcal/100 ml.
Bardzo szybko nawadniają organizm i gaszą pragnienie. Napoje hipotoniczne efektywnie regulują gospodarkę wodną, natomiast nie wpływają pozytywnie na regulację gospodarki elektrolitowej. Wyjątkiem są medyczne roztwory hipotoniczne zawierające odpowiednie ilości elektrolitów.
Napoje hipotoniczne - przykłady
Napoje hipotoniczne spotykane na co dzień w kuchni to:
- woda z kranu
- woda źródlana
- woda mineralna
- mocno rozcieńczone soki owocowe i warzywne
- herbaty ziołowe niesłodzone
- czarna herbata niesłodzona
- gorzka kawa bez mleka
CZYTAJ TEŻ: Rodzaje WODY - mineralna, źródlana, stołowa, lecznicza
Hipotoniki do zastosowań medycznych to:
- 5% roztwór glukozy
- płyn nawadniający interwencyjny hipotoniczny o osmolalności prawie dwa razy mniejszej niż osmolalność osocza, zawierający jony chlorkowe, sodu i potasu, bardzo szybko wnikający do wnętrza odwodnionych komórek i uzupełniający niedobory elektrolitów wewnątrzkomórkowych
Napoje hipotoniczne - właściwości i zastosowanie
Roztwory hipotoniczne służą do nawadniania organizmu, uzupełniania wody wydalanej wraz z moczem i potem. Powinny być podstawowymi napojami wypijanymi każdego dnia, gaszącymi pragnienie.
Warto zauważyć, że pić należy regularnie przez cały dzień, niewielkimi porcjami, aby nie dopuścić do pojawienia się uczucia pragnienia. Jest to oznaka, że w organizmie doszło już do odwodnienia, a to przekłada się negatywnie na samopoczucie i koncentrację.
Przy niedostatecznym nawodnieniu krew gęstnieje, zatem wolniej przepływa przez układ krwionośny i mniej efektywnie zaopatruje komórki w tlen i składniki odżywcze. Picie napojów hipotonicznych powinno być stałym elementem diety każdego człowieka, a woda lub herbaty powinny zastępować soki owocowe, których nie należy traktować jako napój nawadniający.
Napoje hipotoniczne można wypijać samodzielnie, bez uzupełniania izotonikami podczas uprawiania rekreacyjnej i lekkiej aktywności fizycznej, gdy nie zachodzi bardzo intensywne pocenie, a wraz z nim – utrata elektrolitów. Gdyż trzeba pamiętać, że hipotoniki nie uzupełniają utraconych substancji elektrolitycznych.
Stosowany w medycynie płyn nawadniający interwencyjny hipotoniczny podaje się w stanach odwodnienia hipertonicznego, które może być spowodowane:
- udarem cieplnym
- gorączką
- obfitym poceniem
- śpiączką cukrzycową
- biegunką niemowląt
- zmniejszoną podażą płynów przy długotrwałej utracie przytomności
Płynu nawadniającego nie należy podawać jednocześnie z glikozydami nasercowymi (przy niewydolności serca i migotaniu przedsionków), antagonistami aldosteronu (przy niewydolności serca, po zawale), diuretykami oszczędzającymi potas, aminoglikozydami (antybiotyki przy ciężkich zakażeniach), lekami antycholinergicznymi (m.in. w chorobie Parkinsona), niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (środki przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe).
5% roztwór glukozy jest jednocześnie źródłem energii i wody. Podanie jego dużej ilości prowadzi do hemodilucji, czyli stanu, w którym objętość płynu wewnątrzkomórkowego i zewnątrzkomórkowego wzrasta, a obniża się stężenie sodu. Można go zatem wykorzystywać w hipernatremii (nadmiar sodu w organizmie) bez ryzyka odwodnienia.
Przeciwwskazaniami do zastosowanie 5% roztworu glukozy są patologie ośrodkowego układu nerwowego, obrzęk mózgu oraz kwasica tkankowa towarzysząca hiperglikemii (nadmiar glukozy w osoczu).
CZYTAJ TEŻ:
- Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej
- Izotonik, hipertonik, hipotonik – czym różnią się napoje dla sportowców?
- Domowe izotoniki: 5 pomysłów na zdrowe zamienniki sztucznych napojów izotonicznych
Napoje hipotoniczne - czy mogą szkodzić?
Zwyczajne codzienne wypijanie wody i innych płynów hipotonicznych nie powoduje skutków ubocznych, gdyż elektrolity dostarczamy sobie wraz z pożywieniem. Jednak picie bardzo dużych ilości wody lub innych płynów bezelektrolitowych może prowadzić do przewodnienia hipotonicznego, czyli tzw. zatrucia wodnego.
Jest to stan, w którym dochodzi do nadmiernej ilości wody w organizmie przy jednoczesnej zbyt małej ilości sodu w ustroju, czyli hiponatremii. Zatrucie wodne występuje bardzo rzadko.
Najczęściej dotyczy sportowców pijących ogromne ilości samej wody podczas bardzo intensywnego wysiłku oraz osób pracujących ciężko fizycznie w upale i nawadniających się samą wodą. Stan przewodnienia ma związek z utratą elektrolitów wraz z potem i nieuzupełnianiem ich poziomu w organizmie w żaden sposób.
Źródła:
1. http://www.aulamedica.es/nh/pdf/7867.pdf
2. https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/hypotonic-solution
3. http://www.machala.info/media/repository/Intensywna/34_Plynoterapia_w_oparciu%20o%20krystaloidy_Opr._Kolat_P.pdf
