Magnez w ciąży - rola, zapotrzebowanie, suplementacja

Magnez w ciąży ma szczególne znaczenie. Jego zapotrzebowanie w tym czasie jest większe ze względu na wzrost łożyska, rozwój płodu i rosnącą masę ciała kobiety. Dodatkowo zmniejsza ryzyko przedwczesnego porodu oraz minimalizuje ryzyko wystąpienia cukrzycy ciążowej. Mimo tego u kobiet często występują utajone niedobory tego pierwiastka, a około 70% kobiet w wieku rozrodczym nie dostarcza z dietą zalecanych ilości magnezu. Jakie są normy magnezu w ciąży? Ile należy go spożywać i w jakich produktach się znajduje?

Zapotrzebowanie na magnez w ciąży wzrasta, a jego niedobory są bardzo częste w tym czasie. Dowody z literatury sugerują, że optymalny poziom magnezu jest niezbędny dla zdrowia matki i płodu w czasie ciąży oraz dla zdrowia dziecka po porodzie. Kobiety powinny więc zadbać o prawidłowy poziom magnezu w organizmie w tym szczególnym czasie. Magnez w ciąży można zarówno suplementować, jak i dostarczać go wraz z żywnością. 

Spis treści

1. Rola magnezu w organizmie
2. Zapotrzebowanie na magnez w ciąży
3. Zapotrzebowanie na magnez dla kobiet populacji Polski
4. Magnez w ciąży – rola w organizmie
5. Czy suplementować magnez w ciąży?
6. Źródła magnezu w diecie

Rola magnezu w organizmie

Magnez to jeden z kluczowych składników mineralnych dla zdrowia człowieka. Zaangażowany jest w ponad 600 reakcji enzymatycznych zachodzących w ustroju. Uczestniczy w syntezie kwasów nukleinowych i białek, jest wykorzystywany w produkcji energii z glukozy, do budowy kości, pracy serca, układu nerwowego, skurczów mięśni.

Obecnie za sprawą uprzemysłowienia i zubożenia jakości zachodniej diety podejrzewa się, że subkliniczne niedobory magnezu są powszechne, aczkolwiek trudne do zbadania. Wszystko dlatego, że w sytuacji niedoboru tego pierwiastka w komórkach ciała uwalniany jest on z kości, które stanowią magazyn około 60% całkowitej ilości magnezu w organizmie.

Na podstawie badań przeprowadzonych w USA i Wielkiej Brytanii stwierdza się, że nawet 65% kobiet spożywa mniej magnezu, niż zalecają to normy (w Unii Europejskiej 375 mg magnezu dziennie). Z badań populacji Polski wynika, że aż 70% kobiet dostarcza z dietą za mało magnezu – średnio 220,8 mg na dobę.

Objawy niedoboru mogą pojawić się nawet dopiero 4 miesiące po jego wystąpieniu. Wczesne oznaki niedoboru magnezu mogą obejmować:

• utratę apetytu,
• nudności,
• wymioty,
• zmęczenie
• i osłabienie.

Ciężkiej hipomagnezemii zwykle towarzyszą zaburzenia równowagi innych elektrolitów, takich jak wapń i potas.

Głęboki niedobór magnezu powoduje:

• tężyczkę (zwykle z powodu niskiego poziomu wapnia we krwi),
• arytmię serca,
• niestabilność kości
• oraz sprzyja tworzeniu się kamieni nerkowych.

Zapotrzebowanie na magnez w ciąży

Zapotrzebowanie organizmu na magnez wylicza się z uwzględnieniem potrzeb wzrostu organizmu i masy ciała. Dla kobiet ciężarnych jest ono wyższe z powodu wzrostu łożyska, rozwoju płodu i rosnącej masy ciała kobiety. Niektóre publikacje wnioskują, że zapotrzebowanie na magnez nie jest powiązane z ciążą.

Ta mylna interpretacja opiera się na braniu pod uwagę jedynie zbyt niskiego poziomu magnezu w surowicy (na poziomie 0,63-0,75 mmol/l) jako kryterium niedoboru magnezu. W związku z tym, że w surowicy zmagazynowane jest jedynie 0,3% ogólnej ilości magnezu w organizmie, ten wskaźnik jest niewystarczający.

Normomagnezemia mierzona jako stężenie magnezu w surowicy nie wyklucza niedoboru magnezu w organizmie. Bardziej adekwatne, aczkolwiek dużo rzadziej stosowane, metody pomiaru zawartości magnezu w organizmie wykazują relację między ciążą a zapotrzebowaniem na magnez.

Co ciekawe, mimo że mleko matki jest bogate w magnez, uważa się, że zapotrzebowanie na magnez kobiet karmiących piersią nie rośnie. Jest ono zwiększone tylko dla kobiet poniżej 19. roku życia, co wiąże się z ciągłym wzrostem organizmu i brakiem osiągnięcia dojrzałości.

W okresie laktacji mleko matki dostarcza około 42 mg magnezu na dobę w 750. Zmniejszone wydalanie magnezu z moczem i podwyższona resorpcja kości zapewniają wystarczające ilości magnezu do wytwarzania pełnowartościowego mleka matki.

Mowa jednak o sytuacji, kiedy przed okresem ciąży i w czasie jej trwania kobieta dostarczała wystarczających ilości magnezu z dietą. Biorąc pod uwagę wyniki badań, większość kobiet w wieku rozrodczym nie pokrywa dziennego zapotrzebowania organizmu na magnez.

Zapotrzebowanie na magnez dla kobiet populacji Polski

Magnez w ciąży – rola w organizmie

Przedwczesny poród

Porody przedwczesne są główną przyczyną śmiertelności i zachorowalności okołoporodowej, a częstość ich występowania wzrasta w niektórych krajach rozwiniętych.

Magnez może hamować przedwczesne skurcze macicy poprzez działanie antagonistyczne na wapń.  Siarczan magnezu jest stosowany jako środek tokolityczny (hamujący czynność skurczową macicy) od ponad 50 lat.

Badania wykazują znacznie niższe poziomy magnezu w surowicy u kobiet, które rodziły przedwcześnie ( poniżej 37. tygodnia ciąży) w porównaniu z kobietami, które rodziły o czasie, między 38. a 41. tygodniem ciąży.

Trzeba pamiętać przy tym, że stężenie magnezu w surowicy jest niedokładnym wskaźnikiem, a zdecydowanie lepszej jakości danych dostarczają badania, w których mierzone jest stężenie magnezu w czerwonych krwinkach.

W jednym z badań oceniono poziom magnezu we krwi właśnie w ten sposób w grupie 105 kobiet, które urodziły między 28. a 36. tygodniem ciąży, a przyczyna przedwczesnego porodu nie została rozpoznana.

Analiza stężenia magnezu w krwinkach czerwonych kobiet wykazała wyraźną hipomagnezemię w grupie badanej (0,86 mmol/l) w porównaniu z grupą kontrolną (2,96 mmol/l).

Spadek stężenia magnezu w surowicy był również wyraźny, jednak należy zauważyć, że średni poziom magnezu w surowicy w badanej grupie nadal mieścił się w granicach normy (0,93 mmol/l w porównaniu z 1,12 mmol/l w grupie kontrolnej).

To wskazuje, że mimo istnienia dużego niedoboru magnezu w organizmie jego poziom może utrzymywać się w surowicy w granicach normy.

Konieczne są dalsze badania, aby określić rolę magnezu w porodzie przedwczesnym. Dokładna ocena niedoboru oraz indywidualnie dobrana terapia pomogłyby określić skuteczność leczenia siarczanem magnezu, profilaktycznej suplementacji magnezu czy zwiększonego spożycia magnezu w diecie w czasie ciąży.

Obecnie uważa się, że siarczan magnezu jako środek zapobiegający przedwczesnemu porodowi jest skuteczny tylko w przypadku niedoboru magnezu u matki.

Stan przedrzucawkowy

Stan przedrzucawkowy to wieloczynnikowa choroba, która dotyka od 2% do 8% ciąż i stanowi główną przyczynę zachorowalności i śmiertelności płodów i matek.

Stan przedrzucawkowy jest definiowany przez National Institute of Health and Care Excellence jako nadciśnienie tętnicze po 20. tygodniu ciąży połączone z białkomoczem. Przyczyny nie zostały w pełni poznane, ale uważa się, że obejmują one początkowy czynnik wyzwalający, który prowadzi do nieprawidłowego unaczynienia łożyska, po którym następuje ogólnoustrojowa odpowiedź zapalna u matki.

Stan przedrzucawkowy może postępować i powodować:

• rzucawkę,
• oderwanie łożyska,
• hemolizę,
• podwyższoną aktywność enzymów wątrobowych,
• zespół małej liczby płytek krwi
• i zahamowanie wzrostu płodu.

Jedynym ostatecznym sposobem leczenia stanu przedrzucawkowego jest poród.

Magnez może odgrywać rolę w powstawaniu stanu przedrzucawkowego, a do leczenia zaleca się stosowanie siarczanu magnezu. Wykazano, że siarczan magnezu ma działanie rozszerzające naczynia krwionośne, a także może pełnić rolę immunomodulacyjną.

Podanie siarczanu magnezu zmniejsza ryzyko rzucawki i śmierci matki o 50%. W wielu badaniach porównywano poziom magnezu u kobiet w stanie przedrzucawkowym z poziomami w grupie kontrolnej.

Badania kobiet z różnych grup etnicznych wykazały znacznie niższe poziomy magnezu w surowicy u kobiet ze stanem przedrzucawkowym niż u kobiet bez stanu przedrzucawkowego.

Cukrzyca ciążowa

Magnez bierze udział w wydzielaniu, wiązaniu i kontrolowaniu aktywności receptorów insuliny. Duże metaanalizy wykazały, że prawidłowe spożycie magnezu jest powiązane ze zmniejszonym ryzykiem wystąpienia cukrzycy typu II, a niedobór magnezu sprzyja postępowi nietolerancji glukozy i hiperinsulinemii.

Wykazano, że suplementacja magnezu znacząco poprawia wrażliwość na insulinę zarówno w stanach niedoboru magnezu, jak i normomagnezemii. Poprawia również poziom glukozy u pacjentów w stanie przedcukrzycowym z niedoborem magnezu.

Jedno z badań interwencyjnych wyraźnie wykazało korzyści z suplementacji magnezu u kobiet z cukrzycą ciążową. W kontrolowanym, randomizowanym badaniu z podwójnie ślepą próbą z grupą kontrolną kobietom z cukrzycą ciążową podawano 250 mg tlenku magnezu lub placebo przez 6 tygodni. Według pomiarów stężeń magnezu w surowicy wszystkie kobiety miały niedobór magnezu przy rozpoczęciu badania.

Dieta, spożycie magnezu i dodatkowa suplementacja były dokładnie monitorowane i rejestrowane. Po 6 tygodniach kobiety w grupie leczonej wykazywały wyraźnie lepszą kontrolę glikemii i wydzielania insuliny, podczas gdy wartości dla kobiet z grupy placebo pogarszały się w czasie.

Ponadto noworodki z matek otrzymujących magnez miały niższy poziom bilirubiny tuż po porodzie i były krócej hospitalizowane. Z tego badania jasno wynika, że suplementacja magnezu miała znaczący wpływ na zdrowie zarówno matek, jak i noworodków.

Warto zauważyć, że poziomy magnezu w surowicy w obu grupach nie zmieniły się w czasie trwania badania, co ponownie dostarcza dowodów, że stężenie magnezu w surowicy nie odzwierciedla dokładnie poziomów magnezu w organizmie.

Skurcze nóg

Skurcze nóg dotyczą nawet 30% ciężarnych kobiet. Badania pokazują, że magnez wydaje się skuteczny w leczeniu skurczów nóg u ciężarnych, zmniejszając ich nasilenie i częstotliwość.

Prawdopodobnie skuteczność magnezu w ciąży jest związana z częstszym występowaniem niedoboru magnezu u kobiet w ciąży w wyniku zapotrzebowania płodu. Wśród osób niebędących w ciąży tak pozytywny wpływ suplementacji magnezu na zmniejszenie skurczów nóg nie został zaobserwowany.

Suplementacja magnezu, szczególnie w przypadku niedoboru tego pierwiastka, może być bezpiecznie zalecana w leczeniu skurczów nóg związanych z ciążą.

Czy suplementować magnez w ciąży?

Zapotrzebowanie na magnez w ciąży wzrasta, a objawy niedoboru są częste wśród kobiet ciężarnych. Należą do nich:

• skurcze nóg,
• skurcze mięśni gładkich – skurcze żołądkowo-jelitowe, bolesne miesiączki, przedwczesny poród,
• tachykardia,
• duszności i ból w okolicach mostka,
• objawy dławicy piersiowej,
• mdłości,
• utrata apetytu,
• osłabienie.

Zważywszy na to, że większość kobiet w Polsce w wieku rozrodczym nie dostarcza z dietą odpowiedniej ilości magnezu i analizując, jak ogromną rolę pełni magnez w prawidłowym przebiegu ciąży, suplementacja tego pierwiastka wydaje się jak najbardziej wskazana.

Powszechny pomiar stężenia magnezu w surowicy krwi tak naprawdę nie daje jasnej informacji o występowaniu niedoboru w organizmie, dlatego publikacje naukowe sugerują wprowadzenie suplementacji magnezu na poziomie 100-200 mg dziennie dla każdej kobiety ciężarnej.

Jeśli niedobór stwierdzono na podstawie badania stężenia magnezu w krwinkach czerwonych, dawka suplementu może być wyższa, ale najlepiej, aby ustalić ją indywidualnie z lekarzem.

Źródła magnezu w diecie

Magnez występuje przede wszystkim w:

• kaszach,
• orzechach,
• pestkach kakao,
• czekoladzie gorzkiej,
• nasionach roślin strączkowych
• i przetworach zbożowych pełnoziarnistych – płatkach owsianych, żytnich, czy razowym pieczywie.

Niewielkie ilości magnezu znajdują się w nabiale i mięsie, natomiast w owocach i warzywach magnezu nie ma prawie wcale.

Dobrym źródłem tego pierwiastka są wody wysokozmineralizowane i twarda woda kranowa.

Magnez spożywany z żywnością jest bezpieczny w każdych ilościach za wyjątkiem osób, u których występują choroby nerek. Jego wchłanialność z pożywienia wynosi około 50%.

Jeśli dieta kobiety ciężarnej nie obfituje w produkty pełnoziarniste, nasiona roślin strączkowych i orzechy, warto rozważyć suplementację magnezu.

Czytaj też: 

• Dieta w ciąży: zasady. Jak prawidłowo odżywiać się w ciąży?
• Kwas foliowy (witamina B9): właściwości. Jaka jest rola kwasu foliowego?
• Witaminy i minerały potrzebne w ciąży
• Kwas DHA w ciąży niezbędny do prawidłowego rozwoju dziecka

Aleksandra Żyłowska-Mharrab, dietetyk, technolog żywności, edukator