Jak się przygotować do chemioterapii - praktyczne rady
Najlepszym sposobem przygotowania się do rozpoczęcia chemioterapii jest zebranie wszelkich niezbędnych informacji, co ułatwia planowanie i dobrą organizację. Odczuwany przed terapią stres bierze się po części z tego, że przebieg leczenia jest wielką niewiadomą. Oto praktyczne rady, jak przygotować się do chemioterapii, zaczerpnięte z książki "Chemioterapia. Poradnik dla pacjenta i jego rodziny" Judith McKay i Tamery Schacher (Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne).
Spis treści
Przygotowania przed chemioterapią
Na optymalne przygotowanie do chemioterapii składają się przede wszystkim: zgromadzenie niezbędnych informacji, dobra organizacja i własna gotowość. Pozwalają one uniknąć stresu, a także straty czasu i energii w późniejszym okresie.
Niezbędne informacje przed rozpoczęciem chemioterapii:
• Postaraj się zrozumieć ogólny plan i harmonogram etapów leczenia. Ogólny plan uzgadniasz z lekarzem prowadzącym. Upewnij się, że wiesz, ile przewiduje się etapów chemioterapii (o ile jest to z góry ustalone), jaka będzie ich częstotliwość oraz jak długo potrwa każdy z nich. Dowiedz się też, czy między kolejnymi etapami konieczne będą jakieś badania laboratoryjne albo dodatkowe wizyty u lekarzy. Dzięki temu łatwiej ci będzie wybrać dogodne pory i umówić się na konieczne wizyty.
• Postaraj się zrozumieć warunki swojego ubezpieczenia. Twój lekarz prowadzący udzieli ci niezbędnych informacji lub podpowie, gdzie możesz je znaleźć. Musisz ustalić, które wydatki pokryje ubezpieczyciel (koszty leczenia, badań, wizyt u specjalistów i tym podobne), a które musisz wziąć na siebie.
• Poznaj rozwiązania proponowane przez twojego pracodawcę. Zapytaj szefa, czy w twoim przypadku wchodziłyby w rachubę na przykład niepełny etat, praca w domu, zmniejszenie zakresu obowiązków, elastyczny czas pracy. Dowiedz się również, czy jest możliwe przeniesienie cię w firmie w inne miejsce, gdzie ryzyko złapania infekcji od któregoś ze współpracowników będzie mniejsze.
• Poznaj rozwiązania dotyczące wynagrodzenia w przypadku ograniczonej zdolności do pracy. Temat ten możesz poruszyć w rozmowie z pracownikiem działu zarządzania zasobami ludzkimi albo z przedstawicielem związku zawodowego. Czy mimo czasowej nieobecności zachowasz dotychczasowe warunki pracy? Kto będzie cię zastępować? Na jaki zasiłek możesz liczyć, od kiedy i jak długo? Wnioskując o zasiłek, pamiętaj, że odzyskasz pełnię sił dopiero po kilku tygodniach (albo później). Weź to pod uwagę przy określaniu planowanego terminu powrotu do pracy. Lepiej podać termin późniejszy, a wrócić wcześniej - o ile oczywiście samopoczucie na to pozwoli.
Dobra organizacja
• Przygotuj listę pytań, które zadasz lekarzowi i pielęgniarce. Spotkania z lekarzem prowadzącym bywają stresujące, przebiegają w pośpiechu, a wtedy trudno pamiętać o zadaniu wszystkich pytań. Załóż więc notes, aby nie umknęło ci żadne pytanie, jakie ci się nasunie między spotkaniami z lekarzem. Przed kolejną wizytą uporządkuj listę pytań, aby rozmowa przebiegła sprawnie. Jeżeli ktoś ci towarzyszy podczas wizyty u lekarza, osoba ta może podsuwać kolejne pytania z twojej listy, notować pewne informacje, a potem pomóc ci je sobie przypomnieć.
• Załóż segregator albo teczkę na wszystko, co się łączy z chemioterapią. Wkładaj do niego wszelkie papiery, które raz po raz otrzymujesz. Segregator z odpowiednim podziałem ułatwi odnajdywanie dokumentów ważnych w danym momencie, a także przygotowania do kolejnych wizyt u lekarza.
• Ustal, do kogo możesz się zwrócić z prośbą o pomoc lub wsparcie (w rodzinie i w gronie przyjaciół). Zorientowawszy się, jaka pomoc będzie ci potrzebna, porozmawiaj z najbliższą rodziną i przyjaciółmi, aby wiedzieć, na kogo możesz liczyć. Zarazem staraj się realnie oceniać dyspozycyjność i możliwości poszczególnych osób. Mów konkretnie, czego oczekujesz. Dowożenia do kliniki i odbierania z niej? Dotrzymania ci towarzystwa w czasie kolejnych etapów terapii? Opieki nad dziećmi? Wyręczenia w zakupach? Przygotowania posiłków?
• Zacznij pisać dziennik lub pamiętnik. Zdaniem niektórych pacjentów prowadzenie dziennika lub pamiętnika ułatwia obserwowanie swojego samopoczucia, utrwalanie nowych wiadomości oraz gromadzenie tytułów pomocnych książek i adresów stron internetowych. Część osób uważa, że zapisywanie swoich odczuć odciąża psychikę. Co więcej, ułatwia introspekcję i łagodzi stres. Niektórzy prowadzą swego rodzaju dziennik, pisząc listy albo e-maile do bliskich, opisując swoje doświadczenia. Jeżeli zdecydujesz się na takie rozwiązanie, zachowaj kopie listów dla siebie. To będzie twój dziennik - dokumentacja wszystkiego, co cię spotkało w okresie leczenia.
Własna gotowość
Zanim chemioterapia się rozpocznie, możesz zrobić wiele różnych rzeczy, które ułatwią ci funkcjonowanie w trakcie leczenia. Oto kilka propozycji.
• Odwiedź dentystę. Umów się na wizytę, aby usunąć kamień nazębny i wykonać konieczne zabiegi stomatologiczne. Część leków stosowanych w chemioterapii zmniejsza odporność na infekcję i krzepliwość krwi. Oczywiście zęby mogą dać się we znaki niespodziewanie, ale podczas chemioterapii warto unikać sytuacji, które wymagałyby poważniejszych zabiegów w obrębie jamy ustnej, mogących narazić na zakażenie czy krwotok.
• Zrób zapasy. Kup jedzenie, soki i wszystko, co będzie ci potrzebne przez kilka dni po pierwszym etapie chemioterapii. Zapewne usłyszysz sugestię, żeby pić dużo płynów i jadać rzeczy lekkostrawne. Zrób więc odpowiednie zapasy napojów oraz jedzenia. Przygotuj także termometr, miękką szczoteczkę do zębów, sodę oczyszczoną, ręczniki papierowe i krem z filtrem przeciwsłonecznym. Po pierwszej sesji chemioterapii będziesz mieć lepszą orientację co do żywności, napojów i innych rzeczy, które okażą się przydatne.
• Potwierdź ustalenia poczynione zawczasu. Zadbaj o to, by ktoś zawiózł cię albo towarzyszył ci w drodze na pierwszy etap chemioterapii. Niektóre leki powodują ospałość, a wówczas samodzielne prowadzenie samochodu i podróż na własną rękę nie są wskazane.
• Kup nakrycia głowy. Jeżeli wypadanie (bądź rzednięcie) włosów jest jednym ze skutków ubocznych chemioterapii, której się poddajesz, warto się na to przygotować. Wiele osób skraca włosy przed pierwszym etapem leczenia. Jeżeli planujesz noszenie peruki, to dobierz ją zawczasu, czyli przed utratą włosów, aby znaleźć najbardziej zbliżoną pod względem koloru czy stylu do twojej dotychczasowej fryzury. Oprócz peruki warto się zaopatrzyć w inne nakrycia głowy, takie jak kapelusz czy chusta.
• Skorzystaj z wykładów i zajęć. Zasięgnij informacji o grupach wsparcia i rodzajach zajęć w twojej okolicy. Amerykańskie stowarzyszenie onkologiczne organizuje cykl zajęć „Zadbaj o wygląd i poczuj się lepiej”, w trakcie których specjaliści w zakresie kosmetologii uczą pacjentki kreatywnego makijażu oraz pomagają dobrać kapelusz, szal czy perukę. Możesz też uczęszczać na spotkania z dietetykami onkologicznymi, na których dowiesz się, jak powinna wyglądać właściwa dieta przed chemioterapią, w jej trakcie i po jej zakończeniu.
• Zaplanuj sobie coś na czas chemioterapii. Pewne rodzaje chemioterapii wymagają wielogodzinnego pobytu pacjenta w klinice. W tym czasie możesz na przykład się zdrzemnąć, pooglądać telewizję, poczytać, rozwiązywać krzyżówki, słuchać muzyki czy robić na drutach. Jeżeli ktoś ci towarzyszy, możecie pograć w karty, w scrabble czy inną grę.
• Zrealizuj recepty. Niewykluczone, że lekarz prowadzący przepisze ci pewne środki do zażywania w domu, na przykład leki przeciwwymiotne czy przeciwbiegunkowe albo antybiotyk. Poproś o wypisanie recept przed rozpoczęciem terapii, aby zrealizować je wcześniej. Weź te leki na sesję chemioterapii, aby pielęgniarka mogła przejrzeć ulotki. Niektóre leki nie są dostępne od ręki, więc dobrze jest przygotować wszystko zawczasu.
• Przygotuj dom. Najważniejsze obowiązki domowe wykonaj przed sesją chemioterapii, gdyż potem możesz nie mieć na nie sił. Zrób pranie i dokładnie posprzątaj mieszkanie, aby zmniejszyć ryzyko infekcji. Zrób zakupy i ugotuj jedzenie, a następnie je zamroź. Czystość i porządek w domu oraz zgromadzone zapasy pozwolą ci lepiej się poczuć.
• Wieczór przed chemioterapią. Jeżeli lekarz nie przekazał ci specjalnych zaleceń, to nie musisz pościć czy przestrzegać szczególnej diety tuż przed chemioterapią. W trakcie leczenia otrzymasz zapewne leki przeciwwymiotne, aby móc normalnie jeść i pić. Niemniej jednak lepiej unikać rzeczy smażonych i potraw, które mogą rozstroić żołądek. Wieczorem przed chemioterapią zjedz lekkostrawną kolację, a rano dnia następnego - równie lekkostrawne śniadanie. Ponadto postaraj się spokojnie przespać noc.
W czasie chemioterapii
• Ubierz się wygodnie - luźno, na cebulkę. W razie niższej temperatury będzie ci ciepło, a jeśli będzie cieplej, po prostu coś zdejmiesz. Załóż bluzkę, której rękawy łatwo podwinąć przed zastrzykami, pobieraniem krwi czy pomiarem ciśnienia. Jeśli będziesz mieć port naczyniowy w obrębie klatki piersiowej, włóż bluzkę z rozpinanym dekoltem.
• Zabierz do kliniki wszystko, co ci się tam przyda: rzeczy pozwalające się czymś zająć (książki, muzyka, gry); jedzenie (w tym przekąski); picie; segregator lub teczka zawierające kserokopie wyników badań laboratoryjnych; kalendarz wizyt u specjalistów; lista pytań do lekarza i pielęgniarki; leki, które przyjmujesz; ważne numery telefonów.
• Orientuj się w tym, co się dzieje. Zawsze proś pielęgniarkę, aby wyjaśniała ci, co się dzieje. Niezwłocznie informuj o nagłych reakcjach twojego organizmu (o bólu, swędzeniu, mdłościach), a także o tym, co zwiększy twój komfort (na przykład przygaszenie światła, zmiana kanału telewizyjnego, ciepły koc, więcej soku, pomoc w dojściu do toalety). Jeśli masz spędzić w klinice kilka godzin, to o ile nie ogarnie cię senność, możesz w tym czasie porozmawiać z psychologiem albo dietetykiem.
Po chemioterapii
Po powrocie do domu możesz na wiele różnych sposobów dbać o swój komfort oraz zapobiegać skutkom ubocznym leczenia bądź je łagodzić.
• Nawadniaj organizm. Wypijaj 8-10 szklanek różnorodnych płynów dziennie. Sięgaj po soki, zupy i buliony, herbatki ziołowe, a także arbuzy i lody z zamrożonego soku. Dzięki temu organizm będzie łatwiej eliminował skutki chemioterapii, a ty lepiej się poczujesz.
• Przyjmuj leki według zaleceń. Jeżeli lekarz albo pielęgniarka zalecą jakiś środek, aby doraźnie zapobiec określonemu problemowi (na przykład mdłościom, zatwardzeniu, biegunce), to przyjmuj lek dokładnie tak, jak należy, aby faktycznie uchronić się przed nieprzyjemnymi skutkami ubocznymi. Jeśli z jakichś powodów nie możesz zażyć tych środków, skontaktuj się z odpowiednim specjalistą, aby się dowiedzieć, co zrobić. Skuteczność leków eliminujących efekty uboczne chemioterapii jest tym większa, im szybciej zażyjesz je po wystąpieniu określonego problemu, dlatego nie czekaj na znaczne pogorszenie samopoczucia.
• Notuj doświadczane skutki uboczne. Zapisuj, kiedy wystąpiła dana reakcja, co ci pomogło, a co pogłębiło problem. Zapisz ponadto nazwę przyjętego leku, porę jego zażycia oraz skuteczność. Dzięki temu twój lekarz prowadzący będzie mógł ewentualnie zmienić lek albo dawkowanie, aby efekt okazał się lepszy.
• Kontroluj temperaturę ciała. Lekarz lub pielęgniarka zalecą prawdopodobnie dwa pomiary temperatury dziennie przez określony czas. Jeżeli jednak źle się poczujesz (przy bólu głowy, przeziębieniu, kaszlu, ogólnej bolesności, dreszczach), zmierz temperaturę (przed myciem zębów, przed jedzeniem lub wypiciem jakiegoś napoju), a następnie skontaktuj się z lekarzem, nawet gdy nie będziesz mieć gorączki. Informuj lekarza albo pielęgniarkę o każdym wzroście temperatury, zwłaszcza gdy zbliża się ona do 38°C. Może to być sygnał infekcji.
• Zmniejszaj ryzyko zakażenia. Podatność na infekcje w okresie chemioterapii bywa większa, toteż staraj się chronić przed nimi. Myj ręce często i dokładnie, nie skąpiąc mydła ani wody. Zachęcaj także najbliższych do częstego mycia rąk (koniecznie przed przygotowaniem posiłków). Unikaj bliskiego kontaktu z osobami chorymi, tłumów, zamkniętych przestrzeni, miejsc, gdzie mogą przebywać osoby kaszlące czy kichające.
• Dbaj o czystość i zdrowie jamy ustnej. Często, a zarazem łagodnie czyść jamę ustną. Używaj miękkiej szczoteczki i przepłukuj usta roztworem z łyżeczki sody oczyszczonej rozpuszczonej w filiżance ciepłej wody. W ten sposób pozbędziesz się kwaśnego posmaku i przyspieszysz regenerację błon śluzowych. Informuj lekarza o bolesności w jamie ustnej, ranach oraz powierzchniach białych albo plamistych. Istnieją leki, które mogą pomóc w takich stanach.
• Unikaj alkoholu, potraw pikantnych, a także kwaśnych dań i soków. Podrażniają one ścianę żołądka, mogą ponadto wywołać lub pogłębiać nudności, zgagę, ból brzucha.
• Dużo wypoczywaj. Najpowszechniejszym skutkiem ubocznym wszelkich terapii przeciwnowotworowych jest zmęczenie, słuchaj więc swojego organizmu. Musi się on natrudzić, aby usunąć zbyteczne produkty chemioterapii i aby nastąpiła regeneracja zdrowych komórek. W chwilach zmęczenia siadaj z uniesionymi stopami i zamykaj oczy. Przeplataj wypoczynek aktywnością.
• Dbaj o aktywność fizyczną. W miarę możliwości zachowuj aktywność i nie przestawaj ćwiczyć. Mimo zmęczenia albo nawet wyczerpania w danym dniu koniecznie pospaceruj dookoła domu albo gdzieś dalej. Aktywność fizyczna uwalnia od nudności, poprawia apetyt, ułatwia przesypianie nocy, dodaje otuchy. Sprzyja ponadto prawidłowemu oddychaniu i zmniejsza ryzyko skrzepów w nogach.
• Zgłaszaj wszelkie problemy. Mów swojemu lekarzowi lub pielęgniarce o każdym problemie, choćby wydawał się błahy: kiedy nękają cię torsje, nudności, biegunka, zatwardzenie lub kiedy obawiasz się odwodnienia, bo nie jesteś w stanie przyjmować płynów. Informuj o bolesności jamy ustnej czy trudnościach z przełykaniem, o tym, że dokucza ci ból lub wystąpił krwotok, a także o każdej oznace infekcji: gorączce, dreszczach, bólu gardła, kaszlu z odksztuszaniem, trudnościach z oddawaniem moczu, opuchliźnie lub zaczerwienieniu na skórze. Nie czekaj do następnej wizyty, która może być dopiero za tydzień albo później. Ponieważ chemioterapia zmniejszyła twoją odporność na infekcje, konieczne może się okazać przyjmowanie antybiotyku.
• Przestrzegaj terminów badań i wizyt u specjalistów. Twój lekarz najpewniej zleci określone badania laboratoryjne i zaprosi cię na kolejną wizytę mniej więcej tydzień po zakończeniu danego etapu leczenia, aby poznać wyniki analizy krwi oraz dowiedzieć się, jak się czujesz. Przestrzegaj terminów takich wizyt i badań, by umożliwić mu szybkie wykrycie ewentualnych komplikacji.
Na czym polega chemioterapia? Czy warto się jej poddać? Jaka jest jej skuteczność? Jak się do niej przygotować? Jakie skutki uboczne mogą się pojawić? Jak się odżywiać podczas chemioterapii? Jak pracować i jak żyć z rakiem? Jak poradzić sobie z osamotnieniem i żalem? Jak zachowywać się z w codziennych kontaktach z ludźmi?
Na te i wiele innych pytań nurtujących chorych oraz ich rodziny w zrozumiały i empatyczny sposób odpowiadają autorki książki "Chemioterapia. Poradnik dla pacjenta i jego rodziny" (Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne). Judith McKay i Tamera Schacher, które na co dzień zajmują się pacjentami onkologicznymi i razem z nimi pokonują trudy leczenia, napisały książkę specjalnie dla nich. Poradnik pomoże chorym oswoić się - na tyle, na ile jest to możliwe - z niełatwą sytuacją oraz zrozumieć wszystko, co na razie jest dla nich tajemnicą.
Autorki prezentują podstawowe informacje na temat chemioterapii, dzieląc się swoim bogatym doświadczeniem, jak również liczne praktyczne rady i wskazówki. Wyjaśniają, jak chory może sam sobie pomóc, ale też jak powinien korzystać z pomocy innych. Krok po kroku pokazują, jak przetrwać wymagający czas choroby, zachowując przy tym jak najlepszą kondycję fizyczną i psychiczną.
Poradnikzdrowie.pl jest patronem medialnym "Chemioterapii" - polecamy!
Porady eksperta
