Dieta przy niealkoholowym stłuszczeniu wątroby - co jeść, aby wspomóc leczenie?

Dieta przy niealkoholowym stłuszczeniu wątroby to jeden z najważniejszych elementów leczenia. Właściwie skomponowana pomaga nie tylko zmniejszyć stłuszczenie, ale często również wpływa na przyczyny tego schorzenia. Na czym polega dieta w NAFLD? W jaki sposób komponować posiłki przy niealkoholowym stłuszczeniu wątroby, które produkty są dozwolone, a których należy bezwzględnie unikać? Przeczytaj, jak powinna wyglądać dieta na stłuszczoną wątrobę.

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (w skrócie NAFLD - z ang. nonalcoholic fatty liver disease) to choroba, która dotyka coraz większy odsetek społeczeństwa. W niealkoholowym stłuszczeniu wątroby przyczyną choroby nie jest nadmierne spożycie alkoholu. Głównym czynnikiem NAFLD jest niezdrowy styl życia: nieprawidłowa dieta i brak aktywności fizycznej, co przekłada się na zwiększoną masę ciała (szczególnie tkanki tłuszczowej w rejonie brzucha), insulinooporność, cukrzycę typu 2 czy dyslipidemię.

Wszystkie te czynniki wpływają na zwiększone odkładanie się tłuszczu w komórkach wątroby, a to w konsekwencji może prowadzić do poważnych problemów z pracą tego narządu. Przeczytaj, jakie są czynniki ryzyka niealkoholowego stłuszczenia wątroby. Dowiedz się, jaka powinna być dieta przy tej chorobie. Co można jeść? Które produkty są wskazane i przeciwwskazane?

Zapytaliśmy o to mgr Agatę Bramę, eksperta współpracującego z aplikacją Wiesz Co Jesz, dedykowaną osobom zainteresowanym zdrowym żywieniem.

Spis treści

1. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - czym jest?
2. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - objawy
3. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - przyczyny
4. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - rozpoznanie
5. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - leczenie
6. Dieta przy niealkoholowym stłuszczeniu wątroby - zasady ogólne
7. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - co można jeść, a czego nie?
8. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - produkty zalecane i przeciwwskazane
9. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - jadłospis przy NAFLD

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - czym jest?

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD) to schorzenie, które w przeciwieństwie do alkoholowego stłuszczenia wątroby nie powstaje w wyniku nadmiernego spożywania alkoholu. Stłuszczenie wątroby to zwiększone odkładanie się tłuszczu w obrębie komórek wątrobowych. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby występuje, gdy masa tłuszczu zgromadzonego w wątrobie przekracza 5% masy tego narządu.

W Europie niealkoholowe stłuszczenie wątroby występuje już u 14-21 proc. dorosłych i jest najczęstszą przyczyną nieprawidłowych wartości enzymów wątrobowych w badaniach krwi. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby w zaawansowanym stadium może prowadzić do zwłóknienia tego narządu. NAFLD objawia się także różnymi nieprawidłowościami wynikającymi z upośledzonej funkcji wątroby: dyslipidemią, hiperglikemią i hiperinsulinemią.

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - objawy

Niezdiagnozowane niealkoholowe stłuszczenie wątroby nie daje specyficznych objawów. Chorym może towarzyszyć złe samopoczucie, zmęczenie, obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej czy zaburzenia snu. Objawy kliniczne obejmują nieprawidłowe wyniki prób wątrobowych, obraz stłuszczenia narządu w USG, hiperglikemię i nieprawidłowy profil lipidowy krwi.

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby to choroba o łagodnym przebiegu, jednak u ok. 15–20 proc. chorych prowadzi do niealkoholowego stłuszczeniowego zapalenia wątroby (NASH), które z kolei u ok. 20 proc. może prowadzić do marskości wątroby i śmierci z powodu powikłań (np. nowotworu wątroby).

Zobacz: produkty, które służą wątrobie

Zobacz galerię 8 zdjęć

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - przyczyny

Rozwój niealkoholowego stłuszczenia wątroby jest wieloetapowym procesem. W patogenezie NAFLD udział biorą: stres oksydacyjny, stan zapalny, zaburzenia metabolizmu tkanki tłuszczowej, zaburzenia mikroflory jelitowej (dysbioza) i niewłaściwa praca mitochondriów. Podstawowym czynnikiem ryzyka NAFLD jest otyłość. Z otyłością najczęściej powiązana jest niska aktywność fizyczna, cukrzyca typu 2 lub insulinooporność, zespół metaboliczny i dyslipidemia.

Czynnikami ryzyka wystąpienia niealkoholowego stłuszczenia wątroby wymienianymi przez lekarzy są:

• nadwaga i otyłość - wartość BMI (body mass index) powyżej 24,9 kg/m2, w szczególności otyłość brzuszna wraz z zespołem metabolicznym,
• cukrzyca typu 2 - obecność cukrzycy lub insulinooporności uznaje się za podstawową przyczynę niealkoholowego stłuszczenia wątroby,
• dyslipidemia - zwiększone stężenie trójglicerydów przy niskim stężeniu lipoprotein o wysokiej gęstości (HDL),
• wiek - ryzyko wystąpienia NAFLD zwiększa się z wiekiem,
• płeć męska - mężczyźni chorują na niealkoholowe stłuszczenie wątroby dwukrotnie częściej niż kobiety,
• długotrwałe spożywanie umiarkowanych ilości alkoholu w połączeniu z nadmiernym spożyciem kalorii i/lub otyłością,
• siedzący tryb życia - brak lub niska aktywność fizyczna.

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - rozpoznanie

Warunkiem diagnozy NAFLD jest brak innych schorzeń wątroby, dlatego w pierwszej kolejności należy wykluczyć inne czynniki, przyczyniające się do stłuszczenia wątroby: niektóre leki, toksyny czy choroby genetyczne.

Aby zdiagnozować niealkoholowe stłuszczenie wątroby, lekarz musi wykonać wywiad, w którym wykluczy nadmierne, przewlekłe spożycie alkoholu przez pacjenta (<20 g alkoholu / kg masy ciała / 24h).

W diagnostyce niealkoholowego stłuszczenia wątroby wykonuje się USG wątroby oraz badania krwi. We krwi oznacza się stężenie enzymów wątrobowych: AspAT oraz AlAT. Pomocniczo bada się również stężenie cholesterolu całkowitego, LDL i HDL, triglicerydów, glukozy, bilirubiny, czas protrombinowy i GGTP.

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - leczenie

Leczenie niealkoholowego stłuszczenia wątroby polega na terapii wszystkich czynników i jednostek chorobowych, które przyczyniają się do wystąpienia NAFLD.

Terapia obejmuje zmiany stylu życia, stosowanie leków zmniejszających insulinooporność lub przeciwcukrzycowych (np. metforminy), środków hipolipemizujących (np. statyn) i hamujących procesy zapalne. W leczeniu istotne jest przeciwdziałanie niszczeniu komórek wątrobowych. W tym celu stosuje się fosfolipidy i antyoksydanty, które działają protekcyjnie na komórki wątroby i chronią je przed uszkodzeniami związanymi z nadmiernym gromadzeniem się tłuszczu.

Dieta przy niealkoholowym stłuszczeniu wątroby - zasady ogólne

Dieta w NAFLD powinna wspomagać leczenie farmakologiczne i uwzględniać zasady żywienia związane z jednostkami chorobowymi współistniejącymi wraz z niealkoholowym stłuszczeniem wątroby. Jeśli występuje nadwaga lub otyłość (BMI > 24,9 kg/m2), w pierwszej kolejności należy dążyć do obniżenia masy ciała poprzez zmniejszenie kaloryczności diety i wprowadzenie stanu deficytu energetycznego.

Kaloryczność diety powinna zakładać deficyt energetyczny (w przypadku nadmiernej masy ciała), dostosowany do wieku, masy ciała, płci i aktywności fizycznej.

Przy współistniejącej insulinooporności (lub cukrzycy typu 2) należy wprowadzić dietę o niskim indeksie glikemicznym, opartą o pełnoziarniste produkty zbożowe oraz warzywa bogate w błonnik. Kaloryczność diety i rozkład poszczególnych makroskładników powinny być zawsze dostosowane indywidualnie i zakładać około 55-60% energii z węglowodanów, 15-20% energii z białka (pełnowartościowego) i 20-25% tłuszczu. 

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - co można jeść, a czego nie?

W przypadku niealkoholowego stłuszczenia wątroby należy unikać produktów o wysokim indeksie glikemicznym i pamiętać o nierozgotowywaniu produktów zbożowych i warzyw (np. makaronu, ryżu czy marchwi). W diecie należy ograniczyć spożycie tłuszczu i całkowicie wykluczyć produkty, będące źródłem nasyconych kwasów tłuszczowych, takie jak tłuste mięsa i tłusty nabiał; należy unikać śmietany oraz zasmażki.

Tłuszcze zwierzęce (oprócz tłuszczu rybiego) należy zastąpić zdrowymi tłuszczami roślinnymi, takimi jak oliwa z oliwek, olej rzepakowy, awokado, orzechy (są bogate w α-linolenowy kwas tłuszczowy) i pestki. Do diety należy włączyć tłuste ryby morskie, źródło kwasów tłuszczowych omega-3, które charakteryzują się działaniem przeciwzapalnym.

Należy całkowicie zrezygnować z alkoholu, słodyczy i wysokokalorycznych przekąsek, np. chipsów oraz żywności typu fast food. Ograniczyć należy produkty bogate we fruktozę, czyli wszystkie produkty słodzone cukrem i syropem glukozowo-fruktozowym, przetwory owocowe, soki owocowe i owoce suszone.

Metabolizm wątrobowy spożytej fruktozy nasila bowiem wątrobową syntezę triglicerydów. Nie ma konieczności ograniczenia spożycia owoców świeżych, ponieważ zawierają one mało kalorii i dużo antyoksydantów cennych w leczeniu NAFLD. Korzystne są owoce i warzywa będące źródłem witamin antyoksydacyjnych (β-karotenu, witamin C i E). Dobrym źródłem witaminy C są m.in. czarne porzeczki, liście pietruszki, czerwona papryka i chrzan.

Z kolei β-karoten zawierają między innymi: marchew, morele, liście pietruszki i cebuli. Witaminę E znajdziemy w  olejach roślinnych, zwłaszcza oliwie z oliwek. Nie zaleca się natomiast stosowania olejów o niekorzystnym stosunku kwasów tłuszczowych omega-3 do omega-6, czyli oleju słonecznikowego, oleju z pestek winogron i oleju sojowego.

Najnowsze badania pokazują, że korzystny wpływ na przebieg NAFLD może mieć picie kawy - najlepiej espresso, ponieważ zwiększa ono poziom zonuliny - białka, które ogranicza przepuszczalność jelit, co może hamować postęp NAFLD. Kawa zmniejsza także poziom aminotrasferazy alaninowej (enzymu, którego poziom we krwi rośnie przy uszkodzeniu wątroby).

Dozwolony sposób przygotowania potraw to: gotowanie na parze, pieczenie w piekarniku, gotowanie na wodzie, duszenie, grillowanie, opiekanie na ruszcie, przyrządzanie w sosie własnym lub pergaminie. Nie zaleca się smażenia na głębokim tłuszczu. W niealkoholowym stłuszczeniu wątroby należy ograniczyć spożycie soli, a potrawy przyprawiać naturalnymi przyprawami i ziołami.

Dietę należy ułożyć tak, aby spożywać małe posiłki w regularnych odstępach czasu (5-6 posiłków dziennie). W diecie powinno znaleźć się co najmniej 5 porcji warzyw i owoców dziennie, ponieważ są one cennym źródłem błonnika i związków antyoksydacyjnych (UWAGA! Warzywa nie powinny być rozgotowane ze względu na indeks glikemiczny - warto spożywać je na surowo lub w formie al dente).

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - produkty zalecane i przeciwwskazane

Niealkoholowe stłuszczenie wątroby - jadłospis przy NAFLD

Dzień I

• Śniadanie: Kanapki z pieczywa razowego z chudym twarogiem, sałatą i pomidorem
• II Śniadanie: Jogurt naturalny z truskawkami i otrębami pszennymi
• Obiad: Pierś z kurczaka duszona z włoszczyzną i kaszą jęczmienną
• Podwieczorek: Jabłko
• Kolacja: Sałatka z pieczonym łososiem, pomidorami, ogórkiem, kukurydzą i razowym makaronem polana oliwą z oliwek

Dzień II

• Śniadanie: Owsianka na chudym mleku z orzechami włoskimi i truskawkami
• II śniadanie: Kanapki z pieczywa razowego z wędliną drobiową, sałatą i ogórkiem
• Obiad: Dorsz duszony na parze z brokułem i kaszą gryczaną
• Podwieczorek: Garść orzechów włoskich
• Kolacja: Zupa krem z białych warzyw: kalafiora, selera, pietruszki

Dzień III

• Śniadanie: Jajko na miękko z kanapką z pieczywa razowego, wędliną drobiową, sałatą i pomidorem
• II śniadanie: koktajl na kefirze z owocami leśnymi (maliny, jagody, truskawki)
• Obiad: Chili sin carne - czerwona fasola duszona w sosie pomidorowym z kukurydzą, pieczarkami, cukinią, cebulą i czosnkiem - z ryżem brązowym
• Podwieczorek: Gruszka
• Kolacja: sałatka z mozzarellą o obniżonej zawartości tłuszczu (light), rukolą, pomidorami, oliwą z oliwek podawana z grzankami z pieczywa razowego

Materiały prasowe Wiesz co Jesz