PFC - toksyczne substancje w opakowaniach do żywności

PFC czyli perfluorowane związki organiczne to substancje stosowane często w produkcji papierowych opakowań do żywności, m.in. frytek w lokalach typu fast food. PFC mają zdolność przenikania do produktów spożywczych i akumulowania się w organizmie człowieka. Mogą być bardzo niebezpieczne dla zdrowia.

Spis treści

1. Czym są PFC?
2. Zagrożenia związane ze stosowaniem PFC
3. PFC w opakowaniach do żywności
4. Jak unikać PFC w jedzeniu?

PFC czyli perfluorowane związki organiczne to substancje o właściwościach wodo-, tłuszczo- i plamoodpornych.

Są stosowane powszechnie w przemyśle i bardzo często używa się ich w produkcji papierowych opakowań do żywności. PFC mają zdolność przenikania do produktów spożywczych i akumulowania się w organizmie człowieka, do którego dostają się wraz z żywnością, ale też z innych źródeł, np. wody i powietrza.

Organiczne związki fluoru mogą być bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Wiąże się je m.in. z podwyższonym poziomem cholesterolu, zaburzonym funkcjonowaniem tarczycy, uszkodzeniem wątroby i nowotworami.

Czym są PFC?

PFC, czyli perfluorowane związki organiczne, to grupa substancji chemicznych o właściwościach hydrofobowych i oleofobowych, dzięki którym są odporne na działanie wody i tłuszczu i nie ulegają rozkładowi pod ich wpływem. PFC są stosowane bardzo powszechnie w wielu gałęziach przemysłu. Można je znaleźć m.in.:

• w opakowaniach do żywności odpornych na tłuszcz, np. pizza, popcorn, frytki, burgery,
• w produktach do czyszczenia i higieny osobistej,
• w niciach dentystycznych,
• w impregnatach do obuwia i odzieży, tkaninach wodoodpornych,
• w produktach plamoodpornych do mebli i dywanów,
• w patelniach teflonowych jako składnik powierzchni ochronnej zapobiegającej przywieraniu,
• w kosmetykach jako emulgator,
• w hydrożelach aplikowanych na otwarte rany.

Niektóre ze związków należących do PFC są uznane za szkodliwe i wycofane ze stosowania w przemyśle, jednak na ich miejsce wciąż powstają substancje fluorowane o tych samych właściwościach, które nie są dokładnie przebadane. Na początku 2017 roku FDA zaakceptowała kolejnych 20 perfluorowanych związków organicznych do stosowania szczególnie w papierowych opakowaniach do żywności.

Zagrożenia związane ze stosowaniem PFC

PFC to związki bardzo trwałe, które prawie nie ulegają rozpadowi, przedostają się do wody, powietrza i gleby, a ich stężenie w środowisku stale wzrasta. Coraz więcej badań naukowych wskazuje na ich toksyczność i zagrożenia dla zdrowia człowieka wynikające z kontaktu ze związkami perfluorowanymi, które powszechnie znajdują się we krwi badanych osób, łatwo kumulują się w tkankach i są usuwane nawet dopiero po kilku latach. Do najlepiej przebadanych i najczęściej występujących należą PFOA (kwas perfluorooktanowy) i PFOS (kwas perfluorooktanosulfonowy).

PFC wnikają do organizmu wraz z żywnością przez układ pokarmowy, ale też przez układ oddechowy i skórę (np. z tkanin wodoodpornych). Nie są one metabolizowane w organizmie i w największych ilościach kumulują się w wątrobie. Wydalane są jedynie przez układ moczowy.

Badania naukowe, prowadzone na zwierzętach doświadczalnych, wskazują, że do konsekwencji narażenia na PFC należą: powiększenie wątroby, zaburzenia funkcjonowania komórek wątroby, nieprawidłowy metabolizm tłuszczów i białek oraz zmiany w gospodarce hormonalnej. Udowodniono, że niewielkie ilości PFC rzędu ułamków milimoli powodują znaczny wzrost stężenia jonów nadtlenkowych o silnym działaniu utleniającym.

PFC są związkami słabo przebadanymi, a ostateczna weryfikacja ich wpływu na organizm człowieka wymaga dokładniejszych analiz.

Wśród skutków narażenia na związki perfluorowane wymienia się:

• zmniejszenie wydalania lipoprotein o małej gęstości czyli "złego" cholesterolu LDL. U dzieci i nastolatków ze zwiększonym stężeniem PFOA we krwi stwierdzono podwyższony poziom cholesterolu ogółem i frakcji LDL. Wśród dorosłych najbardziej narażeni na zaburzenia profilu lipidowego byli pracownicy mający kontakt z PFAS oraz osoby z terenów, na których stężenie PFOA w wodzie jest wyższe;
• zmiany w transporcie i metabolizmie kwasów tłuszczowych;
• obniżenie aktywności transferazy glutationowej – związku uczestniczącego w detoksykacji organizmu i unieczynnianiu alergenów,
• powiększenie wątroby;
• obniżenie poziomu hormonów tarczycy we krwi. Badanie opublikowane w Environmental Health Perspectives wykazało, że wysokie stężenie PFOA i PFOS we krwi powoduje uszkodzenie tarczycy, zaburza jej funkcjonowanie i wpływa na stężenie hormonów T4 i TSH;
• zaburzenia cyklu komórkowego i hamowanie naturalnej śmierci komórek (apoptozy);
• zmniejszenie odporności. Według raportu EWG ekspozycja na PFC zmniejsza zdolności organizmu do walki z infekcjami;
• zmniejszenie płodności, spadek jakości spermy, obniżenie poziomu testosteronu. Różne związki należące do PFC zwiększają ryzyko niepłodności od 60 do 154%;
• nadciśnienie indukowane ciążą;
• stan przedrzucawkowy;
• niską masę urodzeniową dziecka;
• otyłość;
• u gryzoni powstawanie nowotworów wątroby, trzustki, nerek, jąder, gruczołu piersiowego i tarczycy najprawdopodobniej w wyniku zaburzania apoptozy. Dostępnych jest ponad 80 badań wskazujących na związek między PFC a nowotworami, jednak głównie u zwierząt. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem zaklasyfikowała PFOA jako prawdopodobnie kancerogenny.

PFC w opakowaniach do żywności

Wiele badań naukowych wykazało, że związki perfluorowane przenikają z opakowań do produktów spożywczych. Ich stężenie w produktach zależy od temperatury jedzenia i czasu kontaktu z opakowaniem, długości łańcucha PFC i typu żywności (z dużą zawartością wody lub tłuszczu). Im wyższa temperatura żywności i większa zawartość tłuszczu, tym więcej PFC migruje z opakowania.

W Unii Europejskiej nie wprowadzono limitów zawartości związków organicznych fluoru w opakowaniach do żywności. Jedynie rząd Danii rekomenduje górne wartości graniczne PFC w opakowaniach papierowych.

W 2017 roku opublikowano wyniki badań, w których sprawdzano zawartość związków fluoru w ponad 400 próbkach opakowań z lokali fast food na terenie Stanów Zjednoczonych. Wynika z nich, że PFC jest obecne w:

• 56% opakowań papierowych do deserów i pieczywa,
• 38% obwolut do burgerów i innych kanapek,
• 20% kartonów do żywności,
• 0% papierowych kubków.

Nie wszystkie sieci fast food używają opakowań z PFC, a w obrębie danej sieci poziom organicznych związków fluoru często jest zależny od lokalizacji i producenta dostarczającego opakowania papierowe do danego lokalu. Perfluorowane związki znaleziono w opakowaniach takich sieci jak Burger King (27% próbek), Pizza Hut (33%), KFC (25%), Mc Donald’s (19%), Starbucks (76%), Subway (42%) i innych. Nie tylko opakowania do żywności fast food są źródłem PFC w diecie. Znaleziono je w maśle, mleku i innych produktach nabiałowych. Za istotne źródło PFC uznaje się też ryby, owoce morza i jajka.

Jak unikać PFC w jedzeniu?

Ze względu na powszechność występowania perfluorowanych związków organicznych niemożliwe jest ich całkowite wyeliminowanie ze swojego otoczenia. Nie jest też możliwe szybkie rozpoznanie, czy opakowanie zawiera PFC. Warto jednak przestrzegać kilku wskazówek, aby zminimalizować ryzyko narażenia na te toksyny.

1. Nie kupuj gotowych kanapek, tylko przygotowuj je samodzielnie. Im świeższe produkty, tym mniej PFC z opakowania ma szansę do nich przeniknąć.

2. Unikaj żywności z fast foodów – hamburgerów, frytek i innych produktów podawanych w papierowych opakowaniach z "woskowaną" powłoką.

3. Możesz poprosić o podanie frytek w papierowym kubku, ponieważ nie zawierają one PFC.

4. Wyjmuj jedzenie z oryginalnego opakowania tak szybko, jak to możliwe.

5. Używaj filtrów do wody kranowej.

6. Przechowuj żywność w opakowaniach szklanych, ze stali nierdzewnej lub plastikowych (które nie zawierają bisfenolu A).

7. Unikaj używania naczyń i przyborów kuchennych pokrytych teflonem, szczególnie jeśli są uszkodzone i podrapane.

8. Jak najczęściej kupuj świeżą żywność. We wszystkich produktach pakowanych łatwiej o obecność PFC.

9. Nie przygotowuj popcornu w mikrofalówce. Jego opakowania prawie zawsze zawierają PFC. Zamiast torebek z popcornem do kuchenki mikrofalowej kupuj czyste ziarna i przygotowuj je na patelni. Będzie zdrowiej, a przy tym mniej kalorycznie.

10. Unikaj jedzenia, które jest podgrzewane w oryginalnych opakowaniach.

Źródła:

1. EWG’s guide to avoiding PFCs. A family of chemicals you don’t want near your family.2. Schaider L.A. i in., Fluorinated compounds in U.S. fast food packaging, Environmental Science and Technology Letters, 2017, 4, 105-1113. Perfluorinated Chemicals (PFCs), National Institute of Environmental Health Sciences, 20164. An Overview of Perfluoroalkyl and Polyfluoroalkyl Substances and Interim Guidance for Clinicians Responding to Patient Exposure Concerns, National Center of Environmental Health, ATSDR, Interim Guidance, 20.09.2016 5. Kucharska A. i in., Wszechobecne związki perfluorowane, Roczn. PZH, 2011, 62 (2), 137-144 6. Still M. i in., Impact of industrial production and packaging processes on the concentration of per- and polyfluorinated compounds in mild and dairy products, Agricultural and Food Chemistry, 2013, 61 (38), 9052-9062 7. http://www.ewg.org/research/many-fast-food-wrappers-still-coated-pfcs-kin-carcinogenic-teflon-chemical 8. http://www.ingredients.news/2017-03-17-fast-food-companies-are-using-cancer-causing-packaging-fluorine-chemicals.html

Aleksandra Żyłowska-Mharrab, dietetyk, technolog żywności, edukator