Świerzb u psa i kota: jak rozpoznać i leczyć świerzb uszny lub drążący?

Za inwazję świerzbu u psów i kotów odpowiadają roztocza z rzędu pajęczaków, które bytują na skórze i cały swój cykl rozwojowy przechodzą na żywicielu. Z punktu widzenia zdrowia naszych pupili są to: Sarcoptes scabiei var. canis wywołujący świerzb drążący u psa, Notoedres Cati odpowiadający za objawy świerzbu drążącego u kota i Otodectes cynotis powodujący świerzb uszny zarówno u psów jak i kotów. Czym różni się świerzb drążący od świerzbu usznego?

Spis treści

1. Świerzb drążący u psa – sarkoptoza
2. Świerzb drążący u psa - objawy
3. Świerzb drążący u psa - diagnoza
4. Świerzb drążący u psa - leczenie
5. Zapobieganie rozprzestrzenianiu świerzbu u psów
6. Świerzb drążący u kotów (świerzb notoedryczny, notoedroza)
7. Świerzb drążący u kota - objawy
8. Świerzb drążący u kota - diagnoza
9. Świerzb drążący u kota - leczenie
10. Świerzb uszny (otodektoza) u psa lub kota
11. Świerzb uszny - objawy
12. Świerzb uszny - diagnoza
13. Świerzb uszny - leczenie

Świerzb u psów i kotów, tak samo jak u ludzi, to niesezonowa, wysoce zakaźna choroba pasożytnicza skóry przebiegająca z uporczywym świądem. Od świądu właśnie, jako głównego objawu, pochodzi jej nazwa. Otóż mianem świerzbu określano kiedyś nieprzyjemne uczucie swędzenia skóry.

Świerzb drążący u psa – sarkoptoza

Choroba występuje u wszystkich raz psów, niezależnie od wieku. Częściej zdarza się u psów zaniedbanych, przebywających w dużych skupiskach, ale również zdarza się u osobników funkcjonujących w dobrych warunkach bytowych. Psy zarażają się wyłącznie przez kontakt bezpośredni z osobnikami chorymi. Istotnym rezerwuarem pasożyta są lisy, dlatego kontakt z lisem jest uważany za istotny czynnik ryzyka. Objawy kliniczne występują po 2-6 tygodniach od kontaktu z zarażonym zwierzęciem.

Świerzbowce to niewielkie roztocza wielkości. ok. 0.4mmm, które pasożytują w górnej warstwie naskórka drążąc w niej korytarze. Dorosłe osobniki kopulują na powierzchni skóry, potem samica toruje kanały w skórze. W takich tunelach składa jaja, z których po 3-5 dniach wylęgają się larwy odżywiające się naskórkiem i płynem tkankowym. Czas rozwoju pasożyta od momentu złożenia jaj do postaci dorosłej wynosi około 3 tygodni.

Silny świąd skóry powstaje zarówno na skutek drażnienia mechanicznego jak i w wyniku reakcji nadwrażliwości układu immunologicznego żywiciela na substancje uczulające, które są produkowane przez świerzbowce.

Świerzb drążący u psa - objawy

Zmiany skórne to początkowo zaczerwienienie i grudki pokryte szarożółtymi strupami. Im dłużej trwa choroba, tym świąd staje się coraz bardziej uporczywy i odczuwany jest praktycznie bez przerwy. Drapanie powoduje powstawanie zmian wtórnych jak: wyłysienia, otarcia, przeczosy. Drapiąc się zwierzę wprowadza do uszkodzonej skóry bakterie, co prowadzi do wtórnych zakażeń i powikłań bakteryjnych.

W pewnych przypadkach, przy długotrwałym i rozległym procesie, można zaobserwować powiększenie węzłów chłonnych. Zmiany początkowo zlokalizowane są w charakterystycznych miejscach: na brzegach małżowin usznych, na łokciach, stawach skokowych i nadgarstkowych. Później zmiany mogą stopniowo rozprzestrzenić się na klatkę piersiową i brzuch, a potem na całe ciało.

Świerzb drążący u psa - diagnoza

Często sama lokalizacja zmian i natężenie świądu, a także brak reakcji na leki przeciwświądowe może świadczyć o rozpoznaniu. Świerzb u psa jest to też jedyną chorobą skóry, która może być potwierdzona pozytywną reakcją na leczenie. To znaczy, że przy podejrzeniu tej choroby, zaleca się wprowadzenie terapii przeciwko świerzbowi, pomimo braku potwierdzenia obecności pasożyta w badaniach dodatkowych.

Odruch kończynowo-uszny to dość charakterystyczny objaw świerzbu. Jak sprawdzić jego obecność? Przy pocieraniu palcem o koniuszek/brzeg małżowiny usznej, pies powinien zacząć drapać się kończyną tylną.

Pośrednim potwierdzeniem może być dodatni wynik badania odruchu kończynowo-usznego.

Rozpoznanie powinno być poparte badaniem bezpośrednim zeskrobin głębokich skóry, w których poszukiwane są charakterystyczne postaci dorosłe świerzbowców lub ich jaja. Niestety znalezienie pasożytów w zeskrobinie jest trudne. Szacuje się, że tylko u 20% zarażonych psich pacjentów udaje się odnaleźć świerzbowca w zeskrobinie.

Pozostaje jeszcze diagnostyka serologiczna (metoda o znacznie większej czułości i swoistości niż zeskrobina - rzędu 90%) polegająca na wykrywaniu obecności przeciwciał przeciwko Sarcoptes scabiei. Posiada jednak jeden mankament – czas wytworzenia przeciwciał w organizmie może wynosić nawet 5 tygodni, zatem zbyt wczesne wykonanie testu może dać wynik fałszywie ujemny.

Świerzb drążący u psa - leczenie

Ważnym aspektem terapii jest odpowiednie przygotowanie skóry pacjenta do leczenia – wycięcie/wygolenie włosa w miejscach chorobowo zmienionych oraz szamponoterapia. Kąpiele w szamponach leczniczych mają na celu odsłonięcie strupów i usunięcie martwego naskórka, który jest pożywką dla świerzbowców i utrudnia odpowiednią penetrację leków. Ten aspekt leczenia może wykonać sam właściciel, oczywiście po uprzednim wybraniu odpowiedniego szamponu leczniczego przez lekarza weterynarii.

Leki zwalczające pasożyta dostępne są w kilku formach:

• preparatów typu spot-on (wykrapianych na skórę karku), lub
• iniekcji podskórnych, lub
• tabletek podawanych doustnie.

Wyboru leków dokonuje lekarz weterynarii, uwzględniając nasilenie objawów oraz najlepszą i najłatwiejszą drogę podania leku. Oprócz powyższych preparatów roztoczobójczych przy silnym świądzie zachodzi konieczność krótkotrwałego włączenia leków przeciwświądowych (glikokortykosteroidów lub preparatów przeciwhistaminowych), aby znieść świąd i tym samym zniwelować ryzyko dalszych samouszkodzeń skóry. Przy wtórnych zakażeniach bakteryjnych należy wprowadzić antybiotykoterapię. Ze względu na występowanie reakcji nadwrażliwości pozbycie się objawów świądu może wynieść nawet do 6 tygodni.

Zapobieganie rozprzestrzenianiu świerzbu u psów

W związku z tym, że choroba jest wysoce zaraźliwa i szerzy się przez kontakt bezpośredni, chore zwierzęta powinny być izolowane, a wszystkie psy w otoczeniu chorego powinny być leczone. Świerzbowce zazwyczaj szybko giną, ale w środowisku mogą przeżywać do 3 tygodni, dlatego aby leczenie przebiegło w pełni skutecznie, bardzo istotne jest odkażenie środowiska. Należy gruntownie oczyścić i zdezynfekować legowiska, miski, przyrządy pielęgnacyjne, a także podłogi, dywany, kanapy itp.

Świerzb drążący u kotów (świerzb notoedryczny, notoedroza)

Świerzb drążący u kotów wywoływany jest przez roztocza Notoedres cati. Podobnie jak w przypadku świerzbu u psa, charakteryzuje się uporczywym świądem i samouszkodzeniami związanymi z drapaniem. Cykl rozwojowy pasożyta jest bardzo podobny jak Sarcoptes scabiei, pasożyt bytuje na skórze żywiciela, samice drążą kanały w skórze i składają jaja w wydrążonych tunelach.

Do zakażenia dochodzi głównie przez kontakt bezpośredni, rzadziej przez legowiska czy szczotki. Choroba może szybko rozprzestrzenić się w skupiskach kotów.

Świerzb drążący u kota - objawy

Do wczesnych objawów zalicza się miejscowe wyłysienia i zaczerwienienie skóry, które później przeradzają się w szaro-żółtawe suche strupy, skóra łuszczy się i nadmiernie rogowacieje. Na początku zmiany ograniczają się do końcówek i zewnętrznych części małżowin usznych oraz głowy i szyi. Później w wyniku lizania się, zmiany mogą rozprzestrzenić się na całe ciało.

Świerzb drążący u kota - diagnoza

Diagnoza świerzbu u kotów jest łatwiejsza niż w przypadku świerzbu u psów. Wynika to prostszej i częstszej wykrywalności pasożytów w badaniu mikroskopowym oraz ze specyficznego charakteru zmian skórnych i ich lokalizacji.

Świerzb drążący u kota - leczenie

Postępowanie jest podobne jak przy świerzbie u psów. Bardzo ważne jest, aby objąć leczeniem wszystkie osobniki przebywające z chorym kotem. Wskazane jest również usunięcie legowisk i dezynfekcja środowiska bytowania zwierzęcia.

Świerzb uszny (otodektoza) u psa lub kota

Świerzb uszny wywoływany jest przez roztocza Otodectes cynotis. Są to pasożyty bytujące w kanale słuchowym. W odróżnieniu od świerzbu drążącego, te pasożyty nie penetrują skóry, ale przebywają na jej powierzchni, żywiąc się złuszczonym naskórkiem.

Na świerzb uszny chorują psy i koty, najczęściej zwierzęta młode, częściej kocięta niż szczenięta.

Zwierzęta zarażają się od siebie przez kontakt bezpośredni.

Świerzb uszny - objawy

Objawy świerzbu to potrząsanie głową i drapanie uszu. W uszach widoczna jest obfita brązowo-czarna sucha wydzielina woszczynowa, która niekiedy wypada z uszu podczas drapania, w postaci zbitych fragmentów. Wydzielina powinna być bezzapachowa. Zapach pojawia się przy infekcjach bakteryjnych i grzybiczych. W wyniku drapania powstają otarcia i strupy na małżowinach usznych i szyi.

Niekiedy właściciele zauważają strupy na skórze, a dopiero później okazuje się, że problem znajduje się głębiej – w kanale słuchowym. W zaawansowanych przypadkach zwierzę przechyla głowę na bok, gorzej słyszy lub może nawet stracić słuch, może mieć objawy neurologiczne.

Świerzb uszny - diagnoza

Rozpoznanie stawiane jest na podstawie: badania mikroskopowego (w wymazie z ucha widoczne są świerzbowce i ich jaja) i badania otoskopowego (zauważalne są malutkie, jasne, przemieszczające się punkciki – świerzbowce.)

Świerzb uszny - leczenie

Leczenie świerzbu usznego opiera się stosowaniu preparatów roztoczobójczych w postaci maści lub kropli stosowanych do kanału słuchowego.

Można też zastosować preparaty wykrapiane na kark w postaci spot-onu. W procesie leczenia bardzo ważne jest oczyszczenie ucha z zalegającej wydzieliny.

W przygotowaniu artykułu korzystałam z:

1. R. G. Harvey, P. J. McKeever, Choroby skóry psów i kotów. Ukierunkowane problemowo podejście do rozpoznania i leczenia, Łódź 2006.
2. L. Medleau, H. Keith, Dermatologia małych zwierząt kolorowy atlas i przewodnik terapeutyczny, Wrocław 2014.
3. L. N. Gotthelf, Choroby uszu małych zwierząt, Wrocław 2008.
4. Zwalczanie pasożytniczych roztoczy u psów i kotów. Przewodnik ESCCAP (European Scientific Counsel Companion Animal Parasites) 04 – grudzień 2009.