Jąkanie - to choroba, którą można wyleczyć

Jąkanie się to choroba, którą można i powinno się leczyć. Zacinanie się w mówieniu utrudnia komunikację, kontakty międzyludzkie. Co ciekawe, specjaliści upatrują związek między jąkaniem i leworęcznością u dzieci.

Jąkanie, jak mało które zaburzenie mowy, bywa przyczyną izolacji w grupie, utrudnia edukację i rozwój kariery. Przeszło 80 proc. jąkających się osób stanowią mężczyźni. Co ciekawe, wśród niepłynnie mówiących 2–3-latków reprezentacja obojga płci jest podobna, ale już w szkole podstawowej jąkanie zauważalne jest czterokrotnie częściej u chłopców niż u dziewcząt.

Jąkanie - skąd się bierze i jak się objawia

Jąkanie ujawnia się zwykle w dzieciństwie, między 3 a 6 rokiem życia, w okresie rozwoju mowy (jąkanie wczesnodziecięce), a następnie rozwija się w okresie dojrzewania i dorosłości (rozwinięta postać jąkania). Zdarzają się jednak postacie jąkania nabytego, spowodowane zmianami neurologicznymi lub urazem natury psychicznej. Jąkanie nabyte może powstać w różnym wieku, a jego przebieg bywa nietypowy.
Jąkanie nie tyle dziedziczymy, ile dziedzicznie przekazywany jest nam niepełnowartościowy system nerwowy, wytwarzający niekiedy podatność na zaburzenie. Prawdą jest natomiast, że jeśli przynajmniej jeden z rodziców wykazuje zaburzenia mowy, ryzyko wystąpienia jąkania u dziecka zdecydowanie się zwiększa, niezależnie od jego płci. Przypuszcza się, że może mieć to związek z różnicami w budowie ciała modzelowatego, które stanowi łącznik między półkulami mózgu. U kobiet jest ono bardziej rozwinięte, co pozwala na większą wymianę informacji między różnymi ośrodkami w mózgu i sprzyja rozwojowi płynnej mowy.
U osób zacinających się oprócz mowy niepłynnej obserwuje się specyficzne reakcje neurofizjologiczne. Może to być podniesione napięcie w obrębie narządów mowy, np. drżenie warg bądź języka, przymykanie oczu, marszczenie czoła i brwi. Takie osoby często czerwienią się lub bledną, mają również problemy z oddychaniem czy utrzymaniem kontaktu wzrokowego.

Jąkanie utrudnia kontakty międzyludzkie

Zaburzenia mowy mogą w znacznym stopniu utrudniać kontakty interpersonalne. Jąkający się mówią niechętnie, wypowiadają się w znikomym zakresie, znacząco skracają długość wypowiedzi. Logofobia, czyli lęk związany z mówieniem, i wynikające z tego problemy emocjonalne występują przede wszystkim w przypadkach bardziej nasilonego jąkania. Bywa, że stany lękowe utrudniają bądź całkowicie uniemożliwiają komunikację językową.

Jąkanie a leworęczność

Leworęczność może prowadzić do jąkania. Lewa półkula specjalizuje się w funkcjach językowych, prawa – w zadaniach wzrokowo-przestrzennych. Tymczasem jąkający się mają znacznie bardziej aktywną prawą półkulę mózgu, zwłaszcza w czasie odbioru wypowiedzi słownych, podczas gdy u osób mówiących płynnie dominuje lewa półkula. Przyuczanie dzieci leworęcznych do posługiwania się prawą ręką prowadzi do wykształcenia się dodatkowych okolic mowy również w półkuli lewej. W konsekwencji mamy do czynienia z niezgodnością impulsów płynących jednocześnie z obu półkul, co może zaburzać płynność mowy.

Stany emocjonalne jąkających się

Badania nad komunikacją w jąkaniu dowodzą, że w młodszym wieku szkolnym dzieci jąkające się przejawiają niższą sprawność językową aniżeli ich rówieśnicy, którzy się nie jąkają. Dzieci mówiące niepłynnie z reguły znacznie częściej popełniają błędy gramatyczne i mają uboższy zasób słownictwa.

W opisie osobowości jąkających się zauważa się tendencje do neurotyzmu oraz frustracji. Nie są oni jednak frustratami ani też neurotykami skłonnymi do introwersji czy depresji. Na ich usposobienie ma wpływ przede wszystkim fakt, że są poddawani długotrwałemu stresowi komunikacyjnemu, co może znacznie zmniejszać odporność psychiczną. Lecz i tu występuje bardzo duże zróżnicowanie jednostkowe. Wiele zależy od doświadczeń życiowych, temperamentu i wpływu środowiska.

Dziecko z biegiem lat „wyrasta” z jąkania. Często obserwowanym zjawiskiem u przedszkolaków jest rozwojowa niepłynność mówienia, która jest normalnym etapem u niektórych dzieci w okresie rozwoju mowy. Rozwojowa niepłynność mówienia faktycznie zmniejsza się wraz z wiekiem dziecka w trakcie doskonalenia przez nie systemu językowego (pod warunkiem że nie zostanie utrwalona niewłaściwymi reakcjami otoczenia). Odmienną sytuację obserwujemy w przypadku jąkania wczesnodziecięcego. Tutaj – wraz z wiekiem dziecka – okresy niepłynności wydłużają się, skróceniu ulegają zaś okresy tymczasowej poprawy. W takiej sytuacji nie wystarczy profilaktyka, jak w przypadku rozwojowej niepłynności mowy, konieczne staje się specjalistyczne leczenie.

Terapię jąkania powinno się rozpocząć od wizyty u logopedy. Ma on do dyspozycji wiele metod ale ich efekty zależą przede wszystkim od zaangażowania pacjenta i współdziałania jego rodziny. W niektórych przypadkach jako wsparcie dla ćwiczeń logopedycznych stosuje się farmakoterapię. Polega ona na przyjmowaniu leków antydepresyjnych, przeciwlękowych w celu usuwania lęku związanego z mówieniem.

Śpiewanie pomaga leczyć jąkanie

Śpiewając, nie jąkamy się. Ustąpienie jąkania podczas śpiewu opiera się na prawidłowości, zgodnie  z którą samogłoski polskie są głównym składnikiem sylab, czyli są głoskami sylabotwórczymi. Charakteryzują się więc możliwością ich przeciągania, w przeciwieństwie do spółgłosek, które sylab wytworzyć nie mogą. W śpiewie samogłoski uzyskują naturalną przewagę nad spółgłoskami, wskutek czego niepłynność zanika.