Kortyzol - hormon stresu - hormon wydzielany przez organizm w czasie stresu

Kortyzol znany jest przede wszystkim jako "hormon stresu". W sytuacjach stresowych jego stężenie wzrasta i wówczas organizm ma motywację do działania. Jednak podwyższony poziom kortyzolu, podobnie jak jego niski poziom, może także pojawić się w przebiegu licznych chorób, także tych nowotworowych. Co oznacza kortyzol powyżej i poniżej normy?

Spis treści

1. Kortyzol - co to jest?
2. Kortyzol - funkcje w organizmie
3. Kortyzol - wskazania do badania stężenia we krwi
4. Kortyzol - normy
5. Kortyzol - interpretacja wyników badań

Kortyzol - co to jest?

Kortyzol, inaczej hydrokortyzol, to hormon glikokortykosteroidowy wytwarzany w nadnerczach, a dokładniej przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy.

Synteza i wydzielanie kortyzolu pozostaje pod kontrolą kortykotropiny czyli hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), wydzielanego przez przysadkę mózgową.

Z kolei wytwarzanie ACTH jest zależne od podwzgórzowej kortykoliberyny (CRH). Regulacja ta odbywa się na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego.

Oznacza to, że wzrost stężenia ACTH prowadzi do zwiększenia wydzielania kortyzolu. Z kolei znaczny wzrost stężenia kortyzolu we krwi skutkuje zahamowaniem wydzielania ACTH. Dzięki temu mechanizmowi utrzymana jest wewnętrzna równowaga organizmu.

Kortyzol - funkcje w organizmie

Kortyzol to tzw. hormon stresu. W trudnych sytuacjach jest on wydzielany w większych ilościach i przyczynia się do podwyższenia stężenia glukozy we krwi, gdyż wówczas organizm potrzebuje więcej energii i mobilizacji do działania.

Kortyzol wzmacnia także działanie innych "hormonów stresu" - adrenaliny i noradrenaliny, a tym samym wspomaga organizm w radzeniu sobie z tzw. stresorem.

Poza tym hormon stresu, czyli kortyzol wpływa na:

• gospodarkę białkową (nasila katabolizm, czyli rozpad białek)
• gospodarkę węglowodanową (zwiększa glukoneogenezę i glikogenogenezę)
• gospodarkę tłuszczową (zwiększa lipolizę, czyli proces rozpadu trójglicerydów)
• gospodarkę wodno-elektrolitową (zatrzymuje sód w organizmie, a zwiększa wydalanie potasu)

Poza tym kortyzol:

• ma działanie przeciwzapalne (łagodzi stany zapalne i alergie)
• ma działanie immunosupresyjne (osłabia działanie układu odpornościowego)
• podnosi ciśnienie krwi
• wzmaga wydzielanie soku żołądkowego
• powoduje uwalnianie wapnia z kości

Kortyzol stosowany jest także jako lek w leczeniu niektórych chorób, np. astmy oskrzelowej. Podaje się go również w stanach zagrożenia życia, np. w przypadku stanu astmatycznego (podobnie jak adrenalinę w przypadku wstrząsu anafilaktycznego).

Kortyzol - wskazania do badania stężenia we krwi

Badanie poziomu kortyzolu wykonywane jest w określonych sytuacjach. Badanie kortyzolu robi się w przypadku podejrzenia zespołu Cushinga, który wynika z nadmiaru kortyzolu we krwi, a jego objawy to m.in.:

• zmiany w budowie ciała (odkładanie się tkanki tłuszczowej w okolicy twarzy, nadobojczykowej, szyi oraz tułowia)
• nadciśnienie tętnicze
• zaburzenia nastroju
• depresja
• bezsenność

Badanie kortyzolu jest zalecane również przy objawach obniżenia poziomu kortyzolu i innych hormonów nadnerczowych, takich jak, m.in.:

• osłabienie
• męczliwość
• obniżenie ciśnienia tętniczego

Kortyzol - normy

Kortyzol charakteryzuje się dobowym cyklem produkcji - najwyższe jego stężenia obserwuje się w godzinach porannych, a najniższe w późnych godzinach wieczornych:

• godz. 8.00: 5 - 25 ug/dl (0,14 - 0,96 umol/l lub 138 - 690 nmol/l)
• godz. 12.00: 4 - 20 ug/dl ( 0,11 - 0,54 umol/l lub 110 - 552 nmol/l)
• godz. 24.00: 0 - 5 ug/dl (0,0 - 0,14 umol/l lub 0,0 - 3,86 nmol/l)

Wartości prawidłowe stężenia kortyzolu w moczu zwykle mieszczą się w granicach 80 - 120 µg/24h.

Kortyzol - interpretacja wyników badań

Kortyzol powyżej normy

Przyczyną podwyższonego poziomu kortyzolu we krwi może być nadmierne wydzielanie hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), które może świadczyć o:

• gruczolaku przysadki wydzielającym ACTH
• raku płuc
• raku tarczycy
• guzie nadnerczy wydzielającym ACTH

Stężenie kortyzolu przekraczające normy może być także wynikiem guza nadnerczy wydzielającego hormon stresu lub długiego i intensywnego leczenia glikokortykosteroidami.

Podwyższony poziom kortyzolu we krwi może być również wskazywać na:

• przewlekły lub nagły stres
• depresję
• anoreksję

Kortyzol poniżej normy

Obniżony poziom kortyzolu we krwi może świadczyć o pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy (choroba Addisona).

Choroba ta może być spowodowana reakcją autoimmunologiczną, gruźlicą (i innymi zakażeniami).

Zbyt niski poziom kortyzolu może również wskazywać na wrodzony przerost nadnerczy, czyli wrodzony niedobór enzymów odpowiedzialnych za syntezę hormonów nadnerczowych.

Monika Majewska